Η μοναξιά είναι μια μόνιμη πανδημία που χαρακτηρίζει όλο και
περισσότερο την εποχή μας και μοιάζει να κερδίζει συνεχώς έδαφος. Στην Σουηδία όμως
αποφάσισαν να κάνουν κάτι γι’ αυτό.
Οι Σουηδοί είναι εξαιρετικά ανεξάρτητοι και οι νέοι ξεκινούν να ζουν μόνοι τους νωρίτερα από κάθε άλλο Ευρωπαίο. Ωστόσο, αυτή η συνήθεια που μοιάζει ελκυστική στην ηλικία των 20, συνεχίζεται μέχρι και τα γεράματα. Χάρη μάλιστα στην κοινωνική πολιτική της χώρας και σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας πάρα πολλοί ηλικιωμένοι συνεχίζουν να ζουν μόνοι τους στα σπίτια τους λαμβάνοντας βοήθεια κατ’ οίκον όποτε είναι απαραίτητο. Στη Σουηδία είναι σχεδόν απίθανο είναι να συναντήσει κανείς ηλικιωμένους γονείς να μένουν μαζί με τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους. Το μόνο όμως που δεν μπορεί να επιλύσει η κοινωνική πολιτική της χώρας είναι το πρόβλημα της μοναξιάς ειδικά στην τρίτη ηλικία.
Το σπίτι των ονείρων
Το πρόβλημα της μοναξιάς επιχειρεί να λύσει το Sällbo, μια ξεχωριστή πολυκατοικία που
έχει δημιουργηθεί στην πόλη Χέλσινμποργκ στα νότια της Σουηδίας. Πρόκειται
ουσιαστικά για ένα ριζοσπαστικό «πείραμα» που έχει σκοπό να φέρει κοντά
ανθρώπους από όλες τις ηλικίες και από πολλές κουλτούρες σε μια προσπάθεια να
καταπολεμηθεί η μοναξιά αλλά και η ξενοφοβία.
Το όνομα Sällbo προέρχεται από την μίξη
των σουηδικών λέξεων «sällskap», η οποία σημαίνει
συντροφικότητα και «bo»,
η οποία σημαίνει διαμονή. Μέσα ήδη από το όνομά του γίνεται ξεκάθαρος ο σκοπός
του project: η
καταπολέμηση της μοναξιάς και η προώθηση της κοινωνικής συνοχής μέσα από την
παροχή κινήτρων στους ενοίκους αλλά και των χώρων για παραγωγική αλληλεπίδραση.
Το Sällbo άνοιξε
τις πόρτες του τον περασμένο Νοέμβριο και αποτελείται από 51 διαμερίσματα
χωρισμένα σε τέσσερις ορόφους στα οποία διαμένουν 72 άνθρωποι σε ένα πλήρως
ανακαινισμένο χώρο γηροκομείου. Οι περισσότεροι από τους μισούς ενοίκους είναι
ηλικιωμένοι άνω των 70 ετών. Οι ηλικίες των υπολοίπων κυμαίνονται μεταξύ 18 και
25 ετών. Ορισμένοι από τους νεότερους ένοικους είναι πρόσφυγες που έφτασαν στην Σουηδία ως ασυνόδευτοι ανήλικοι.
Η επιλογή των ενοίκων έγινε ύστερα από μια μακρά διαδικασία συνεντεύξεων, ώστε να διασφαλιστεί ότι στο χώρο θα υπάρχουν άνθρωποι με διαφορετικές προσωπικότητες, διαφορετική προέλευση, θρησκεία και αξίες. Όλοι οι ένοικοι έπρεπε μάλιστα να υπογράψουν ένα συμβόλαιο στο οποίο υπόσχονταν ότι θα περνούν τουλάχιστον δύο ώρες την εβδομάδα κάνοντας παρέα με τους γείτονές τους.
Το ίδιο το Sällbo χαρακτηρίζει το
«πείραμά» του ως «ένα νέο τρόπο για να ζεις» προσθέτοντας ότι εκεί «οι γενιές
και οι πολιτισμοί συναντιούνται με την κοινωνική ζωή στο επίκεντρο». Το project έχει οργανωθεί από
την μη κερδοσκοπική μεσιτική εταιρεία Helsingsborgshem, η οποία χρηματοδοτείται από τον δήμο της πόλης.
