Στο εξωτικό βασίλειο του Μάλι πριν από αιώνες έζησε ίσως ο πλουσιότερος άνθρωπος που έχει υπάρξει και αυτή είναι η ιστορία του
Η λίστα των πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου είναι μια από τις
πιο περίοπτες. Το τελευταίο διάστημα, ο Ίλον Μασκ και ο Μπερνάρ Αρνό «κονταροχτυπιούνται»
για την πρώτη θέση καταγράφοντας και οι δύο περιουσία που αγγίζει ή ξεπερνά τα
200 δισεκατομμύρια δολάρια. Από την άλλη ο επί πολλά χρόνια πλουσιότερος
άνθρωπος του πλανήτη, Τζεφ Μπέζος, αρκείται πλέον στην τρίτη θέση με περιουσία…
μόλις 115 δισεκατομμύρια δολάρια.
Τα νούμερα σίγουρα ζαλίζουν ωστόσο υπήρξε ένας άνθρωπος στην
ιστορία που η περιουσία του ξεπερνούσε κατά πολύ τα χρήματα που έχουν και οι τρεις
πλουσιότεροι άνθρωποι της σημερινής εποχής. Ωστόσο πιθανότατα το όνομά του δεν
το έχετε ακούσει ποτέ ξανά.
Με πλούτο που… κόβει
την ανάσα
Ο Μάνσα Μούσα έζησε τον 14ο αιώνα μ.Χ. και
βασίλεψε στο βασίλειο της δυτικής Αφρικής του Μάλι μεταξύ του 1312 και του 1337.
Πολλές φορές έχει χαρακτηριστεί ο πλουσιότερος άνθρωπος που έχει ζήσει ποτέ
στον κόσμο.
«Οι υπολογισμοί για τον πλούτο του Μούσα με σύγχρονους όρους
σου κόβουν την ανάσα και είναι σχεδόν αδύνατο να καταλάβεις πόσο πλούσιος και
ισχυρός ήταν πραγματικά», αναφέρει στο BBC ο Ρούντολφ Μπουτς Γουέαρ, καθηγητής
ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια.
Το 2012, η αμερικανική ιστοσελίδα Celebrity Net Worth υπολόγισε ότι η
περιουσία του Μούσα θα μπορούσε να θεωρηθεί-με σημερινούς όρους-ότι κυμαινόταν
περίπου στα 400 δισεκατομμύρια δολάρια, ένα ποσό που είναι δύσκολο να συλλάβει
κανείς ότι άνηκε σε ένα άτομο. Ωστόσο, οικονομολόγοι ιστορικοί τονίζουν ότι
είναι δύσκολο να υπολογιστεί επακριβώς η περιουσία του και να καταλήξουμε σε
έναν μόνο αριθμό, καθώς έζησε μια τελείως διαφορετική εποχή. Δυσκολίες στον
υπολογισμό προκαλεί παράλληλα και το γεγονός ότι ο ίδιος ήταν ο βασιλιάς του
Μάλι οπότε δεν είναι εύκολο να διαχωριστεί η προσωπική του περιουσία από αυτή
του βασιλείου.
Ο χρυσός βασιλιάς
Ο Μούσα γεννήθηκε το 1280 μέσα σε μια οικογένεια ηγετών. Σύμφωνα
με τον ίδιο τον Μούσα, ο ίδιος ανέλαβε για πρώτη φορά την εξουσία
αντικαθιστώντας τον βασιλιά του Μάλι (ο Μούσα δεν κατονομάζει τον βασιλιά αλλά
πιθανότατα ήταν ο ξάδερφός του, Μοχάμεντ Ιμπν Κου).
Σύμφωνα με τον Σύριο ιστορικό του 14ου αιώνα,
Σιμπάμ αλ-Ουμάρι, ο Μοχάμεντ είχε εμμονή με τον Ατλαντικό Ωκεανό και αυτά που
βρίσκονται πέρα από αυτόν. Είχε πραγματοποιήσει νωρίτερα ήδη μια αποστολή
εξερεύνησης με 200 πλοία και τη δεύτερη φορά έφυγε με 2.000 πλοία και χιλιάδες
άντρες, γυναίκες και σκλάβους αφήνοντας τον Μούσα αντικαταστάτη του.
Όταν μετά από αρκετό δεν επέστρεψε, ο Μούσα στέφθηκε «Μάνσα»,
δηλαδή βασιλιάς ξεκινώντας μια μακρόχρονη περίοδο βασιλείας. Στα περίπου 25
χρόνια της βασιλείας του, το Μάλι έφτασε στην περίοδο της μεγαλύτερης ακμής του.
