Επιστημονική ομάδα κατέγραψε τα όσα συνέβαιναν στο εγκέφαλο μιας κοπέλας που πέθαινε. Τα ευρήματα ήταν απροσδόκητα και δημιουργούν νέα δεδομένα
Οι ερευνητές την αποκαλούν «Ασθενή Ένα». Το 2014, σε ηλικία 24 ετών και έγκυος σε τρίτο της παιδί, αποσυνδέθηκε από τη μηχανική υποστήριξη και έφυγε από τη ζωή. Δύο χρόνια πριν είχε διαγνωστεί με καρδιακή πάθηση που προκαλεί ανωμαλίες στους σφυγμούς. Στις δύο εγκυμοσύνες της είχε πάθει κρίσεις και λιποθυμούσε. Τον πρώτο μήνα της τρίτης εγκυμοσύνης κατέρρευσε στο σπίτι της. Όταν έφτασε το ασθενοφόρο δεν είχε σφυγμό και την επανέφεραν με απινιδωτή.
Μπήκε σε
μηχανική υποστήριξη και οι γιατροί παρακολουθούσαν την εγκεφαλική της δραστηριότητα.
Δεν αντιδρούσε σε εξωτερικά ερεθίσματα
και οι γιατροί ενημέρωσαν την οικογένεια της ότι δεν υπάρχει ελπίδα. Το πρήξιμο
στον εγκέφαλο της ήταν τεράστιο. Μετά από τρεις μέρες σε κώμα η μηχανική
υποστήριξη σταμάτησε. Μέχρι σήμερα η επιστημονική κοινότητα χαρακτηρίζει την «Ασθενή
Ένα» μοναδική. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;
Η νευρολόγος
του πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, Τζίμο Μπορτζίγκιν έχει πάθος με τις εμπειρίες
ανθρώπων που έφτασαν μια ανάσα από τον θάνατο και επανήλθαν. Οι αναφορές για
εξωσωματικά ταξίδια, το λευκό φως, οι συναντήσεις με νεκρούς συγγενείς και η
διαφορετική κατανόηση της ζωής ήταν κάτι που τις προκαλεί ερωτηματικά. Η Μπορτζίγκιν
δεν πίστευε ότι είναι κάτι αληθινό όμως αναζητούσε τι ακριβώς συμβαίνει στον
εγκέφαλο και προκαλεί αυτές τις εμπειρίες.
Πειραματιζόμενη
στο εργαστήριο παρατήρησε ότι από τη στιγμή που η καρδιά ενός ποντικού σταματά ακολουθεί
μια «καταιγίδα» στους νευροδιαβιβαστές. Αναρωτήθηκε αν συμβαίνει κάτι ανάλογο και
στους ανθρώπους που φτάνουν μια ανάσα από τον θάνατο και κυρίως αν συμβαίνει σε
ανθρώπους που παρά τις προσπάθειες δεν επανέρχονται.
Κάνοντας την
έρευνά της βρέθηκε μπροστά σε ένα αναπάντεχο εύρημα. «Θεωρούσα ότι θα είχαμε
ήδη μια ενδελεχή κατανόηση του τι συμβαίνει στον εγκέφαλο μας όταν πεθαίνουμε. Όμως
δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα. Αποφάσισα λοιπόν να ερευνήσω και να καταγράψω
εγκεφάλους ανθρώπων που φεύγουν από τη ζωή» αναφέρει. Μεταξύ τους ήταν και η «Ασθενής
Ένα».
Για
δεκαετίες η επιστημονική κοινότητα προσπαθεί να δώσει απαντήσεις. Μπορεί η
συνείδηση μας να υπάρξει ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο; Οι έρευνες και τα πειράματα
δεν οδήγησαν σε ασφαλή συμπεράσματα. Όταν όμως η Μπορτζίγκιν και οι συνάδελφοι της
ανέλυσαν την εγκεφαλική λειτουργία της «Ασθενούς Ένα», αφού έκλεισε η μηχανική
υποστήριξη, βρέθηκαν μπροστά σε κάτι εντελώς αναπάντεχο.
