Tζέιμς Ράντι: Κυνηγός... απατεώνων


Ο Τζέιμς Ράντι αφιέρωσε τη ζωή του στο να ξεσκεπάζει απατεώνες και να εξηγεί τα...ανεξήγητα. Προκαλούσε όποιον υπόστήριζε ότι μπορεί να νικήσει τους νόμους της φύσης και της λογικής με 1.000.000 δολάρια

«Οι μάγοι είναι οι πιο ειλικρινείς άνθρωποι στον κόσμο. Σου λένε ότι θα σε παραπλανήσουν και μετά το κάνουν» έλεγε ο Τζέιμς Ράντι. Ο «ειλικρινής ψεύτης, όπως του άρεσε να αυτοαποκαλείται πέθανε στις 20 Οκτωβρίου 2020 σε ηλικία 92 ετών. Αφιέρωσε τη ζωή του στο να "ξεσκεπάζει" ανθρώπους που επιχειρούσαν να παραπλανήσουν το κοινό. Πάστορες με θεραπευτικές ικανότητες, ψευδοεπιστήμονες, γκουρού με τηλεκινητικές δυνάμεις και μάγους που λυγίζουν κουτάλια. Τους αποδομούσε με όπλα τη γνώση, την παρατήρηση, την ευγένεια και το χιούμορ. «Άνθρωποι που κλέβουν χρήματα από το κοινό, τους εξαπατούν και τους παραπληροφορούν. Εναντίον όλων αυτών αγωνίστηκα σε όλη μου τη ζωή» έλεγε και υπενθύμιζε σε κάθε ευκαιρία πως «όσο μεγάλη και να είναι η πίστη σε κάτι αυτό δεν το κάνει γεγονός». Αυτή είναι η ζωή του... Εκπληκτικού Ράντι

Τhe Αmazing Randi

O Ράνταλ Τζέιμς Χάμιλτον Ζβίνγκε γεννήθηκε στις 7 Αυγούστου 1928 στο Τορόντο του Καναδά. Όταν είχε μια παράσταση του ταχυδακτυλουργού Χάρι Μπλάκστοουν μαγεύτηκε. «Τον έβλεπα να ανυψώνει μια κοπέλα και σκέφτηκα αυτό θέλω να κάνω» λέει. Ένα ατύχημα με το ποδήλατο τον καθήλωσε για περίπου έναν χρόνο και στο διάστημα αυτό διάβασε πολλά βιβλία με ταχυδακτυλουργικά κόλπα και την τέχνη των ψευδαισθήσεων. Από τα 17 έδινε παραστάσεις... μαγείας σε τσίρκο. Στα 20 του άρχισε να γράφει σε εφημερίδα μια στήλη στην οποία ουσιαστικά αποδομούσε την αστρολογία. Πέρασε ένα διάστημα όπου δούλεψε σε Αγγλία, Φιλιππίνες και Ιαπωνία πριν εγκατασταθεί μόνιμα στις ΗΠΑ.

Μέσα σε λίγα χρόνια απέκτησε μεγάλη αναγνωρισiμότητα και κοινό. Πλέον δεν συστηνόταν ως Ράνταλ Ζβίγκε αλλά ως «Ο εκπληκτικός Ράντι» (The Amazing Randi), ειδικός στα ταχυδακτυλουργικά κόλπα και τις αποδράσεις.

Στις 7 Φεβρουαρίου 1956 «αναπαρήγαγε» το πλέον διάσημο κόλποτου Χάρι Χουντίνι. Κλείστηκε σε ένα κουτί το οποίο βυθίστηκε σε πισίνα ξενοδοχείου και έμεινε εκεί για 104 λεπτά σπάζοντας το ρεκόρ του Χουντίνι που ήταν 93 λεπτά.

Ο Αmazing Randi έγινε πλέον διάσημος σε όλες τις ΗΠΑ. Εμφανιζόταν συχνά σε τηλεοπτικά σόου και έδινε παραστάσεις σε όλο τον κόσμο.

Το 1973 ακολούθησε την παγκόσμια τουρνέ του Άλις Κούπερ «Billion Dollar Babies». Εμφανιζόταν στη σκηνή ως τρελός οδοντογιατρός και δήμιος ενώ ήταν αυτός που είχε φτιάξει τη «διάσημη» γκιλοτίνα που χρησιμοποιούσε ο Κούπερ στα σόου του.