Η ιδέα για την πολυκατοικία Sällbo ξεκίνησε το 2016 εξαιτίας της ανησυχίας για τα επίπεδα
μοναξιάς στην τρίτη ηλικία. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Καρολίνσκα της χώρας, η
αίσθηση της μοναξιάς ενέχει πολύ σοβαρούς κινδύνους για την υγεία ενός
ανθρώπου, ενώ είναι πολύ συχνή στους ηλικιωμένους Σουηδούς.
«Η έρευνά μας μάς έδειξε ότι οι ηλικιωμένοι άνθρωποι νιώθουν
απομονωμένοι από την κοινωνία και ήταν πολύ συχνά εντελώς μόνοι τους κατά τη
διάρκεια της ημέρας», αναφέρει από την πλευρά της η επικεφαλής του Sällbo, Ντραγκάνα Κούροβιτς. «Έρχονταν σε
επαφή μόνο με ανθρώπους της δικής τους ηλικίας και πολύ συχνά αποκόπτονται από την υπόλοιπη κοινωνία καθώς όλες τους οι πληροφορίες προέρχονται είτε από συνομήλικούς τους είτε από τα μέσα ενημέρωσης», συμπληρώνει.
Την ίδια στιγμή, όταν το 2015 ήρθε η προσφυγική κρίση πολλοί οργανισμοί όπως το Helsingsborgshem έπρεπε να παρέχουν ακίνητά τους ώστε να στεγαστούν οι πρόσφυγες που έφτασαν στην χώρα και προσπαθούσαν να ενσωματωθούν και να γίνουν αποδεκτοί στην σουηδική κοινωνία.
Έτσι, το κτίριο του Sällbo χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να στεγάσει
ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες. Όταν όμως ολοκληρώθηκε η ανακαίνιση και στους
δύο τελευταίους ορόφους, η Κούροβιτς και οι συνεργάτες της σκέφτηκαν αν θα
έπρεπε να αφήσουν τους νέους πρόσφυγες στους δύο πρώτους ορόφους και να
παραχωρήσουν τους δύο τελευταίους σε ηλικιωμένους συνταξιούχους. Σύντομα όμως κατέληξαν
ότι το καλύτερο ήταν να «αναμίξουν» αυτές τις δύο ομάδες.
«Σκεφτήκαμε ‘εντάξει, έχουμε αυτό το σπίτι και έχουμε αυτές τις
ανάγκες και ξέρουμε ότι υπάρχουν πολλοί μοναχικοί άνθρωποι. Γιατί δεν ξεκινάμε
ένα project που θα
φέρει σε επαφή διαφορετικούς ανθρώπους», αναφέρει η Κούροβιτς.
Έτσι, ξεκίνησε να σχεδιάζεται το project για να έρθουν αυτές οι δύο
ομάδες – των ηλικιωμένων και των προσφύγων- κοντά με συνδετικό κρίκο τους νέους
Σουηδούς. «Οι νέοι μας είναι πιο κοντά στην ηλικία με τους πρόσφυγες, αλλά πιο
κοντά στους ηλικιωμένους από πλευρά πολιτισμική και γλωσσική. Ελπίζαμε ότι θα
μπορούσαν να φέρουν κοντά τις δύο ομάδες».
Η ζωή στο Sällbo
«Αυτή είναι η καλύτερη διαμονή που είχα ποτέ στη ζωή μου»,
λέει ένας ένοικος του Sällbo, ο Έρικ Άλστεν. «Λατρεύω
πραγματικά αυτόν τον τρόπο ζωής», λέει και ο γείτονάς του Μάνφρεντ Μπάχαραχ.
Και οι δύο είναι πάνω από 70 ετών και ζουν στο σπίτι του Sällbo.
Παρόλο που το πρόγραμμα μετρά λιγότερο από έναν χρόνο ζωής
και παρά την έλευση της πανδημίας που άλλαξε τα πάντα, η ζωή στο Sällbo μοιάζει να κυλά ιδανικά τόσο για
τους νέους όσο και για τους μεγαλύτερους. Ένας από τους ενοίκους, ένας 92χρονος
πρώην δάσκαλος, κάνει δωρεάν μαθήματα αγγλικών. Ο Άλστεν και ο Μπάχαραχ
μαγειρεύουν για τα δείπνα που τρώνε όλοι μαζί, επιδιορθώνουν διάφορα
αντικείμενα και πηγαίνουν μερικές φορές τους γείτονές τους σε διάφορες δουλειές
με τα αυτοκίνητά τους. Ο Μπάχαραχ έμαθε μάλιστα σε έναν γείτονά του, έναν
Αφγανό πρόσφυγα, πώς να οδηγεί. Σε «αντάλλαγμα» οι νεότεροι ένοικοι της
πολυκατοικίας βοηθούν τους πιο ηλικιωμένους με την τεχνολογία, τα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης και τους μαθαίνουν πώς να βρίσκουν πληροφορίες στο
διαδίκτυο.
