Οι φωνές της εξορίας



Άνθρωποι που εξορίστηκαν μόνιμα από την Ισπανία λόγω της δικτατορίας του Φράνκο μιλούν για τα όσα έζησαν και την πατρίδα που έχασαν


Η επικράτηση του Φράνκο στον Ισπανικό Εμφύλιο το 1939 όρισε το μέλλον της Ισπανίας για δεκαετίες. Η χώρα θα λησμονούσε τη Δημοκρατία και χιλιάδες Ισπανοί θα έχαναν για πάντα την πατρίδα τους. Άνθρωποι που αντιτάχθηκαν στους φαλαγγίτες του "χενεράλ" πήραν αναγκαστικά το δρόμο της εξορίας και δεν επέστεψαν ποτέ στα σπίτια τους.

Την 5η Δεκεμβρίου άνοιξε στη Μαδρίτη η έκθεση "1939: Exilio Republicano Español" (Ισπανική Δημοκρατική Εξορία). Είναι αφιερωμένη σε αυτούς τους ανθρώπους που, 80 χρόνια πριν, για να μην βρεθούν σε κάποιο ομαδικό τάφο πήραν τη σκληρή απόφαση της μόνιμης εξορίας. Μέσα από φωτογραφίες, ντοκουμέντα, προσωπικά αντικείμενα και βίντεο παρουσιάζεται το δράμα του ξεριζωμού και η μόνιμη νοσταλγία για την πατρίδα που χάθηκε.
Μέρος της έκθεσης αποτελεί το αποτέλεσμα της έρευνας του Γάλλου καλλιτέχνη, Πιέρ Γκονόρ. Άνθρωποι που αυτοεξορίστηκαν και συγγενείς τους μοιράζονται τις αναμνήσεις τους και συγκλονίζουν.

Μια κόρη αναρχικών, σερβιτόρα των Νάζι

Η Λίνα Αρκονάδα είναι σήμερα 93 ετών. Θυμάται να πηγαίνει με τη μητέρα της στις συναντήσεις των αναρχικών. Όλη η οικογένεια της έφυγε για τη Γαλλία όταν επικράτησε ο Φράνκο. Επέστρεψε το 1983, για μια επίσκεψη λίγων ημερών για να συναντήσει έναν ξάδελφο της. "Πιθανότατα όλοι οι συγγενείς μου είναι πλέον νεκροί. Ίσως να έχω κάποιους κοντά στη Βαλένθια απ' όπου καταγόταν η μητέρα μου ή στο Βαγιαδολίδ, την πατρίδα του πατέρα μου. Δεν ξέρω. Η ιστορία και ο χρόνος μας χώρισαν" λέει ποζάροντας δίπλα σε μια άδεια καρέκλα, ήταν η αγαπημένη του συζύγου της Σαλβαδόρ ο οποίος έχει πεθάνει.


Ο πατέρας της συνελήφθη και στάλθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Αρζέλ. Η μητέρα τους ήταν πέντε μηνών έγκυος και πήρε τη Λίνα και την 5χρονη αδελφή της και εγκαταστάθηκαν σε μια μικρή γαλλική πόλη. "Έπρεπε να μεγαλώσουμε γρήγορα και να μάθουμε τη γλώσσα. Να δουλέψουμε όπου γινόταν. Καθαρίζαμε σπίτια και μετά προσέχαμε παιδιά. Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν το Παρίσι δούλευα σερβιτόρα σε ένα μεγάλο εστιατόριο της πόλης. Κάθε μέρα οι Ναζί έρχονταν και έτρωγαν και έπρεπε να τους σερβίρω. Μια κοπέλα από οικογένεια αναρχικών να σερβίρει Ναζί" λέει η Λίνα Αρκονάδα. "Ήθελα να γίνω ηθοποιός αλλά είπαμε, ο χρόνος και η ιστορία" οριζει.


Η βαλίτσα

Ο Άνχελ Γκαγέγο Ολιβάρες συνελήφθη στην Ισπανία και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο του Μαουθάουζεν. Όταν έφτασαν οι Αμερικάνοι πολλοί από τους κρατούμενους ήταν ημίγυμνοι. Του έδωσαν από μια μικρή βαλίτσα με μια αλλαξιά ρούχα. Η κόρη του Άνχελ, Βερονίκ κράτησε εκείνη τη βαλίτσα και την προσέφερε στην έκθεση. "Έχω μια φωτογραφία του πατέρα μου και δύο φίλων του να φεύγουν από το στρατόπεδο. Είναι και οι τρεις ντυμένοι με τα ίδια ρούχα, αυτά που τους έδωσαν οι Αμερικανοί και κρατούν της βαλίτσες. Ο ένας από αυτούς πέθανε λίγες μέρες μετά. Ο πατέρας μου μπήκε στο Μαουθάαουζεν το 1940 και άντεξε γιατί ήταν πολύ νέος. Δεν ήθελε να μου μιλάει για τον τρόμο που έζησε. Δεν αναφερόταν στον Εμφύλιο και τα όσα έζησε στην κόλαση του στρατοπέδου. Κρατούσε όμως βαλίτσα. Στην Ισπανία επιστρέψαμε  μια φορά, όταν πλέον πέθανε ο Φράνκο. Ο πατέρας μου πλέον δεν αναγνώριζε την πατρίδα του. Ήταν τόσο διαφορετική από αυτή που άφησε" λέει η Βερονίκ.

