Μια εντυπωσιακή ανακάλυψη που μεταθέτει 1.000 χρόνια νωρίτερα την έναρξη της αστρονομικής ναυσιπλοΐας
Όταν κάποιος σκέφτεται την αρχαιότητα και ειδικά παλαιότερες
περιόδους όπως αυτή της εποχής του Χαλκού, συνήθως το μυαλό του πάει σε
ανθρώπους ντυμένους με δέρματα ζώων, απλοϊκά εργαλεία και πρωτόγονες
καταστάσεις. Η πραγματικότητα ωστόσο είναι πολύ διαφορετική καθώς οι
αρχαιολογικές έρευνες μας δίνουν συνεχώς νέα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η
εξέλιξη της τεχνολογίας σε πολιτισμούς όπως ο Μινωικός ήταν ιδιαίτερα
προηγμένη.
Ο Μινωικός Πολιτισμός που αναπτύχθηκε κυρίως στο νησί της
Κρήτης και σε άλλα νησιά του Αιγαίου, άνθισε από το 3000 π.Χ. έως 1450 π.Χ.,
ενώ μετά από μια μακρά περίοδο παρακμής έληξε τελικά περίπου το 1100 π.Χ. Ο
πολιτισμός ανακαλύφθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα από τον αρχαιολόγο Άρθουρ
Έβανς. Ο όρος «Μινωικός» προέρχεται από τον μυθικό βασιλιά Μίνωα και επινοήθηκε
από τον Έβανς, ο οποίος συνέδεσε την Κνωσό με τον λαβύρινθο και τον Μινώταυρο.
Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι ο Μινωικός Πολιτισμός αποτελεί τον
πρώτο προηγμένο πολιτισμό της Ευρώπης -ο ιστορικός Γουίλ Ντυράν τον έχει
χαρακτηρίσει ως «τον πρώτο κρίκο στην ευρωπαϊκή αλυσίδα»- ο οποίος άφησε πίσω
του μεγάλα οικοδομικά συγκροτήματα, εργαλεία, έργα τέχνης, συστήματα γραφής και
ένα εκτεταμένο εμπορικό δίκτυο, στοιχεία που συνεχίστηκαν και εξελίχθηκαν ακόμα
περισσότερο στον μεταγενέστερο Μυκηναϊκό Πολιτισμό.
Μια νέα έρευνα έρχεται τώρα όχι μόνο να ενισχύει την
αντίληψη περί προηγμένου Μινωικού πολιτισμού, αλλά και να δώσει ένα επιπλέον
στοιχείο που οδηγεί την κατανόησή μας για την εξέλιξη των Μινωιτών σε νέο
επίπεδο.
Με οδηγό τα αστέρια…
Ο αρχαιολόγος Αλεσάντρο Μπέριο από το Πανεπιστήμιο της
Ουαλίας σε μια νέα μελέτη του αναφέρει πως ανακάλυψε νέα στοιχεία που
αποδεικνύουν σύμφωνα με τον ίδιο ότι ο Μινωικός πολιτισμός είχε αναπτύξει
σημαντικές ναυτικές τεχνολογίες που τον βοηθούσαν στο διεθνές θαλάσσιο εμπόριο,
το οποίο με τη σειρά του οδήγησε τον πολιτισμό στον πλούτο και στην επέκτασή
του σε όλη τη Μεσόγειο. Ο Μπέριο τονίζει ότι για να μπορέσει να δημιουργήσει το
διεθνές του εμπόριο, ο Μινωικός πολιτισμός πιθανότατα βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό
στα μονοπάτια των ουράνιων αστέρων, για να τους βοηθήσουν να πλοηγηθούν στη
Μεσόγειο.
Ο Μπέριο εξέτασε τους προσανατολισμούς των μεγάλων μινωικών
ανακτόρων σε συνδυασμό με τις κατευθύνσεις της ναυσιπλοΐας. Χαρακτηριστικό αυτών
των ανακτόρων είναι οι μεγάλες ορθογώνιες κεντρικές αυλές, οι οποίες συνήθως
είναι προσανατολισμένες από τον βορρά στο νότο στον άξονα μήκους και θεωρούνται
το καθοριστικό αρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό της μινωικής ανακτορικής
κατασκευής. Η μελέτη του Μπέριο έδειξε ότι τα ανάκτορα ήταν χτισμένα με τέτοιο
προσανατολισμό που ευθυγραμμίζονταν με την ανατολή και την δύση συγκεκριμένων
αστέρων, τους οποίους οι Μινωίτες ναυτικοί τους χρησιμοποιούσαν για να
προσανατολίζονται στα ταξίδια τους.
Αυτό σημαίνει, σύμφωνα με τον Μπέριο, ότι οι Μινωίτες χρησιμοποιούσαν τα λεγόμενα «αστρικά μονοπάτια»
ή τους αστερισμούς, ένας τρόπος ναυσιπλοΐας τον οποίο χρησιμοποιούσαν οι
αρχαίοι ναυτικοί της Κρήτης για να φτάνουν σε διάφορες παραθαλάσσιες πόλεις. Μέχρι
σήμερα, οι ιστορικοί πίστευαν ότι η δυνατότητα αυτή αποκτήθηκε περίπου 1.000
χρόνια αργότερα.
