Οι πιθανότητες να μην γνωρίσουμε ποτέ τον Sars-CoV-2 ήταν με το μέρος μας. Ωστόσο μια νέα μελέτη αποδεικνύει πώς τελικά «επικράτησε» το... τυχερό 30% και φτάσαμε στην πανδημία
Γυρίστε
ενάμιση χρόνο πίσω. Κανένας άνθρωπος δεν έχει ακούσει ακόμα τις «περίεργες»
λέξεις Covid-19, καραντίνα, κοροναϊός και σίγουρα κανείς δεν σκέφτεται την
πανδημία ως κάτι περισσότερο από μια σελίδα στην ιστορία του παρελθόντος. Ακόμα
και κάποιοι που γύρω στα τέλη του 2019 εμφανίζουν μια περίεργη και επίμονη
γρίπη δεν σκέφτονται τίποτα από αυτά. Και ίσως η κατάσταση να παρέμενε έτσι και
σήμερα να μην είχαμε ζήσει τίποτα από όσα έχουμε ζήσει τον τελευταίο χρόνο. Κι
αυτό γιατί η πανδημία του κοροναϊού παραλίγο να μην συμβεί ποτέ.
Πώς ξεκίνησαν όλα κατά τύχη
Την ώρα που
τα θανατηφόρα κύματα της πανδημίας συνεχίζονται και όλο και πιο επικίνδυνα και
μεταδοτικά στελέχη του κοροναϊού κάνουν την εμφάνισή τους, οι ερευνητές
συνεχίζουν τις προσπάθειές τους να ανακαλύψουν το πώς ξεκίνησαν όλα.
Μεταξύ
άλλων, μια ομάδα ερευνητών από τα Πανεπιστήμια του Σαν Ντιέγκο στην Καλιφόρνια
και της Αριζόνα έχουν ξεκινήσει μια μεγάλη μελέτη προκειμένου να διαπιστώσουν
πότε και πώς εμφανίστηκε για πρώτη φορά ο ιός στην Κίνα. Έτσι, σύμφωνα με τους
υπολογισμούς τους, πιθανότατα ο πρώτος άνθρωπος δεν είχε μολυνθεί πριν τον
Οκτώβριο του 2019 το νωρίτερο.
Ωστόσο, κατά
τη διάρκεια της μελέτης, τα μοντέλα τους έδειξαν και κάτι άλλο: ο κοροναϊός
παρά λίγο να μην καταφέρει να εξελιχθεί σε πανδημία! Όπως αναφέρουν στην μελέτη
τους που παρουσίασαν στο επιστημονικό περιοδικό Science, μόνο η κακή τύχη και
οι ασφυκτικές συνθήκες στην αγορά θαλασσινών Χουανάν στην Ουχάν - το μέρος από
όπου φαίνεται ότι ξεκίνησε η πανδημία - έδωσαν στον ιό αυτό ακριβώς που
χρειαζόταν, ώστε να εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο.
«Ήταν η
τέλεια καταιγίδα. Ξέρουμε τώρα ότι χρειάστηκαν δυο-τρεις τυχαίες συνθήκες για
να εδραιωθεί και να εξαπλωθεί ο ιός», αναφέρει στο CNN ο Μάικλ Γουόρομπι,
καθηγητής εξελικτικής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα και ένας από τους
ερευνητές της μελέτης. «Αν τα πράγματα ήταν ελάχιστα διαφορετικά, αν το πρώτο
άτομο που έφερε τον ιό στην αγορά της Χουανάν είχε αποφασίσει να μην πάει εκεί
την ημέρα εκείνη, ή ακόμη αν ήταν πολύ άρρωστο για να πάει και απλά έμενε στο
σπίτι του, αυτό ή άλλα πρώιμα γεγονότα υπερμετάδοσης μπορεί να μην είχαν
συμβεί. Μπορεί να μην μαθαίναμε ποτέ για τον κοροναϊό», τονίζει.
