Ο γιατρός της φυλακής και συγγραφέας του βιβλίου
"Σταθμός Καραντιρού", Ντραούζιο Βαρέλα μιλάει για τα γεγονότα στις 2
Οκτωβρίου 1992 που σημάδεψαν τη ζωή του
Το 1989 ο γιατρός Ντραούζιο Βαρέλα πήρε την απόφαση να
εργαστεί εθελοντικά στις φυλακές Καραντιρού στο Σάο Πάολο. Ο 46χρονος τότε Βαρέλα έκανε έρευνα για το AIDS.
Ο ιός θέριζε τους κρατουμένους και ο γιατρός ήθελε να βοηθήσει και παράλληλα να
συγκεντρώσει στοιχεία για τη νόσο η οποία, στις αρχές της δεκαετίας του 90,
ισοδυναμούσε με θάνατο.
Τρία χρόνια μετά ο γιατρός θα γινόταν αυτόπτης μάρτυρας μιας
επιχείρησης εκκαθάρισης που θα του σημάδευε για πάντα τη ζωή. Στις 2 Οκτωβρίου
1992 η αστυνομία θα εισέβαλε στην Πτέρυγα 9 με εντολή να πυροβολεί ό,τι
κινείται. Ο τελικός απολογισμός ήταν 111 νεκροί και 87 τραυματίες. Από την
πλευρά της αστυνομίας δεν υπήρξε καμία απώλεια. "Ήταν σφαγή. Πώς αλλιώς
μπορείς να χαρακτηρίσεις μια μάχη που τελείωσε με 111-0;" αναρωτιέται ο
Βαρέλα που το 1999 εξέδωσε το εκπληκτικό του βιβλίο "Σταθμός Καραντιρού".
Η φυλακή άνοιξε τις πόρτες της το 1956 και για δεκαετίες
ήταν διαβόητη στη Βραζιλία για τις συνθήκες που επικρατούσαν. Στα κελιά της
ήταν εγκλεισμένα περίπου 8.000 άτομα. Η αναλογία με τους δεσμοφύλακες ήταν
τρομακτική καθώς τα στοιχεία μιλούν για 10 φύλακες ανά 1.000 άτομα. Το σύστημα
ουσιαστικά "αποθήκευε" ανθρώπους και δεν ενδιαφερόταν ούτε κάτω από
ποιες συνθήκες ζούσαν, ούτε το τι ακριβώς έκαναν.
"Το μόνο που μετρούσε ήταν να παραμένουν εντός των ορίων της φυλακής. Το σύστημα δεν ήθελε να ξέρει τι συνέβαινε εκεί. Οι συμμορίες είχαν τον απόλυτο έλεγχο. Οι βιασμοί και τα βασανιστήρια ήταν καθημερινό φαινόμενο. Γενικότερα ο κόσμος προσποιείται ότι δεν γνωρίζει τι γίνεται. Θέλει η αστυνομία να πιάνει και να κλείνει σε ένα κελί όσους παρανομούν. Κανείς δεν αναρωτιέται αν οι χώροι και οι συνθήκες είναι κατάλληλες για ανθρώπους. Στη Βραζιλία οι φυλακές δεν υπάρχουν για να σωφρονίζουν τους κρατουμένους αλλά για να τους κάνουν να υποφέρουν. Βλέπετε μόνοι οι φτωχοί μπαίνουν στη φυλακή. Αν αρχίσουν να φυλακίζουν πλούσιοyς τότε θα ενδιαφερθούν για τις συνθήκες, τότε θα γίνουν αλλαγές" αναφέρει ο Βαρέλα.
"Το μόνο που μετρούσε ήταν να παραμένουν εντός των ορίων της φυλακής. Το σύστημα δεν ήθελε να ξέρει τι συνέβαινε εκεί. Οι συμμορίες είχαν τον απόλυτο έλεγχο. Οι βιασμοί και τα βασανιστήρια ήταν καθημερινό φαινόμενο. Γενικότερα ο κόσμος προσποιείται ότι δεν γνωρίζει τι γίνεται. Θέλει η αστυνομία να πιάνει και να κλείνει σε ένα κελί όσους παρανομούν. Κανείς δεν αναρωτιέται αν οι χώροι και οι συνθήκες είναι κατάλληλες για ανθρώπους. Στη Βραζιλία οι φυλακές δεν υπάρχουν για να σωφρονίζουν τους κρατουμένους αλλά για να τους κάνουν να υποφέρουν. Βλέπετε μόνοι οι φτωχοί μπαίνουν στη φυλακή. Αν αρχίσουν να φυλακίζουν πλούσιοyς τότε θα ενδιαφερθούν για τις συνθήκες, τότε θα γίνουν αλλαγές" αναφέρει ο Βαρέλα.
Πολυβόλα και σκυλιά
Στις 2 Οκτωβρίου 1992 δύο κρατούμενοι πιάστηκαν στα χέρια. Η
κόντρα είχε ξεκινήσει μετά από έναν αγώνα ποδοσφαίρου που γινόταν στο προαύλιο.