 |
| Ο μικρότερος ένοικος είναι δύο ετών! |
«Είναι μια πραγματική κοινότητα και η μίξη διαφορετικών
ανθρώπων λειτουργεί πολύ καλά», λέει ο Άλστεν. Ο Μπάχαραχ συμφωνεί απόλυτα με
τον φίλο του: «Είναι υπέροχο να κάνεις πράγματα μαζί και να απολαμβάνεις την
παρέα των άλλων ανθρώπων», τονίζει. Μάλιστα, ο ίδιος έχει ενταχθεί και στην
ομάδα κηπουρικής, στην κινηματογραφική ομάδα που συγκεντρώνεται κάθε Κυριακή
βράδυ και βλέπει ταινίες, ενώ έμαθε να παίζει Κανάστα. Στα κοινόχρηστα σημεία
του κτιρίου υπάρχουν σημεία όπου μπορεί κανείς να γραφτεί στις διάφορες
δραστηριότητες, ενώ για τον ίδιο λόγο έχουν
δημιουργηθεί και ομάδες στο Facebook.
Υπάρχει ένα γυμναστήριο, ένα δωμάτιο για γιόγκα, μια
βιβλιοθήκη την οποία έχουν γεμίσει οι ένοικοι με δικά τους βιβλία, μια μεγάλη
κοινή κουζίνα σε κάθε όροφο. Οι ένοικοι έχουν γεμίσει το εργαστήρι χειροτεχνίας
και κατασκευών με χρώματα, κλωστές και άλλα δημιουργικά εργαλεία και εξοπλισμό
κι εκεί ο καθένας μπορεί να βρει την κλίση του. Για παράδειγμα ένας
συνταξιούχος καπετάνιος βρήκε ένα νέο ενδιαφέρον για τον εαυτό του και δημιουργώντας
κοσμήματα με ασήμι!
Στο ισόγειο υπάρχει ένας μεγάλος χώρος πολλαπλών χρήσεων με στερεοφωνικό, τραπεζάκι για ποδοσφαιράκι και ένα πιάνο, το οποίο έχει δωρίσει μια από τους ένοικους «για να μπορέσουν όλοι να το απολαύσουν». Η ίδια ελπίζει κάποια στιγμή να κάνει μαθήματα σε όποιον θέλει.
Τα ενοίκια για τα διαμερίσματα (με ιδιωτική κουζίνα και μπάνιο) κυμαίνονται από 4.620 ως 5.580 κορόνες Σουηδίας,
δηλαδή από 450 ως 560 ευρώ τον μήνα, τα οποία είναι ανάλογα με τα ενοίκια που
μπορεί κανείς να βρει σε κτίρια του δήμου. Τα ενοίκια σε σπίτια ιδιωτών με ένα
υπνοδωμάτιο στο κέντρο της πόλης κυμαίνονται από 7.000 ως 10.000 κορόνες
Σουηδίας, δηλαδή από 670 ως 900 ευρώ.
Όσον αφορά τον κανόνα για τις δύο ώρες κοινωνικής επαφής την
εβδομάδα, αυτός δεν μπορεί να επιβληθεί νομικά. Έτσι, κανένας ένοικος δεν θα
πρέπει να φύγει από το Sallbo
αν δεν τον τηρήσει κάποια στιγμή. Ωστόσο, μέχρι στιγμής οι ένοικοι δεν έχουν
παραβεί αυτόν τον κανόνα και φαίνεται μάλιστα ότι προτιμούν τον χρόνο που
περνάνε μαζί.
«Ξεκίνησαν να έχουν κοινωνικές επαφές από μόνοι τους, δεν
χρειάστηκε να κάνουμε εμείς κάτι. Δεν περιμέναμε ότι θα πάει τόσο καλά»,
αναφέρει η Κούροβιτς.
Ο 21χρονος Αφγανός Αλί Σόρους και η Σουηδή Ισαμπέλ Τομάκ-
Έρικσον είναι ένα από τα λίγα ζευγάρια που ζουν στο Sällbo. Ο Σόρους έφτασε στη Σουηδία το 2015 και όπως λέει το εγχείρημα
αυτό του θυμίζει την πατρίδα του και τον δικό τους πολιτισμό, όπου οι άνθρωποι
συχνά διαφορετικών γενιών ζουν όλοι μαζί και έρχονται πολύ συχνά σε επαφή
βοηθώντας ο ένας τον άλλο. «Όλο το κτίριο είναι σαν μια μεγάλη οικογένεια»,
λέει ο ίδιος.