Ο Μούσα προσάρτησε σύντομα 24 νέες πόλεις και το βασίλειο απλωνόταν σε μια
έκταση 3.000 χιλιομέτρων από τον Ατλαντικό Ωκεανό μέχρι και την σημερινή Νιγηρία περιλαμβάνοντας
εκτάσεις από τη σημερινή Σενεγάλη, Μαυριτανία, Μπουρκίνα Φάσο, Νιγηρία,
Γκάμπια, Γουινέα και Γουινέα-Μπισάου, Κυανή Ακτή και φυσικά το σημερινό Μάλι.
Έχοντας στην κατοχή του όλες αυτές τις εκτάσεις είχε πλέον
πρόσβαση σε ανεξάντλητες πηγές χρυσού και αλατιού, τα δύο ίσως πιο πολυπόθητα αγαθά
του μεσαιωνικού κόσμου.
Κατά τη διάρκεια της εξουσίας του Μάνσα Μούσα, το βασίλειο
του Μάλι είχε στην κατοχή του σχεδόν το μισό απόθεμα σε χρυσό του Παλιού Κόσμου,
σύμφωνα με το Βρετανικό Μουσείο. Και φυσικά όλα αυτά άνηκαν ουσιαστικά στον
βασιλιά.
«Ως ηγεμόνας, ο Μάνσα Μούσα είχε σχεδόν απεριόριστη πρόσβαση
στις πιο πολύτιμες πηγές πλούτου της εποχής», αναφέρει η Κάθλιν Μπίκφορντ
Μπέρζοκ, η οποία ειδικεύεται στην αφρικανική τέχνη στο Πανεπιστήμιο
Νορθουέστερν.
«Τα μεγάλα εμπορικά κέντρα που έκαναν τις συναλλαγές τους σε
χρυσό και άλλα αγαθά ήταν επίσης στην επικράτειά του και συγκέντρωσε πλούτο από
αυτό το εμπόριο», προσθέτει.
Παράλληλα, ένα μεγάλο μέρος του πλούτου του βασιλείου
βασιζόταν και στην πώληση δούλων. Τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, ο Μούσα
ασχολήθηκε κυρίως με πολεμικές εκστρατείες για να μεγαλώσει το βασίλειό του
αλλά και για να υποδουλώσει όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Ο καθηγητής
του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, Μάικλ Γκόμεζ, υπολογίζει ότι θα πρέπει να
υποδούλωνε περίπου 6.000 ανθρώπους τον χρόνο. Οι σκλάβοι δεν του απέφεραν μόνο
χρήματα, αλλά του ήταν απαραίτητοι για αυτό που προετοιμαζόταν για χρόνια: το μεγαλειώδες
προσκύνημά του στη Μέκκα.
Το ιερό «χρυσό» ταξίδι
Παρόλο που την εποχή του Μούσα, το βασίλειο του Μάλι είχε
γιγαντωθεί και είχε στην ιδιοκτησία του άπλετο χρυσό, φαίνεται ότι δεν ήταν
ιδιαίτερα γνωστό στον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό άλλαξε όταν ο Μούσα αποφάσισε να
ξεκινήσει το πολυπόθητο ταξίδι του στην Μέκκα. Ως πιστός Μουσουλμάνος είχε
σκοπό της ζωής του να πραγματοποιήσει το Χατζ, το προσκύνημα στον ιερό χώρο της
Μέκκας, το οποίο όλοι οι πιστοί Μουσουλμάνοι θα πρέπει να πραγματοποιήσουν
τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους.
Υπολογίζεται ότι ο Μούσα συγκέντρωσε ένα καραβάνι 60.000
ανθρώπων για να πάνε μαζί του και ξεκίνησε το ταξίδι του διαμέσου της Σαχάρας
και της Αιγύπτου αφήνοντας πίσω του τον γιο του Μοχάμεντ για να διοικεί. Το ταξίδι
του διήρκησε από το 1324 ως το 1325 και κάλυψε περίπου 4.500 χιλιόμετρα. Πήρε μαζί
του όλο το βασιλικό συμβούλιο και τους αξιωματούχους του, στρατιώτες, εμπόρους,
οδηγούς καμηλών, διασκεδαστές και 12.000 σκλάβους καθώς και έναν τεράστιο
αριθμό από κατσίκες και πρόβατα για τη σίτισή τους. Πρακτικά έμοιαζε με μια
μεγάλη πόλη που ταξίδευε.