Ήταν και οι δύο μέλη συμμοριών και η κατάσταση ξέφυγε πολύ γρήγορα. Αυτό που
ξεκίνησε ως προσωπική κόντρα κλιμακώθηκε σε μάχη των συμμοριών εντός της
Πτέρυγα 9. Οι φύλακες έχασαν γρήγορα τον έλεγχο και απλά έκλεισαν τις πόρτες της
Πτέρυγας στην οποία βρίσκονταν περίπου 2.000 άτομα. Στο διάστημα που ακολούθησε
κρατούμενοι δολοφονήθηκαν, βασανίστηκαν και βιάστηκαν. Για το βραζιλιάνικο σωφρονιστικό
σύστημα, ειδικά εκείνη την περίοδο, τέτοιου είδους εξεγέρσεις ήταν κάτι
σύνηθες.
Στις 14:30 το απόγευμα η τοπική αστυνομία έφτασε στη φυλακή
και ανέλαβε την κατάσταση. Επικεφαλής ήταν ο συνταγματάρχης Ουμπιρατάν Γκιμαράες.
Η ομάδα του αποτελούταν από 330 βαριά οπλισμένους αστυνομικούς με εκπαιδευμένους
σκύλους. Ενώ ο διευθυντής της φυλακής ζητούσε να διαπραγματευτούν με τους
κρατούμενους ο Γκιμαράες του ξεκαθάρισε ότι θα δώσει αυτός τη λύση που θεωρεί
ενδεδειγμένη.
"Πρέπει να καταλάβουμε ότι στην περίπτωση του
Καραντιρού δεν χρειαζόταν να γίνει τέτοιου είδους επέμβαση. Η αστυνομία είχε
αντιμετωπίσει ανάλογες καταστάσεις και ποτέ δεν έκανε κάτι τόσο φρικτό. Οι
κρατούμενοι δεν είχαν ομήρους και οι αρχές ήξεραν πως έπρεπε να κινηθούν. Το
είχαν κάνει πολλές φορές άλλωστε. Έπρεπε να τους κόψουν το νερό και το ρεύμα
και να διαπραγματευτούν. Χωρίς νερό, φαγητό και ρεύμα αναγκαστικά θα
διαπραγματεύονταν. Έρχεται όμως ένας ηλίθιος και δίνει την εντολή να εισβάλουν.
Λέει στους αστυνομικούς να μπουν μέσα στην νύχτα στην Πτέρυγα 9 και να βάλουν
τέλος στην εξέγερση με κάθε κόστος. Τι περιμένεις να κάνουν αστυνομικοί με
πολυβόλα και σκυλιά μέσα σε ένα σκοτεινό κτίριο γεμάτο εγκληματίες;
Μπήκαν μέσα στο σκοτάδι σε ένα μέρος που δεν γνώριζαν και
είχαν εντολή να πάρουν τον πλήρη έλεγχο. Απλά πυροβολούσαν και διέταζαν τα
σκυλιά να επιτεθούν. Δεν μιλούσαν σε κανέναν και δεν ρωτούσαν τίποτα"
τονίζει ο Ντραούζιο.
"Εδώ τα κάνεις,
εδώ πληρώνεις"
Για ώρες οι αρχές εκτελούσαν όποιον έβλεπαν μπροστά τους.
Έμπαιναν σε κελιά και πυροβολούσαν αδιάκριτα. Όποιος βρέθηκε στο δρόμο τους είτε
σκοτώθηκε, είτε τραυματίστηκε σοβαρά. Δεν γλίτωσαν ούτε οι ήδη τραυματισμένοι
από τα γεγονότα της εξέγερσης. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι οι αστυνομικοί εισέβαλαν
στο χώρο που βρίσκονταν και τους εκτέλεσαν. Όταν η επέμβαση ολοκληρώθηκε 111
άτομα ήταν νεκρά. Οι κρατούμενοι που επέζησαν συγκεντρώθηκαν στο προαύλιο απ'
όπου και βγήκαν οι γνωστές φωτογραφίες από το επόμενο πρωί της επέμβασης.
Οι αρχές μίλησαν για μια επιτυχημένη επιχείρηση που έβαλε
τέλος σε μια ακόμα εξέγερση. Όταν όμως η αλήθεια αποκαλύφθηκε ακολούθησε παγκόσμια
κατακραυγή. Η αστυνομία δικαιολογήθηκε τονίζοντας ότι ήταν μια πολύ δύσκολη
επέμβαση σε ένα κτίριο γεμάτο εγκληματίες και τα θύματα θα μπορούσαν να είναι
πολύ περισσότερα.
Τελικά από την ομάδα των 330 αστυνομικών κατηγορίες
αντιμετώπισαν οι 84 και φυλακίστηκαν ελάχιστοι. Ο Ουμπιρατάν Γκιμαράες (ΦΩΤΟ) είπε στο
δικαστήριο ότι η συνείδηση του είναι καθαρή και τόνισε ότι η επιλογή του να
διατάξει επέμβαση ήταν σωστή. Αρχικά καταδικάστηκε σε 632 χρόνια φυλάκιση αλλά
άσκησε έφεση και έμεινε ελεύθερος καθώς το δικαστήριο αποδέχθηκε ότι εκτελούσε
εντολές. Δεν αναζήτησε όμως, ούτε τιμώρησε ποτέ αυτόν ή αυτούς που έδωσαν τις
εντολές.