Η ερευνητική
ομάδα εφάρμοσε τη μέθοδο της μοριακής χρονολόγησης, μελετώντας το ποσοστό των
συνεχιζόμενων μεταλλάξεων για να υπολογίσει πόσο καιρό υπήρχε ο ιός. Παράλληλα,
χρησιμοποίησαν επίσης υπολογιστικά μοντέλα για να δείξουν πώς θα μπορούσε να
έχει εξαπλωθεί αλλά και πώς τελικά πράγματι εξαπλώθηκε.
«Η μελέτη
μας σχεδιάστηκε για να απαντήσει στην ερώτηση για πόσο διάστημα ο SARS-CoV-2
κυκλοφορούσε στην Κίνα πριν ανακαλυφθεί», αναφέρει από την πλευρά του ο έτερος
ερευνητής της μελέτης, Τζόελ Βερθέιμ, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Λοιμωδών
Νοσημάτων και Παγκόσμιας Δημόσιας Υγείας στο Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο στην
Καλιφόρνια.
«Για να
απαντήσουμε σε αυτήν την ερώτηση, συνδυάσαμε τρία σημαντικά μέρη της
πληροφορίας: μια λεπτομερή κατανόηση του πώς ο SARS-CoV-2 διαδόθηκε στην Ουχάν
πριν από το lockdown, την γενετική ποικιλομορφία του ιού στην Κίνα και τις
αναφορές από τις πρώτες υποθέσεις Covid-19 στη χώρα. Συνδυάζοντας όλες αυτές
τις διαφορετικές ενδείξεις μπορέσαμε να θέσουμε ως το πιο πρώιμο στάδιο
εμφάνισης του ιού τα μέσα Οκτωβρίου 2019, όταν ο SARS-CoV-2 άρχισε να
κυκλοφορεί στην επαρχία Χουμπέι» τονίζει.
Σύμφωνα με
τους ερευνητές, τα στοιχεία υποδεικνύουν έντονα ότι ο ιός δεν θα μπορούσε να
κυκλοφορεί πριν από αυτό το χρονικό σημείο. Έχουν υπάρξει αναφορές από την
Ιταλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες ότι ο ιός μπορεί να είχε μολύνει ανθρώπους
εκεί πριν από τον Οκτώβριο. Ωστόσο, η νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε την περασμένη
Πέμπτη δείχνει ότι αποδεδειγμένα υπήρξαν περίπου 10-12 άτομα που είχαν μολυνθεί
μεταξύ Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου και όχι νωρίτερα, σύμφωνα με τον Γουόρομπι.
Παράλληλα, η
μελέτη δείχνει ότι ο ιός πρωτοεμφανίστηκε στην επαρχία Χουμπέι της Κίνας και
όχι αλλού, ανέφεραν οι ερευνητές.
«Τα
αποτελέσματά μας αντικρούουν επίσης ισχυρισμούς για μεγάλο αριθμό ασθενών που
χρειάζονταν νοσηλεία λόγω της Covid-19 στην επαρχία Χουμπέι πριν από τον
Δεκέμβριο του 2019», σημειώνεται ακόμα στην μελέτη.
Από αυτά τα
ελάχιστα κρούσματα που εμφανίστηκαν στα τέλη του 2019, ο ιός εξαπλώθηκε τελικά
σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με το αμερικανικό Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, μέχρι
αυτή τη στιγμή έχουν καταγραφεί σχεδόν 123 εκατ. επιβεβαιωμένα κρούσματα
παγκοσμίως, ενώ 2,7 εκατ. άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους εξαιτίας του νέου
κοροναϊού.
Το… τυχερό 30%
Η
συγκεκριμένη μελέτη δεν εντοπίζει ποιο ζώο ήταν η πηγή προέλευσης το
συγκεκριμένου κοροναϊού. Τα γενετικά στοιχεία δείχνουν ότι οι νυχτερίδες
μπορούν να μεταφέρουν έναν πολύ παρόμοιο ιό, και επίσης υποδηλώνουν ότι ένα
άλλο ενδιάμεσο είδος ζώου πιθανότατα μολύνθηκε και μετέδωσε τον ιό σε έναν
άνθρωπο κάπου.