Ο Ράντι υλοποίησε μια σειρά από διάσημα κόλπα όπως η απόδραση του από «ζουρλομανδύα» ενώ ήταν κρεμασμένος πάνω από τους Καταρράκτες του Νιαγάρα και η παραμονή του επί 55 λεπτά σε ένα κουτί από πάγο η οποία καταγράφηκε στο βιβλίο των Ρεκόρ Γκίνες.

Είμαι μια απάτη

Από την αρχή της καριέρας του ο Ράντι τόνιζε ότι τα κόλπα του είναι αποτέλεσμα εξάσκησης και βαθιάς γνώσης της τέχνης των ψευδαισθήσεων και δεν διέθετε κάποια υπερφυσική δύναμη. «Πράγματι είμαι μια απάτη, ένας τσαρλατάνος. Αυτό κάνω για να ζήσω. Ό,τι βλέπετε είναι ένα κόλπο» έλεγε στα σόου του ο... έντιμος ψεύτης. Εξοργιζόταν όταν έβλεπε «συναδέλφους» του να δηλώνουν πως διαθέτουν ξεχωριστές δυνάμεις και απατεώνες να εκμεταλλεύονται τον πόνο και τις αγωνίες του κόσμου για χρήμα και δόξα. Αποφάσισε πως με τις γνώσεις του πάνω στο αντικείμενο και την τρομερή του παρατηρητικότητα θα γινόταν ένας πολέμιος του τσαρλατανισμού και της απάτης. 


Αποδομώντας τον Ούρι Γκέλερ

Ο Ράντι ζητούσε από τον κόσμο να προτάξει τη λογική του γιατί «αυτοί που πιστεύουν το παράλογο δεν μπορούν να πειστούν από τη λογική». Τόνισε πως «όσο έξυπνος και μορφωμένος να είσαι μπορείς να παραπλανηθείς». Στα μέσα του 1960 ανακοίνωσε πως έδινε ένα έπαθλο σε όποιον αποδείκνυε, σε ελεγχόμενο περιβάλλον, ότι διαθέτει υπερφυσικές δυνάμεις.

Στις αρχές του 1970 έβαλε στόχο τον παγκοσμίως διάσημο Ούρι Γκέλερ (ο οποίος έκανε πολύ αργότερα ένα πέρασμα και από την χώρα μας). Σε συνεργασία με τον κορυφαίο παρουσιαστή της εποχής Τζόνι Κάρσον έστησαν μια παγίδα στον Γκέλερ.

Ο Ράντι τόνισε στον Κάρσον πως αν ο Ισραηλινός δεν μπορέσει να χρησιμοποιήσει τα δικά του πράγματα δεν θα είναι ικανός να κάνει τα κόλπο με το λύγισμα του κουταλιού, τα χαλασμένα ρολόγια και τον εντοπισμό αντικειμένων.

Ο Κάρσον κάλεσε τον Γκέλερ στην εκπομπή του την 1η Αυγούστου 1973. Ξαφνικά του εμφάνισε κουτάλια, ρολόγια και διαφόρων ειδών πράγματα και του ζήτησε να κάνει μια επίδειξη των ικανοτήτων του. «Αυτό με τρομάζει. Είμαι έκπληκτος γιατί ο παραγωγός σου μου διάβασε 40 ερωτήσεις που θα μου έκανες» είπε φανερά ενοχλημένος. Για περίπου 20 λεπτά προσπάθησε να κάνει κάποιο κόλπο αλλά δεν τα κατάφερε. «Τώρα δεν νιώθω δυνατός» δικαιολογήθηκε.

Όπως αποκάλυψε ο δημοσιογράφος Άνταμ Χίγκινγμποθαμ σε ένα άρθρο του το 2014, ο Γκέλερ του εκμυστηρεύτηκε ότι ένιωσε ότι η καριέρα του καταστράφηκε. «Καθόμουν εκεί για 22 λεπτά ταπεινωμένος. Γύρισα στο ξενοδοχείο σε τραγική κατάσταση. Ήθελα να μαζέψω τα πράγματα μου και να φύγω για το Τελ Αβίβ. Τέλος, καταστράφηκα» είπε ο Γκέλερ στον δημοσιογράφο.