Όλοι οι ταξιδιώτες φορούσαν ρούχα από πανάκριβα μπροκάρ
υφάσματα και περσικό μετάξι, ενώ κάθε σκλάβος κουβαλούσε ράβδους χρυσού βάρους
1,8 κιλών. Μαζί τους είχαν και 80 καμήλες από τις οποίες η καθεμία κουβαλούσε από
20 έως 140 κιλά χρυσού σε μορφή σκόνης.
Ο Μούσα ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν ήθελε να φυλάξει τον
χρυσό για τον εαυτό του. Σε όποια πόλη κι αν περνούσε χάριζε από λίγο χρυσό στους
φτωχούς και αγόραζε ενθύμια πληρώνοντας με το πολύτιμο αυτό μέταλλο. Υπάρχει μάλιστα
η ιστορία σύμφωνα με την οποία κάθε Παρασκευή έχτιζε και από ένα τέμενος εκεί
που βρισκόταν!
Τον Ιούλιο του 1324 έφτασε στο Κάιρο όπου και έμεινε τρεις
μήνες και όπου επίσης μοίραζε απλόχερα τον χρυσό του. Ο ιστορικός Ιμπ Φαντλαλάζ αλ-Ουμάρι που επισκέφτηκε
το Κάιρο 12 χρόνια μετά τον Μούσα κατέγραψε ότι οι άνθρωποι μιλούσαν ακόμα για
το πέρασμα του βασιλιά από το Μάλι με τον ιστορικό να σχολιάζει ότι ήταν «μια
πολυτελής επίδειξη εξουσίας, πλούτου άνευ προηγουμένου».
Το κραχ του χρυσού
Σύμφωνα με τα στοιχεία η παρουσία του Μούσα προκάλεσε τελικά
τεράστιο οικονομικό πρόβλημα στην Αίγυπτο. Ο Μούσα μοίρασε δωρεάν τόσο πολύ χρυσό
που προκάλεσε τεράστια πτώση της αξίας του στην περιοχή για περισσότερο από μια
δεκαετία πλήττοντας σοβαρά την οικονομία της Αιγύπτου!
Υπολογισμοί σύμφωνα με σημερινές σύγχρονες μεθόδους που
έγιναν από την εταιρία SmartAsset.com υποδηλώνουν ότι το
προσκύνημα του Μούσα οδήγησε σε απώλειες ύψους 1,5 δισεκατομμυρίου δολαρίων σε
όλη την Μέση Ανατολή. Εξάλλου μέχρι και την άφιξή του στην Μέκκα συνέχισε να
μοιράζει χρυσό τόσο στις πόλεις από τις οποίες περνούσε όσο και σε άλλους προσκυνητές.
Πάντως, ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο Μούσα δεν ήταν πραγματικά η
αιτία γι’ αυτήν την οικονομική κρίση αλλά απλώς συνέβαλε σε μια ήδη
προβληματική κατάσταση.
Από την άλλη, η απλόχερη αυτή συμπεριφορά φαίνεται ότι
εκνεύρισε και τους δικούς του ανθρώπους. Η Λούσι Ντουράν από την Σχολή
Αφρικανικών και Παραδοσιακών Σπουδών του Λονδίνου σημειώνει ότι «μοίρασε τόσο
πολύ χρυσό που οι τροβαδούροι της χώρα δεν ήθελαν να τον εξυμνούν στα τραγούδια
τους καθώς θεωρούσαν ότι σπατάλησε τον πλούτο του βασιλείου τους έξω από αυτό».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ιστορίες για την
επιστροφή του Μούσα στο Μάλι. Από την μια κάποιες πηγές παραδίδουν ότι
επέστρεψε στην Αίγυπτο και βλέποντας την οικονομική κατάρρευση θέλησε να
βοηθήσει δανειζόμενος από τους Αιγύπτιους τραπεζίτες με πολύ υψηλά επιτόκια.
Από την άλλη όμως, υπάρχουν αναφορές που λένε ότι μέχρι να
επιστρέψει… ξέμεινε από χρήματα. Σύμφωνα με αυτήν την πλευρά της ιστορίας, ο
Μούσα και μια ομάδα από τους ακολούθους του καθυστέρησαν να φύγουν από την Μέκκα
μετά το προσκύνημα. Έτσι, μέχρι να φτάσουν στο Σουέζ πολλοί ακόλουθοί του
πέθαναν από το κρύο, την πείνα ή σε επιδρομές ληστών, ενώ είχαν πια χαθεί πολλά
από τα εφόδιά τους. Ο Μούσα έχοντας ξεμείνει από χρήματα αναγκάστηκε να
δανειστεί και να πουλήσει αρκετά από αυτά που είχε αγοράσει ταξιδεύοντας προς την
Μέκκα με αποτέλεσμα να χρεωθεί σε πολλούς εμπόρους.