«Νομίζω ότι
είδαμε μόνο την κορυφή ενός τεράστιου παγόβουνου. Κάτω από την επιφάνεια
βρίσκεται μια πλήρης καταγραφή του πώς ακριβώς λειτουργεί ο θάνατος. Γιατί κάτι
συμβαίνει στον εγκέφαλο που δεν βγάζει κανένα νόημα» λέει η Μπορτζίγκιν.
Τις στιγμές
μετά την απομάκρυνση του οξυγόνου από την «Ασθενή Ένα» παρατηρήθηκε μια έξαρση
της δραστηριότητας στον ετοιμοθάνατο εγκέφαλό της. Περιοχές που ήταν σχεδόν
αθόρυβες ενώ βρισκόταν σε μηχανική υποστήριξη, ξαφνικά χτυπήθηκαν από ηλεκτρικά
σήματα υψηλής συχνότητας που ονομάζονται κύματα γάμα. Συγκεκριμένα, τα μέρη του
εγκεφάλου που οι επιστήμονες θεωρούν «καυτή ζώνη» για τη συνείδηση έγιναν εντυπωσιακά
ενεργά. Σε ένα τμήμα, τα σήματα παρέμειναν ανιχνεύσιμα για περισσότερα από έξι
λεπτά. Σε ένα άλλο (τμήμα) ήταν 11 έως 12 φορές υψηλότερα από ό,τι πριν
αφαιρεθεί ο αναπνευστήρας από την «Ασθενή Ένα».
«Καθώς
πέθαινε, ο εγκέφαλος της Ασθενούς Ένα λειτουργούσε σε ένα είδος υπερκίνησης. Για
περίπου δύο λεπτά μετά τη διακοπή του οξυγόνου της, υπήρξε ένας έντονος
συγχρονισμός των εγκεφαλικών κυμάτων της, μια κατάσταση που σχετίζεται με
πολλές γνωστικές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της αυξημένης προσοχής και
μνήμης. Ο συγχρονισμός μειώθηκε για περίπου 18 δευτερόλεπτα και στη συνέχεια
εντάθηκε ξανά για περισσότερα από τέσσερα λεπτά. Έσβησε για ένα λεπτό και μετά
επέστρεψε για τρίτη φορά» αναφέρει η νευρολόγος.
Τις στιγμές του θανάτου διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου της «Ασθενούς Ένα» ήρθαν ξαφνικά σε στενή επικοινωνία μεταξύ τους. Οι πιο έντονες συνδέσεις ξεκίνησαν αμέσως μόλις σταμάτησε το οξυγόνο και αυτό κράτησε για τέσσερα λεπτά. Ακολούθησε ένα ακόμα ξέσπασμα σύνδεσης των εγκεφαλικών τμημάτων που διήρκησε για πέντε λεπτά και 20 δευτερόλεπτα.
Συγκεκριμένα,
περιοχές του εγκεφάλου της που σχετίζονται με την επεξεργασία της συνειδητής
εμπειρίας , περιοχές που είναι ενεργές όταν είμαστε ξύπνιοι και όταν έχουμε
ζωντανά όνειρα, επικοινωνούσαν με αυτές που εμπλέκονται στο σχηματισμό μνήμης. Το
ίδιο συσχετίστηκαν μέρη του εγκεφάλου με την ενσυναίσθηση. Ακόμα κι όταν
γλίστρησε αμετάκλητα βαθύτερα στον θάνατο, στον εγκέφαλο της «Ασθενούς Ένα»
διαδραματιζόταν, για πολλά λεπτά, κάτι που έμοιαζε εκπληκτικά με ζωή.
Αυτές οι αναλαμπές
ζωής έρχονται σε αντίθεση με τις προσδοκίες σχεδόν ολόκληρης της επιστημονικής
κοινότητας που δραστηριοποιείται στον συγκεκριμένο τομέα. Η κυρίαρχη πεποίθηση ήταν
ότι μόλις το οξυγόνο σταματήσει να πηγαίνει στον εγκέφαλο, η νευρολογική
δραστηριότητα πέφτει απότομα. Αν και υπήρχαν αναφορές για εγκεφαλικά κύματα σε
ετοιμοθάνατους ανθρώπινους εγκεφάλους, τίποτα τόσο λεπτομερές και περίπλοκο όσο
αυτό που συνέβη στην «Ασθενή Ένα»δεν είχε ποτέ ανιχνευθεί.