Τελικά ο Γκέλερ... επέζησε. «Είναι απίστευτο όμως το σόου του Κάρσον εκτόξευσε τον Γκέλερ. Φάνηκε ότι το κοινό είδε αυτή την αποτυχία σαν απόδειξη ότι έχει δυνάμεις. Για κάποιο λόγο σκέφτηκαν πως αν ήταν κόλπο θα μπορούσε να το κάνει κάθε φορά οπότε έχει δυνάμεις» αναφέρει ο Χίγκινμπόθαμ.

Ο Ράντι δεν αποθαρρύνθηκε και μαζί με άλλους σκεπτικιστές έφτιαξαν το 1976 μια επιτροπή που θα ανέλυε και θα εξηγούσε με την επιστήμη και τη λογική τέτοια φαινόμενα. Η κόντρα του με τον Γκέλερ κράτησε για δεκαετίες. Το 1991 ο Ισραηλινός έκανε αγωγή στην επιτροπή του Ράντι και ζήτησε αποζημίωση 15εκατ. Έχασε και μάλιστα κλήθηκε να πληρώσει 120.00 δολάρια πρόστιμο.

Project Alpha

Στ τέλη του 1970 μι ομάδα επιστημόνων ανακοίνωσε πως θα πραγματοποιήσει έρευνες κι πειράματα με άτομα που υποστηρίζουν ότι διαθέτουν υπερφυσικές δυνάμεις. Το Project Alpha, όπως ονομάστηκε, καλούσε όσους θεωρούν ότι μπορούν να υπερβούν του νόμου της φύσης. Ο Ράντι είδε την υπόθεση ως μια ιδανική ευκαιρία να αποδείξει ότι οι καλοί ταχυδακτυλουργοί και γνώστες των ψευδαισθήσεων μπορούν να παραπλανήσουν ακόμα και τους επιστήμονες. Έστειλε δύο κορυφαίους νεαρούς «μάγους» να δηλώσουν συμμετοχή στο πρόγραμμα κι ήταν αυτοί που τελικά επιλέχθηκαν για να συμμετάσχουν στα πειράματα. Ήταν οι Μάικ Έντουαρντς και Στίβεν Σο, 18 και 17 ετών αντίστοιχα.

Ο Ράντι δεν αποκάλυψε στην επιστημονική ομάδα ότι συνεργαζόταν με τους νεαρούς αλλά έστειλε μια λίστα με κανόνες που έπρεπε να τηρηθούν κατά τη διάρκεια των πειραμάτων ώστε το αποτέλεσμα να είναι αξιόπιστα. Για περίπου τρία χρόνια οι δύο «μάγοι» υποβάλλονταν σε τεστ. Με διάφορα τερτίπια και ποντάροντας στην άγνοια των επιστημόνων για την τέχνη των ψευδαισθήσεων κατάφεραν όχι μόνο να παρακάμψουν τους κανόνες του Ράντι αλλά και να πείσουν τους επιστήμονες ότι διαθέτουν υπερδυνάμεις. Όταν πλέον ολοκληρώθηκαν τα πειράματα ο Ράντι έδωσε συνέντευξη Τύπου μαζί με τα «Alpha Kids» και αποκάλυψαν την αλήθεια. 


Ο μάγος της τηλεκίνησης

Το 1981 ο Ράντι εμφανίστηκε σε ένα τηλεοπτικό σόου μαζί με τον Τζέιμς Χάιντρικ ο οποίος υποστήριζε ότι μπορεί να γυρίζει σελίδες και να μετακινεί μολύβια με τη δύναμη του μυαλού του. Του ζητήθηκε να κάνει μια επίδειξη με τη διαφορά ότι ο Ράντι τοποθέτησε δίπλα στον τηλεφωνικό κατάλογο και τα μολύβια κομμάτια από αφρολέξ. Ο Χάιντρικ προσπάθησε αλλά απέτυχε. Ο «Εκπληκτικός Ράντι» είχε παρατηρήσει ότι ο... τηλεκινητικός απλά φυσούσε τη σελίδα και το μολύβι χωρίς να κουνά το στόμα του. Με το αφρολέξ δίπλα δεν μπορούσε να το κάνει γιατί θα αποκαλυπτόταν. Ο Χάιντρικ αργότερα θα παραδεχθεί πως ήταν ένα κόλπο που είχε μάθει στη φυλακή. «Ήθελα να δω αν η Αμερική είναι τόσο χαζή» θα πει.