Ο Μπέριο φέρνει μάλιστα ως παράδειγμα «αστρικού μονοπατιού» το
αστέρι Στάχυς (ή Spica όπως είναι διεθνώς γνωστό), το οποίο είναι ο φωτεινότερος
αστέρας στον αστερισμό της Παρθένου και ο δέκατος πέμπτος πιο φωτεινός σε
ολόκληρη την ουράνια σφαίρα. Το αστέρι αυτό, σύμφωνα με τον Μπέριο, συνδέει το
ανάκτορο της Κνωσσού με το πολύ σημαντικό φοινικικό εμπορικό κέντρο της Σιδώνας,
που βρίσκεται στον σημερινό Λίβανο, καθώς τα δύο κέντρα ήταν τέλεια
ευθυγραμμισμένα μεταξύ τους με βάση τον αστέρα.
Αντίστοιχα, ο αρχαίος βραχίονας της Πηλουσίας του Δέλτα του ποταμού Νείλου ήταν ακριβώς παράλληλος με την κεντρική αυλή του μινωικού εμπορικού σταθμού.
«Υποθέτουμε ότι ο προσανατολισμός της ανακτορικής
αρχιτεκτονικής προς τα αστρικά μονοπάτια και συγκεκριμένες θαλάσσιες διαδρομές
μπορεί να συμβόλιζε τις ιδιαίτερες σχέσεις μεταξύ των ανακτόρων και των διάφορων
ξένων εμπορικών κέντρων, ενώ ήταν επίσης πηγή νομιμοποίησης της εξουσίας για
την τοπική ελίτ που έλεγχε τα ιδεολογικά και τεχνολογικά πλαίσια της
ναυτιλιακής γνώσης», έγραψε ο Μπέριο στην μελέτη του.
Αυτή η ευθυγράμμιση μπορεί να έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην πλοήγηση
των Μινωιτών ναυτικών προς σημαντικούς εμπορικούς προορισμούς στην Αίγυπτο και
την Ανατολή.
Η έρευνα ανακάλυψε ότι οι Μινωίτες ναυτικοί μπορεί να
χρησιμοποίησαν τα μονοπάτια αστεριών ή τους αστερισμούς για να τους οδηγήσουν
σε πόλεις της Μεσογείου όπου τα μινωικά τεχνουργήματα και οι τοιχογραφίες που
έχουν ανακαλυφθεί σήμερα εκεί αποδεικνύουν τους εμπορικούς δεσμούς μεταξύ τους.
Η έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι κεντρικές αυλές των
ανακτόρων ήταν κυρίως ευθυγραμμισμένες προς σημαντικά μονοπάτια αστεριών που
στόχευαν σε μακρινές παράκτιες εμπορικές περιοχές όπως η Βύβλος και η Σιδώνα. Αυτό
σημαίνει ότι πιθανότατα οι Μινωίτες είχαν ανακαλύψει μεθόδους παρόμοιες με
αυτές που έχουμε δει στην Πολυνησία και την Μικρονησία, ώστε να βασίζονται στην
αστρονομική ναυσιπλοΐα. Παράλληλα, αυτή η ανακάλυψη ακυρώνει ουσιαστικά την
προηγούμενη υπόθεση ότι τα ανάκτορα των Μινωιτών χτίζονταν ώστε να είναι
ευθυγραμμισμένα με ιερά βουνά ή σπηλιές.
Αυτές οι αποκαλύψεις δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην ικανότητα των Μινωιτών να προσανατολίζονται στους θαλάσσιους δρόμους και επίσης προκαλούν αμφιβολίες για την υπάρχουσα αντίληψη σχετικά με τα εμπόδια που υπήρχαν στην αρχαία εποχή στη ναυσιπλοΐα. Η ανακάλυψη θα μπορούσε να θέσει υπό αμφισβήτηση την προηγούμενη θεωρία ότι η Οδύσσεια του Ομήρου, η οποία γράφεται περί το 700π.Χ., ήταν η πρώτη ιστορική απόδειξη για γνώση της ναυτικής πλοήγησης με βάση τα αστέρια. Αυτό θα σήμαινε ότι πιθανότατα θα έπρεπε να μεταφέρουμε περίπου τουλάχιστον 1.000 χρόνια νωρίτερα την έναρξη της ικανότητας των ανθρώπων της αρχαίας Ελλάδας να πλέουν με βάση τα αστέρια καθώς και της χρήσης των μαθηματικών για τον υπολογισμό μεγάλων αποστάσεων.
Ωστόσο, ο Μπέριο θεωρεί ότι είναι απαραίτητο να υπάρξει
περαιτέρω μελέτη για το συγκεκριμένο θέμα, ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τη
σύνδεση μεταξύ των διαφόρων μινωικών παλατιών και των πόλεων με τις οποίες οι
Μινωίτες είχαν εμπορικές σχέσεις καθώς και τις τεχνικές αστρονομικής ναυσιπλοΐας
που προφανώς ο μινωικός πολιτισμός χρησιμοποιούσε με μεγάλη επιτυχία.