«Στο παλιό μου διαμέρισμα, ακόμα και μετά από ενάμιση χρόνο
που έμενα εκεί δεν ήξερα κανέναν από τους γείτονες. Εδώ από την πρώτη μέρα τους
ξέρω όλους. Το νιώθεις σαν σπίτι σου», λέει ο Σόρους.
Φυσικά, μια διαμονή που περιλαμβάνει τόσο διαφορετικές
γενιές και κουλτούρες δεν είναι πάντα ανέφελη. Στο παρελθόν έχουν υπάρξει
εντάσεις, ωστόσο ήταν πάντα μικρής έκτασης. Εξάλλου στο κτίριο βρίσκεται πάντα
παρών ένας διαχειριστής από το Helsingsborgshem
ο οποίος λειτουργεί ως οργανωτής και συντονιστής ώστε να «διαισθάνεται την
ατμόσφαιρα και να φροντίζει για την αποσυμφόρηση της κατάστασης. Αλλά συνήθως
έχει λίγα να κάνει», αναφέρει η επικεφαλής του Sällbo, Ντραγκάνα Κούροβιτς. Όπως
λέει η ίδια μεταξύ των ενοίκων έχει αναπτυχθεί αμοιβαίος σεβασμός και
κατανόηση. Δεν έχουν υπάρξει ποτέ αχαλίνωτα πάρτι ούτε πικρόχολα παράπονα.
«Μπορείς ανά πάσα στιγμή απλώς να κλείσεις την πόρτα σου και
να ηρεμήσεις ή να κοιμηθείς», λέει ο Άλστεν. Από την πλευρά της, η
Τόμακ-Έρικσον τονίζει ότι παρόλο που όλοι οι ένοικοι νιώθουν υπεύθυνοι αυτό δεν
κουράζει κανέναν.
Η εποχή πριν και μετά
τον κοροναϊό
«Πριν από τον κοροναϊό, κάναμε συνέχεια πάρτι. Κάθε Σαββατοκύριακο
κάποιος είχε γενέθλια ή κάποιος λόγος για να γιορτάσει και πάντα υπήρχαν
άνθρωποι τριγύρω, όλοι είχαμε πολλούς επισκέπτες», αναφέρει.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κοροναϊού, παρόλο που οι
αρχές της Σουηδίας δεν έκαναν lockdown είχαν δώσει σαφή εντολή να μην υπάρχουν συχνές μετακινήσεις
εκτός σπιτιού. Στο Sällbo αυτού του είδους η «αναγκαστική»
επαφή βοήθησε πολύ τους κατοίκους να μην αισθάνονται μόνοι παρόλο που η απειλή της
ασθένειας ανέστειλε αρκετές κοινωνικές εκδηλώσεις στο κτίριο, ειδικά για τους ηλικιωμένους.
Αν και στο κτίριο δεν έχει σημειωθεί ακόμα κανένα κρούσμα, όλοι προσέχουν όσο
μπορούν και αρκετοί έχουν θέσει τον εαυτό τους κατά καιρούς σε απομόνωση. Όσοι συνεχίζουν
να συναντιούνται το κάνουν πλέον σε μικρότερες ομάδες και μεγαλύτερους χώρους.
«Ο κοροναϊός άλλαξε τα πάντα, αλλά εγώ παρέμεινα
απασχολημένος», λέει ο Άλστεν ο οποίος συνεχίζει να κάνει θελήματα και να
ψωνίζει για όσους φοβούνται να βγουν έξω. Το ίδιο κάνει και ο Σόρους με την
Τόμακ-Έρικσον. «Προσφέρουμε την βοήθειά μας σε όσους την χρειάζονται. Όλοι οι
νέοι ένοικοι το κάνουν»
Έμπνευση και για άλλους
Η επιτυχία του Sällbo
έχει προσελκύσει την προσοχή πολλών τόσο εντός της Σουηδίας όσο και παγκοσμίως.
Τρεις περιοχές στη χώρα προγραμματίζουν την έναρξη ανάλογων προγραμμάτων και πολλές
ακόμα έχουν παρόμοιες ιδέες. Μια επιτροπή από τον Καναδά επισκέφτηκε το Sällbo τον Φεβρουάριο, ενώ άλλες από την
Ιταλία, την Γερμανία και την Νότια Κορέα βρίσκονται σε επαφή με τους οργανωτές της
κοινότητας.