Ο θεραπευτής

Το 1986 θα ξεσκεπάσει την απάτη που είχε στήσει ο πάστορας Πίτερ Ποπόφ ο οποίος υποστήριζε ότι επικοινωνεί με τον Θεό και έχει θεραπευτικές ικανότητες. Στα... σόου του Ποπόφ συγκεντρώνονταν εκατοντάδες άνθρωποι που είτε αντιμετώπιζαν θέματα υγείας είτε είχαν άλλα προβλήματα. Ο Ποπόφ πλησίαζε κάποιους από τους θεατές και με εντυπωσιακή θεατρικότητα έλεγε το όνομα, τη διεύθυνση και το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν. Στη συνέχεια τους... θεράπευε με ένα άγγιγμα. Η έρευνα του Ράντι όμως αποκάλυψε την απάτη. Όταν οι θεατές κάθονταν, βοηθοί του Ποπόφ τους έδιναν να συμπληρώσουν μια κάρτα όπου έγραφαν όνομα, διεύθυνση και το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν. Οι κάρτες πήγαιναν στην σύζυγο του Ποπόφ η οποία επικοινωνούσε με τον... θεραπευτή μέσω του ακουστικού του. Του έλεγε σε ποια θέση να πάει και τα στοιχεία του «θύματος». Ο Ράντι έστειλε σε ένα τέτοιο σόου τους συνεργάτες του οι οποίοι εντόπισαν το σήμα από την ενδοεπικοινωνία του ζεύγους Ποπόφ. Το ακουστικό υλικό παρουσιάστηκε στην εκπομπή του Κάρσον.

O Ποπόφ εξαφανίστηκε για περίπου μια δεκαετία Όπως όμως αποκάλυψαν το 1998 οι Washington Post επέστρεψε και συνέχισε σε άλλες πολιτείες την απάτη του. Βρήκε νέο κοινό και βιοπορίζεται έως σήμερα με αυτό τον τρόπο. «Θεραπεύει» κυρίως τηλεοπτικά και πουλάει μαγικό νερό το οποίο παίρνει «από πήγες στο κοντά στο Τσερνόμπιλ».

 

Ο Κάρλος

Το 1988 ο Ράντι έστησε τη δική του απάτη σε μια προσπάθεια να δείξει τον ρόλο που παίζουν τα ΜΜΕ σε περιπτώσεις απατεώνων. Ο ηθοποιός και φίλος του Χοσέ Άλβαρες εμφανίστηκε σε τηλεοπτικό σόου στην Αυστραλία ως Κάρλος. Ένα αρχαίο πνεύμα είχε κυριεύσει το σώμα του για να διδάξει τον κόσμο. Εκατοντάδες άτομα παρακολούθησαν τα σόου που στήθηκαν και ο Κάρλος απέκτησε φανατικούς υποστηρικτές. Τελικά ο Ράντι αποκάλυψε πως όλα ήταν ένα στημένο κόλπο. Στην εκπομπή 60 Minutes Australia παρουσίασε βίντεο για το πώς καθοδηγούσε τον Κάρλος μέσω ενδοεπικοινωνίας και πώς στήθηκε η απάτη με ψεύτικά δημοσιεύματα για τα οποία κανείς δεν έκανε έρευνα. 

Αποδόμησε με στοιχεία τις εγχειρήσεις με γυμνά χέρια του Βραζιλιάνου Ζοό ντε Ντέους κι συμμετείχε σε μεγάλη έρευνα για την ομοιοπαθητική. Όταν το αυστηρό πρωτόκολλο που κατάρτισε η ομάδα, στην οποία συμμετείχε ο Ράντι, εφαρμόστηκε τότε οι ομοιοπαθητικές θεραπείες δεν μπορούσαν να παρουσιάσουν θετικά αποτελέσματα.

Κανείς...