Μας ανάγκασαν να ξεθάψουμε τον πατέρα μου

Ο Λαουρεντινο Τεχερίνα Μάρκος δεν το έβαλε κάτω μετά την επικράτηση του Φράνκο. Μπήκε στην αντίσταση και για χρόνια ζούσε στο δάσος. Στη συνέχεια έζησε κλεισμένος στο υπόγειο του σπιτιού της οικογένειας του. "Εκεί πέθανε απεγνωσμένος το 1942. Τον θάψαμε εκεί στο υπόγειο. Το 1945 συνελήφθη ο αδελφός μου. Τον βασάνισαν και τους είπε τι συνέβη με τον μπαμπά. Ήρθε η αστυνομία και μας ανάγκασε να ξεθάψουμε τα λείψανα του. Ο τοπικός ιερέας μας αρνήθηκε να τον θάψουμε στο νεκροταφείο. Έτσι κατέληξε σε ένα κατεστραμμένο σκευοφυλάκιο. Μείναμε για λίγο στο σπίτι του θείου μου και το 1950 φύγαμε για τη Γαλλία. Επισκεφθήκαμε ξανά την Ισπανία μετά από 22 χρόνια" λέει η κόρη του Λουρεντίνο, Αουρόρα.

Στα 91 της σήμερα θυμάται πως οι γονείς των άλλων παιδιών τους έλεγαν να μην παίζουν μαζί της. "Η Αουρόρα είναι κόκκινη, μαύρη και Εβραία μην παίζετε μαζί της" έλεγαν. Μέχρι πρόσφατα, όταν κλονίστηκε σοβαρά η υγεία της, κατέβαινε σε διαδηλώσεις. Αυτό που την πονάει είναι ότι στην Ισπανία ιστορίες όπως αυτή του πατέρα της δεν είναι γνωστές γιατί ο φόβος έκανε τη σιωπή να κυριαρχήσει.


"Θα γυρίσω μόλις πεθάνει ο Φράνκο"

"Ο πατέρας μου δεν μιλούσε για τον πόλεμο αλλά συνέχισε να συναντιέται με εξόριστους στο σπίτι μας. Άκουγα πράγματα που τα κατανόησα χρόνια μετά" λέει ο Ραμόν Πινό για τον πατέρα του Χεσούς. "Μιλούσαν για τον Φράνκο αλλά δεν ανέφεραν ποτέ το όνομα του. Έλεγαν ο εκτελεστής ή ο δολοφόνος. Από άλλους έμαθα ότι ο πατέρας μου είχε τραυματιστεί σε μια μάχη με τις δυνάμεις του Φράνκο. Αφού έφυγε για τη Γαλλία τον κράτησαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και δούλεψε σε καταναγκαστικά έργα στη δημιουργία ενός φράγματος" τονίζει.

Ο Ραμόν συνάντησε στη Γαλλία τη σύζυγο του της οποίας ο πατέρας ήταν επίσης Ισπανός εξόριστος. "Θέλαμε να επιστρέψουμε αλλά ο εκτελεστής άντεχε περισσότερο απ' όσο πιστεύαμε. Ταξιδέψαμε το 1956 για να δούμε τη γιαγιά μου. Είχαμε μόνο γαλλικά χαρτιά. Με εξέπληξε η φτώχεια. Θυμάμαι να περπατώ στη Βαρκελώνη τρώγοντας ένα σάντουιτς και ένα παιδί να με πλησιάζει και να μου ζητά να του δώσω ένα κομμάτι ψωμί. Στη Γαλλία δεν ήταν έτσι.

Ο παππούς μου δεν επέστρεψε ποτέ στην Ισπανία. Έλεγε ότι θα γυρίσει όταν πεθάνει ο Φράνκο. Τελικά πέθανε δύο χρόνια πριν τον δικτάτορα" λέει.

Δέκα σελίδες

Ο Φιλίπ Γκοσό δεν μίλησε ποτέ στην οικογένεια του για τον Εμφύλιο Πόλεμο. Πριν πεθάνει το 1977 έγραψε ένα γράμμα δέκα σελίδων όπου εξιστορούσε τη ζωή του και όσα βίωσε. Το 1937 μπήκε στη γαλλική οργάνωση που στήριζε τις βασκικές δυνάμεις. Μέχρι το τέλος του Πολέμου περνούσε τα σύνορα με εφόδια για τους Δημοκρατικούς. Το 1939 επέστρεφε στη Γαλλία με το φορτηγό του γεμάτο γυναίκες και παιδιά. Σε μια βαλίτσα κρατούσε δεκάδες φωτογραφίες από τις οικογένειες που αναγκαστικά έπαιρναν τον δρόμο της ξενιτιάς. Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν τη Γαλλία μπήκε στην αντίσταση. "Δεν ξέρω γιατί δεν μας μίλησε ποτέ για όλα αυτά. Ήταν ένα πολύ σεμνό άτομο" λέει ο γιός του Ζαν Φιλίπ.


H δικτατορία του Φράνκο άντεξε μέχρι και το θάνατο του το 1975. Μετά το τέλος του Εμφυλίου χιλιάδες άτομα αυτοεξορίστηκαν. Όσοι επέλεξαν να μείνουν ζούσαν σε ένα μόνιμο καθεστώς φόβου. Οι εκτελέσεις και οι... εξαφανίσεις ήταν πλέον μια καθημερινότητα. Η πλειονότητα όσων έφυγαν δεν επέστρεψαν ποτέ μόνιμα μιας και το καθεστώς άντεξε για δεκαετίες. "Οι άνθρωποι προσπαθούσαν να κρατήσουν την ισπανική τους ταυτότητα. Μια κυρία έκλαιγε γιατί πλέον δεν μπορούσε να μιλήσει άνετα ισπανικά. Ένιωθε ότι έχανε για δεύτερη φορά την πατρίδα της" αναφέρει ο υπεύθυνος της έκθεσης.