Ωστόσο, αυτό
είναι κάτι που συμβαίνει γενικά. Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των
ΗΠΑ τακτικά παρακολουθούν και καταγράφουν περιπτώσεις κρουσμάτων νέων στελεχών
της γρίπης που μολύνουν άτομα, τα οποία παρευρίσκονται σε εκθέσεις ζώων σε
διάφορες κομητείες και αλληλεπιδρούν με χοίρους, για παράδειγμα. Αλλά μέχρι
στιγμής, καμία από αυτές τις λοιμώξεις δεν έχει οδηγήσει σε επιδημία και πολύ
περισσότερο σε πανδημία.
Αυτό που
χρειάζεται είναι ένα μολυσμένο άτομο να έρθει σε στενή επαφή με πολλά άλλα
άτομα, όπως για παράδειγμα σε μια αγορά θαλασσινών κατάμεστη από κόσμο. «Εάν ο
ιός δεν είναι αρκετά ‘τυχερός’, για να βρει αυτό το πρόσφορο έδαφος, ακόμη και
αν είναι ένας καλά προσαρμοσμένος ιός μπορεί να εξαφανιστεί», αναφέρει ο
Γουόρομπι.
«Αυτά τα
γεγονότα συμβαίνουν πιθανώς πολύ πιο συχνά από ό,τι αντιλαμβανόμαστε. Απλώς δεν
καταφέρνουν να εξελιχθούν σε κάτι περισσότερο και δεν ακούμε ποτέ γι ’αυτά»,
προσθέτει.
Αυτό ακριβώς
θα μπορούσε να είχε συμβεί και με την Covid-19.
Στα διάφορα
μοντέλα που εξέτασε η ομάδα, ο ιός κατάφερε να επιζήσει και να εξαπλωθεί μόνο
στο 30% των περιπτώσεων. Στις υπόλοιπες, τα μοντέλα έδειξαν ότι θα είχε
εξαφανιστεί αφού μόλυνε μόνο λίγους ανθρώπους.
«Αυτό που
μπορεί να συνέβη στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι ο ιός είχε μολύνει μόνο
πολύ λίγους ανθρώπους κατά τη διάρκεια του Οκτωβρίου και του Νοεμβρίου μέχρι
που τελικά τον Δεκέμβριο μπήκε σε αυτήν την αγορά θαλασσινών της Χουανάν»
επισημαίνει ο Γουόρομπι.
Είναι πιθανό
ότι η συγκεκριμένη αγορά δεν ήταν το μέρος όπου ο ιός πρωτοεμφανίστηκε, αλλά
ακριβώς το σημείο όπου ενισχύθηκε.
Δεδομένου
μάλιστα του λίγου χρόνου που κυκλοφορούσε ο ιός, είναι αξιοθαύμαστο το πόσο
γρήγορα τελικά ταυτοποιήθηκε, τονίζει ο Γουόρομπι.
«Ήταν
ξεκάθαρο κάποια στιγμή τον Δεκέμβριο πριν καν διαπιστωθεί ότι έχει μολυνθεί μια
αρκετά μεγάλη ομάδα ανθρώπων, ότι πιθανότατα είχαμε να κάνουμε με έναν νέο ιό»,
αναφέρει. Τελικά μέχρι τον Ιανουάριο του 2020 είχε ανακαλυφθεί η γενετική του
ακολουθία και τα χαρακτηριστικά του.
Και πάλι
όμως ήταν ήδη πολύ αργά, ίσως γιατί η Covid-19 δεν είναι τόσο θανατηφόρα όσο
«θα έπρεπε» για να τραβήξει ακόμα πιο νωρίς την προσοχή των επιστημόνων. Ο
πρώτος κοροναϊός SARS είχε σκοτώσει περίπου το 10% των φορέων του σημαίνοντας
άμεσα συναγερμό το 2002 πριν τελικά καταπολεμηθεί και εξαφανιστεί δύο χρόνια
μετά χάρη σε μια ενορχηστρωμένη παγκόσμια προσπάθεια.
«Ως
επιστημονική κοινότητα, είχαμε σίγουρα επίγνωση της πιθανότητας για μια
πανδημία ενός εξαιρετικά μεταδοτικού, μέτρια επιθετικού μολυσματικού παθογόνου.