Λίγα χρόνια μετά τη σφαγή ο Γκιμαράες μπήκε στη πολιτική και
εκλέχθηκε τρεις φορές στο Κογκρέσο της Βραζιλίας. Το 2006 βρέθηκε δολοφονημένος
στο διαμέρισμα του. Λίγες μέρες μετά κάποιος έφτιαξε ένα γκράφιτι στο κτίριο
γράφοντας: "εδώ τα κάνεις, εδώ πληρώνεις".
"Η βία φέρνει
βία"
Ο γιατρός Ντραούζιο Βαρέλα (ΦΩΤΟ) κατηγορήθηκε από κάποιους ότι με
το βιβλίο του ωραιοποίησε την κατάσταση που επικρατούσε μέσα στο Καραντιρού.
"Το βιβλίο μου είναι μια μαρτυρία. Ήθελα απλά ο κόσμος να μάθει τι συνέβη
εκεί και πώς ζούσαν αυτοί οι άνθρωποι. Ήθελα να δώσω την ιστορία από τη μεριά των
υπαλλήλων της φυλακής και των κρατουμένων. Ξέρω καλύτερα από τον καθένα ότι δεν
ήταν νηπιαγωγείο . Είχαμε να κάνουμε με εγκληματίες, με ανθρώπους που είχαν
κάνει φρικτά πράγματα. Το να κλείνεις όμως είκοσι άτομα σε ένα κελί για οκτώ,
υπό άθλιες συνθήκες, δεν μειώνει τη βία, την αυξάνει. Κάποιοι λένε ότι είναι
ζώα. Όχι, είναι άνθρωποι και δεν μπορείς ούτε να τους "αποθηκεύεις", ούτε
να τους εκτελείς εν ψυχρώ" αναφέρει και προσθέτει: "Λένε ότι οι 111
νεκροί ήταν λίγοι. Θα μπορούσε να είναι 200-300. Υπάρχει κόσμος που λέει ότι
έπρεπε να τους σκοτώσουν όλους. Αν η λύση είναι αυτή τότε να σκοτώσουμε κάθε
φυλακισμένο αλλά και κάθε εγκληματία που κυκλοφορεί στο δρόμο. Η βία φέρνει βία
και αυτό αποδείχθηκε μετά τη σφαγή στο Καραντιρού".
Μέσα στο χάος δεν σκέφτηκαν μόνο τον εαυτό τους
Μετά το "Σταθμός Καραντιρού" ο Βαρέλα έγραψε ακόμα
δύο βιβλία με θέμα τις φυλακές στη Βραζιλία. Τα όσα έζησε τον έχουν σημαδέψει
και όταν τον ρωτούν τι είναι αυτό που δεν ξεχνά ποτέ από τα γεγονότα στις 2
Οκτωβρίου 1992 τονίζει: "Είναι ένα σκηνικό που μου έχει μείνει χαραγμένο
στο μυαλό. Ήταν 5-6 φύλακες στην Πτέρυγα 8 όπου κρατούνταν χιλιάδες άτομα. Μέσα
σε αυτό το χάος ρίσκαραν τις ζωές τους και κατάφεραν να κλείσουν τις πόρτες.
Κλείδωσαν μέσα τους κρατουμένους και δεν επέτρεψαν στην αστυνομία να μπει. Ακόμα
και εκείνες τις στιγμές δεν λειτούργησαν μόνο με το αίσθημα της αυτοσυντήρησης
και γλίτωσαν τις ζωές εκατοντάδες ατόμων".
Ο Βαρέλα έφυγε το 2001 από το Καραντιρού που λειτούργησε για
έναν ακόμα χρόνο. Στις 8 Δεκεμβρίου 2002 κατεδαφίστηκε (ΦΩΤΟ). "Η κατεδάφιση του
κτιρίου ήταν ουσιαστικά και η κατάρρευση του μοντέλου σωφρονισμού που
αντιπροσώπευε. Οι αρχές κατάλαβαν ότι δεν μπορείς να ελέγξεις μια φυλακή με
8.000 άτομα. Πλέον φτιάχνουν μικρότερες φυλακές όμως βλέπεις πως σε ένα κτίριο
για 800 άτομα βάζουν τελικά 1.500-2.000. Δεν υπάρχει φυλακή στη Βραζιλία που να
έχει τον αριθμό των κρατουμένων για τον οποίο χτίστηκε. Το θέμα λοιπόν είναι
πολύ μεγαλύτερο. Το στοίχημα δεν είναι να χτίσεις φυλακές που να χωρούν όλο
αυτό τον κόσμο αλλά να μειώσεις τα ποσοστά των ατόμων που ακολουθούν το
μονοπάτι του εγκλήματος. Αλλιώς είναι ένας χαμένος πόλεμος".