Δεδομένων των επιπέδων δραστηριότητας και συνδεσιμότητας σε συγκεκριμένες περιοχές του ετοιμοθάνατου εγκεφάλου της, η Μπορτζίγκιν (φωτό) πιστεύει ότι είναι πιθανό η Ασθενής Ένα να είχε μια έντονη προθανάτια εμπειρία με πολλά από τα κύρια χαρακτηριστικά της: Εξωσωματική, οράματα φωτός, συναισθήματα χαράς ή γαλήνη και ηθικές επαναξιολογήσεις της ζωής. Φυσικά, η «Ασθενής Ένα» δεν επανήλθε, επομένως κανείς δεν μπορεί να αποδείξει ότι τα απίστευτα συμβάντα στον ετοιμοθάνατο εγκέφαλό της είχαν βιωματικά αντίστοιχα.
Η
δραστηριότητα στον εγκέφαλο της «Ασθενούς Ένα» αλλά και αυτή που καταγράφηκε
στον εγκέφαλο μιας 77χρονης που πέθανε (αποκαλείται Ασθενής Τρία) φαίνεται να
βάζουν οριστικά τέλος στην πεποίθηση δεκαετιών. Ο εγκέφαλος δεν σταματά να
λειτουργεί αμέσως μόλις το άτομο θεωρείται κλινικά νεκρό. «Αντίθετα με ό,τι πίστευαν
όλοι ο εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα ενεργός. Ο θάνατος ίσως είναι τελικά μια πολύ πιο
ζωντανή διαδικασία απ’ ό,τι νομίζαμε» αναφέρει η Μπορτζίγκιν και προσθέτει:
«Το να
κατανοήσουμε τον εγκέφαλο που βρίσκεται σε διαδικασία θανάτου είναι το ιερό
δισκοπότηρο της νευρολογίας. Ο εγκέφαλος είναι τόσο ανθεκτικός, η καρδιά είναι
τόσο ανθεκτική, που χρειάζονται χρόνια κακοποίησης για να τους σκοτώσεις. Γιατί
τότε, χωρίς οξυγόνο, ένας απόλυτα υγιής άνθρωπος μπορεί να πεθάνει αμετάκλητα
μέσα σε 30 λεπτά; Σε φυσικό επίπεδο, στην πραγματικότητα αυτό δεν βγάζει νόημα.
Ίσως αν κατανοήσουμε την νευροφυσιολογία του θανάτου να μπορέσουμε τελικά να
τον ανατρέψουμε. Συνεχίζουμε την έρευνα μας γνωρίζοντας ότι αυτό το θέμα είναι
κάτι σαν στίγμα. Το να μιλάμε για συνείδηση είναι κάτι σαν απαγορευμένο. Πολλοί
επιστήμονες δεν θεωρούν ότι πρέπει να ασχοληθούμε με αυτό, ότι είναι ζήτημα της
θεολογίας και της φιλοσοφίας. Κάποιοι αναρωτιούνται γιατί να ερευνούμε τη
διαδικασία θανάτου όταν δεν μπορούμε να την αναστρέψουμε;».
Τα στοιχεία όμως
κάνουν αισιόδοξη την Μπορτζίγκιν ότι μια μέρα ίσως ακόμα και άνθρωποι που
θεωρούνται εγκεφαλικά νεκροί να μπορούν να επανέλθουν. Προς το παρόν η
καταγραφή του εγκεφάλου της «Ασθενούς Ένα» μας δίνει ένα μικρό στοιχείο για το
πόσο έντονη είναι η διαδικασία του θανάτου και πόσο διαφορετική απ’ όσο πίστευε
η επιστημονική κοινότητα.