Χρυσός αλλά και
μόρφωση
Το ταξίδι αυτό του Μάνσα Μούσα στη Μέκκα μπορεί να κόστισε
ανυπολόγιστα πολύ, ωστόσο τράβηξε την προσοχή σε όλον τον κόσμο και έβαλε πλέον
το βασίλειο του Μάλι στον χάρτη μεταφορικά και κυριολεκτικά. Σε έναν καταλανικό
χάρτη του 1375 απεικονίζεται ένας Αφρικανός βασιλιάς να κάθεται πάνω σε έναν
χρυσό θρόνο στο σημείο που βρίσκεται το Τιμπουκτού κρατώντας ένα κομμάτι χρυσού
στο χέρι του. Το Τιμπουκτού έγινε κέντρο του βασιλείου του και μετατράπηκε κάτι
σαν το… Ελ Ντοράντο της εποχής, το οποίο επισκέπτονταν άνθρωποι απ’ όλο τον
κόσμο. Ακόμα και τον 19ο αιώνα, το Τιμπουκτού διατηρούσε ακόμα μια
σχεδόν μυθική διάσταση της χαμένης πόλης του χρυσού στην άκρη του κόσμου.
Ο Μούσα ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα και για την εκπαίδευση
χτίζοντας πολλά σχολεία, βιβλιοθήκες, αλλά και το πολύ σημαντικό Πανεπιστήμιο
του Σανκόρε στο Τιμπουκτού, όπου σπούδασαν σπουδαίοι αστρονόμοι, μαθηματικοί,
ιστορικοί. Μάλιστα, το Πανεπιστήμιο διέθετε την μεγαλύτερη βιβλιοθήκη της Αιγύπτου
μετά από αυτήν την Αλεξάνδρειας. Το Τιμπουκτού μετατράπηκε σύντομα σε
πνευματικό και εκπαιδευτικό κέντρο και οι άνθρωποι ταξίδευαν από όλον τον κόσμο
για να σπουδάσουν εκεί.
Δεν είναι ξεκάθαρο πότε πέθανε ακριβώς ο Μούσα, ωστόσο οι
περισσότεροι μελετητές συγκλίνουν στα έτη 1332 και 1337 με επικρατέστερο το
δεύτερο. Ο Μούσα τότε δεν θα πρέπει να ήταν ούτε 60 ετών και άφησε πίσω του ως
κληρονόμους του βασιλείου τους γιους του, οι οποίοι ωστόσο δεν μπόρεσαν να
διατηρήσαν το βασίλειο και αυτό σύντομα άρχισε να συρρικνώνεται.
«Βλέπουμε την ιστορία της μεσαιωνικής περιόδου κυρίως σαν
μια δυτική ιστορία», αναφέρει η Λίζα Κόριν Γκραζιόσε, διευθύντρια του Μουσείου Block εξηγώντας γιατί η
ιστορία του Μάνσα Μούσα δεν είναι τόσο γνωστή.
«Αν οι Ευρωπαίοι είχαν φτάσει σε τόσο μεγάλους αριθμούς στο Μάλι
την εποχή του Μούσα, όταν το βασίλειο ήταν στα ύψη της οικονομικής και πολιτικής
του δύναμης, αντί για μερικά εκατοντάδες χρόνια μετά, τα πράγματα θα ήταν
σίγουρα διαφορετικά», λέει από την πλευρά του ο Γουέαρ.
Η ιστορία του Μάνσα Μούσα είναι σχεδόν άγνωστη παρόλο που από
πολλούς θεωρείται ο πλουσιότερος άνθρωπος που έχει ζήσει ποτέ – ένας χαρακτηρισμός
που προέκυψε κυρίως από το πολυτελές προσκύνημα που έκανε στη Μέκκα, στο οποίο
υπολογίζεται ότι μπορεί να μετέφερε συνολικά περίπου 180 τόνους χρυσού. Πολλοί ιστορικοί
πάντως αμφισβητούν αυτόν τον χαρακτηρισμό λέγοντας ότι το γεγονός ότι ξέρουμε
τόσα πολλά γι’ αυτόν και τον πλούτο του οφείλεται στο γεγονός ότι η ιστορία του
βασιλείου του Μάλι είναι η πιο καλά καταγεγραμμένη από τις αραβικές πηγές και
όχι απαραίτητα επειδή ήταν όντως ο πιο πλούσιος άνθρωπος του κόσμου.