Αλλά το σύστημά μας για τον εντοπισμό νέων ασθενειών βασίζεται στην καταγραφή
ξαφνικών και πολλών εισαγωγών στα νοσοκομεία και σε αύξηση των θανάτων. Είναι
πλέον φανερό ότι αυτό δεν ήταν αρκετό για να σταματήσει την Covid-19», αναφέρει
ο Βερθέιμ.
Η έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού
Υγείας
Τον φετινό
Ιανουάριο – Φεβρουάριο μια ομάδα επιστημόνων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας
(ΠΟΥ) βρέθηκε στην πόλη της Ουχάν για 28 ημέρες προσπαθώντας να εντοπίσει κι
αυτή πώς ξεκίνησαν όλα και υπό τις πιέσεις της Κίνας που ήθελε να
αποχαρακτηριστεί ως ο τόπος που ξέσπασε η ασθένεια.
Και οι
ειδικοί του ΠΟΥ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι απίθανο να υπήρξαν ευρείας
κλίμακας ξεσπάσματα της νόσου στην Ουχάν ή αλλού στην Κίνα πριν από τον
Δεκέμβριο 2019, ωστόσο δεν απέκλεισαν το ενδεχόμενο να κυκλοφορούσε ήδη σε
άλλες περιφέρειες.
Όσον αφορά
την προέλευση από κάποιο ζώο, η έρευνα του ΠΟΥ επίσης δεν μπόρεσε να καταλήξει
σε κάποιο σίγουρο συμπέρασμα. Αυτό που τονίστηκε ωστόσο είναι ότι αν ο ιός
προήλθε είτε απ’ ευθείας από νυχτερίδες είτε από κάποιο ενδιάμεσο είδος, η
μετάδοση στην Ουχάν μπορεί να διευκολύνθηκε από δίκτυα εμπορίας άγριων ζώων.
Η Μάριον
Κόπμανς, μέλος της ομάδας των ειδικών του ΠΟΥ, δήλωσε πως άγρια ζώα, τα οποία
πωλούνταν στην ιχθυαγορά Χουανάν, μπορούν να ιχνηλατηθούν σε περιοχές που
περιλαμβάνουν οικοσυστήματα νυχτερίδων στα οποία είναι γνωστό ότι υπάρχουν ιοί
που σχετίζονται στενά με τον SARS-CoV-2. Μια από αυτές τις περιφέρειες είναι η
νοτιοδυτική κινεζική επαρχία Γιουνάν, όμως η ομάδα εξετάζει επίσης το
ενδεχόμενο η πρώτη μετάδοση σε άνθρωπο να έλαβε χώρα στο Λάος ή το Βιετνάμ.
Η ομάδα του
ΠΟΥ τόνισε κάτι παρεμφερές με την ομάδα επιστημόνων της Καλιφόρνια. Όπως
ανέφεραν παρόλο που η ιχθυαγορά Χουανάν στην Ουχάν συνδεόταν με τις πρώτες
συστάδες κρουσμάτων, η αρχική μετάδοση από τα ζώα στον άνθρωπο δεν φαίνεται να
συνέβη εκεί.
Ο Λιάνγκ
Ουανιάν, ένας ειδικός της Εθνικής Επιτροπής Υγείας της Κίνας, δήλωσε πως τα
στοιχεία είναι ακόμη ανεπαρκή για να προσδιορισθεί πώς εισήχθη ο ιός στην
Χουανάν, πρόσθεσε όμως πως είναι σαφές ότι την ίδια χρονική στιγμή κυκλοφορούσε
και αλλού στην Ουχάν.
Το πιο
πιθανό σενάριο είναι ότι κάποιος μετέφερε τον SARS-CoV-2 στην αγορά, όμως ο
Πίτερ Μπεν Εμπάρεκ, ο κορυφαίος ειδικός του ΠΟΥ για τις ζωονόσους, ανέφερε επίσης
το ενδεχόμενο να εισήχθη μέσω ενός «προϊόντος», περιλαμβανομένων κατεψυγμένων
άγριων ζώων που είναι γνωστό ότι προσβάλλονται από τον ιό.