Μέχρι το τέλος της ζωής του είχε πίστη στην έρευνα και στη λογική. Το 1989 το έπαθλο για όποιον αποδείκνυε ότι διαθέτει υπερφυσικές δυνάμεις ανέβηκε στα 100.000 δολάρια και το 1996 στο 1.000.000. Αρκετοί ήταν εκείνοι που το διεκδίκησαν αλλά όλοι απέτυχαν. Μέντιουμ, άνθρωποι που μπορούσαν να μαντέψουν το ζώδιο σου, να δουν την αύρα σου και να «διαβάσουν»  με μια επαφή σε ποιον ανήκουν αντικείμενα. Δεν κατάφεραν να νικήσουν τους νόμους της φύσης. Ο Ράντι προκάλεσε ακόμα και διάσημα μέντιουμ των ΗΠΑ να κάνουν τα τεστ του για να αποδείξουν τις δυνάμεις τους. Είτε αρνήθηκαν άμεσα, είτε κατέφυγαν σε υπεκφυγές. Η πρόκληση του ενός εκατομμυρίου ίσχυσε έως το 2015 όταν και ο Ράντι ανακοίνωσε την απόσυρση του.

Η απάτη που συγχώρεσε

Το 2014 κυκλοφόρησε το ντοκιμαντέρ «An Honest Liar» στο οποίο υπήρχαν στοιχεία και για την προσωπική ζωή του Ράντι. Λίγα χρόνια πριν είχε ανακοινώσει στο μπλογκ του ότι είναι ομοφυλόφιλος. «Αποφάσισα να το κάνω αφού είδα την ταινία Milk» θα πει.

Το 1986 γνώρισε σε μια βιβλιοθήκη έναν καλλιτέχνη από τη Βενεζουέλα. Του συστήθηκε ως Χοσέ Άλβαρες και θα γινόταν ο σύντροφος του έως το τέλος της ζωής του. Το 2013 αποκαλύφθηκε ότι ο Άλβαρες (ο ηθοποιός που έπαιξε τον ρόλο του Κάρλος) ήταν στην πραγματικότητα ο Ντέιβι Ορανχέλ Πένια Αρτεάγα. Είχε μπει στις ΗΠΑ με ψεύτικό όνομα. Συνελήφθη και αντιμετώπισε το ενδεχόμενο της απέλασης. Ο Ράντι τον παντρεύτηκε τον Ιούλιο του 2013 για να παραμείνει στις ΗΠΑ. Ήταν η μόνη «απάτη» που αποδέχθηκε.

Το 2006 έκανε επέμβαση στην καρδιά και τρία χρόνια μετά ανακοίνωσε ότι διαγνώστηκε με καρκίνο. Βγήκε νικητής. Πέθανε τελικά στις 20 Οκτωβρίου 2020 από φυσικά αίτια.

Πολλές φορές τον είχαν ρωτήσει για τις θρησκευτικές του απόψεις. «Υπάρχουν δύο ειδών άθεοι. Αυτοί που λένε ότι δεν υπάρχει Θεός και αυτοί που υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις για την ύπαρξη του. Εγώ ανήκω στο δεύτερο γκρουπ γιατί αν ισχυριστώ ότι ο Θεός δεν υπάρχει θα πρέπει να δώσω στοιχεία για αυτόν μου τον ισχυρισμό. Οι θρησκευόμενοι βρίσκονται σε σαφώς πιο εύκολη θέση. Λένε ότι πιστεύουν στον Θεό, είναι η επιλογή τους και το διάβασαν σε ένα βιβλίο. Είναι δικαίωμα τους» έχει τονίσει.

Η οργή για την εκμετάλλευση

Ο Τζέιμς Ράντι δήλωνε ότι βλέπει τον εαυτό του ως σκεπτικιστή κι ως ερευνητή. «Ήταν η οργή μου για την εκμετάλλευση των ανθρώπων και το πόσο εύκολα μπορούσαν να εξηγηθούν κάποια πράγματα που με οδήγησε σε αυτό τον δρόμο» τόνιζε. Αφιέρωσε τη ζωή του σε αυτό και αντί να γίνει ένας ακόμα θεωρητικός του ορθολογισμού αποφάσισε να δράσει. Του επιτέθηκαν, τον χλεύασαν, τον μήνυσαν αλλά αυτός είχε πάντα εμπιστοσύνη στις γνώσεις του και τη λογική. Το έργο του βοήθησε τον κόσμο να αναπτύξει την κριτική του σκέψη και φύτεψε τον σπόρο της αμφιβολίας απέναντι σε υπερφυσικές δυνάμεις, θεραπευτικές ικανότητες και λυγισμένα κουτάλια. Η καλύτερη απάντηση στους επικριτές του ήταν το 1.000.000 δολάρια που περίμενε όποιον θα αποδείκνυε ότι μπορεί να λειτουργήσει πέραν από τους νόμους της φύσης και της λογικής.