Μιλώντας για τον απώτερο στόχο του εγχειρήματος του Sällbo, η Κούροβιτς αναφέρει: «Ελπίζουμε
ότι οι άνθρωποι θα δουν ότι δεν πρέπει να φοβούνται νέους από άλλες χώρες και
ότι μπορεί να υπάρξουν φυσιολογικές σχέσεις
μεταξύ των νέων και των ηλικιωμένων. Θέλουμε αυτό να γίνει γνωστό σε όλη
την κοινωνία και έτσι να αυξηθεί η επιθυμία για κοινωνική επαφή. Και αρχίζει
ήδη να συμβαίνει».
Η μοναξιά, αυτή
πανδημία
Η μοναξιά παρουσιάζει αυξητικές τάσεις σε όλη την Ευρώπη και
υπάρχουν πολλές μελέτες σύμφωνα με τις οποίες η κατάσταση αυτή βλάπτει σοβαρά
την υγεία μας. Η Ελλάδα μάλιστα δεν είναι καθόλου αλώβητη από αυτήν την «πανδημία».
Αντίθετα μάλιστα, σύμφωνα με μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρώπης που
διενεργήθηκε το καλοκαίρι του 2019, η Ελλάδα σημειώνει το υψηλότερο ποσοστό στην
Ευρώπη μαζί με τις Ουγγαρία, Τσεχία, Ιταλία, Πολωνία, Γαλλία, όσον αφορά το
υποκειμενικό αίσθημα μοναξιάς των ανθρώπων. Συγκεκριμένα, το 10% των Ελλήνων
και των υπόλοιπων πέντε χωρών δηλώνει ότι αισθάνεται μοναξιά, ενώ ο μέσος όρος
σε όλη την Ευρώπη φτάνει το 7%.
Αλλά και στην πιο αντικειμενική κατάσταση της κοινωνικής
απομόνωσης που αξιολογείται με βάση τη συχνότητα των οικογενειακών και φιλικών
επαφών, η Ελλάδα πάλι σημειώνει πρωτιά στην έρευνα. Στη χώρα μας και την
Ουγγαρία το 43% των ανθρώπων συναντιούνται μόνο μια φορά τον μήνα με τους φίλους
ή την οικογένειά τους. Αντίθετα στην Ολλανδία, τη Δανία και τη Σουηδία αυτό
συμβαίνει μόνο στο 8% των ενηλίκων.
Το πρόβλημα μάλιστα σύμφωνα με την έρευνα του 2019 δεν αφορά
μόνο τους ηλικιωμένους, όπως θα φανταζόταν ίσως κανείς. Αν και οι ηλικιωμένοι τείνουν
να είναι περισσότερο απομονωμένοι κοινωνικά (9% περισσότερο από ό,τι οι κάτω
των 65 ετών), οι ίδιοι δεν αναφέρουν αισθήματα μοναξιάς τόσο συχνά όσο οι
ηλικιακές ομάδες 26 έως 45 ετών.
Σύμφωνα με την μελέτη, ο αντίκτυπος στην υγεία και την γενικότερη
κατάσταση των ανθρώπων που νιώθουν μοναξιά είναι πολύ σοβαρός. Οι άνθρωποι αυτοί
συχνά στιγματίζονται, έχουν χειρότερη υγεία, χειρότερη γνωστική κατάσταση,
περισσότερα ψυχολογικά προβλήματα και πιο απαισιόδοξες αντιλήψεις, ενώ νιώθουν
να απειλούνται περισσότερο από τις καθημερινές καταστάσεις. Ακόμη, η μοναξιά
σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο πρόωρου θανάτου, στον ίδιο βαθμό με την
παχυσαρκία και το κάπνισμα.
Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή έρευνα, η Σουηδία έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη (5%). Την ίδια στιγμή ωστόσο σύμφωνα με μια σουηδική έρευνα από την WSP, το 59% των ανθρώπων μεταξύ 19-34 ετών στη Σουηδία δηλώνει ότι νιώθει κατά καιρούς μοναξιά με το 30% αυτών να αναφέρει ότι το θεωρεί πρόβλημα. Το 16% δήλωσε ότι δεν γνωρίζει το όνομα ούτε ενός γείτονα και το 10% ανέφερε ότι δεν έχει ούτε έναν φίλο.
Μέχρι σήμερα, η Σουηδία είναι η μόνη χώρα που προχώρησε σε ένα εγχείρημα όπως το Sällbo
*Με πληροφορίες από τον Guardian, την Deutsche Welle, το WSP και το Κοινό Κέντρο Ερευνών