Ένα μικρό ατσάλινο στιλέτο που βρέθηκε στον τάφο του Τουταγχαμών αποτέλεσε για χρόνια ένα μυστήριο για τους αρχαιολόγους. Η προέλευσή του από το... διάστημα
Το 1925 ο αρχαιολόγος Χάουαρντ Κάρτερ ερευνώντας τον τάφο του Φαραώ Τουταγχαμών στην Κοιλάδα των Βασιλιάδων εντόπισε ένα μικρό περίεργο στιλέτο δίπλα του. Βγάζοντας το από τη θήκη του ανακάλυψε ότι η κοφτερή και καλοδουλεμένη λεπίδα του ήταν από ατσάλι. Αυτό δεν θα ήταν περίεργο για τα σημερινά δεδομένα, ωστόσο γύρω στο 1320 πΧ, όταν πέθανε ο έφηβος Φαραώ, η τήξη του σιδήρου ήταν ακόμα κάτι άγνωστο στην Αίγυπτο και στον κόσμο.
Η προέλευση του στιλέτου και οι λεπτομέρειες σχετικά με τον
τρόπο κατασκευής του στιλέτου του Τουταγχαμών ήταν για από τα μεγαλύτερα άλυτα
μυστήρια της αρχαίας Αιγύπτου με τις πρώτες χημικές αναλύσεις που έγιναν στην
λεπίδα τη δεκαετία του ’60 να υποδηλώνουν ότι είχε κατασκευαστεί
χρησιμοποιώντας υλικά από έναν σιδερένιο μετεωρίτη που έπεσε στη Γη.
Μια ομάδα αναλυτών πρόσφατα εξέτασε ξανά το στιλέτο με
ακτίνες Χ με σκοπό να ανακαλύψουν πώς δουλεύτηκε το διαστημικό μέταλλο, για να
μετατραπεί σε στιλέτο. Αυτό που υποθέτουν είναι ότι δημιουργήθηκε με
σφυρηλάτηση σε χαμηλές θερμοκρασίες, ωστόσο θεωρούν αμφίβολο ότι αυτό έγινε
στην Αίγυπτο.
Μέταλλο από το διάστημα
Η εποχή του σιδήρου δεν έφτασε παρά μόνο έναν περίπου αιώνα μετά τον
θάνατο του Τουταγχαμών και αυτό οδήγησε τους επιστήμονες να πιστεύουν ότι όσα
σιδερένια αντικείμενα έχουν ανακαλυφθεί πριν από αυτήν την εποχή προέρχονται
από μέταλλα μετεωριτών που είχαν πέσει στη Γη. Υπάρχει μάλιστα ένα στιλέτο από
μέταλλο μετεωρίτη που βρέθηκε στην Τουρκία και χρονολογείται 1.000 περίπου
χρόνια πριν από τη γέννηση του Τουταγχαμών, στην εποχή του Χαλκού. Εξάλλου και
εντός του τάφου του Τουταγχαμών, εκτός από το στιλέτο, βρέθηκαν και άλλα δεκαεννέα
μεταλλικά αντικείμενα , όπως ένα βραχιόλι και ένα μεταλλικό στήριγμα κεφαλής.
Μια μελέτη του 2016 είχε επιβεβαιώσει την πιθανή προέλευση από
μετεωρίτη του σιδήρου του στιλέτου, ωστόσο παρέμειναν ερωτήματα σχετικά με τον
τύπο του μετεωρίτη από τον οποίο προήλθε και πώς τελικά κατασκευάστηκε το στιλέτο.
Απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα προσπάθησε να δώσει μια νέα
μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 11 Φεβρουαρίου στο περιοδικό Meteoritics & Planetary Science. Ο συν-συγγραφέας της
μελέτης του Ινστιτούτου Τσίμπα της Ιαπωνίας, Τακόμο Αράι, έγραψε σε ένα email στην ιστοσελίδα Gizmodo σχετικά:
«Για να κατανοήσουμε την κατασκευή και την προέλευση του
στιλέτου, πραγματοποιήσαμε επί τόπου χωρίς επαφή, μη καταστροφικές δισδιάστατες
χημικές αναλύσεις για το στιλέτο».
Οι Ιάπωνες ερευνητές χαρτογράφησαν τη στοιχειακή δομή της
λεπίδας εκπέμποντας ακτίνες Χ πάνω της και αποκάλυψαν συγκεντρώσεις σιδήρου,
νικελίου, μαγγανίου και κοβαλτίου. Στα μαυρισμένα σημεία της λεπίδας βρέθηκε
θείο, χλώριο, ασβέστιο και ψευδάργυρος. Αλλά εξίσου ενδιαφέρον με τα στοιχεία
που υπήρχαν στη λεπίδα ήταν η κατανομή τους πάνω σε αυτή.
«Παρατηρήσαμε μια γραμμωτή δομή σε ορισμένα σημεία και στις
δύο πλευρές της λεπίδας το οποίο υποδηλώνει την τυπική δομή Widmanstätten, δηλαδή την τυπική δομή που έχουν
οι οκταεδρικοί σιδερένιοι μετεωρίτες», ανέφερε ο Αράι. «Αυτή ήταν η στιγμή που όλοι
μας εντυπωσιαστήκαμε».
Το μοτίβο Widmanstätten (που πήρε το όνομά του
από έναν Αυστριακό ορυκτολόγο) είναι ένα εντυπωσιακό φαινόμενο που εμφανίζεται
σε ορισμένους μεταλλικούς μετεωρίτες και προκαλείται από το πώς το νικέλιο
κατανέμεται στα αντικείμενα. Η παρουσία του μοτίβου αυτού στο στιλέτο του
Τουταγχαμών δείχνει ότι αυτό κατασκευάστηκε από ένα οκτάεδρο μετεωρίτη, ο
οποίος είναι και η μεγαλύτερη ομάδα σιδερένιων μετεωριτών που βρίσκουμε στη Γη.
Η ομάδα, για να επαληθεύσει αυτό που είδε στη στοιχειακή ανάλυση, συνέκρινε το μοτίβο στο στιλέτο του Τουταγχαμών με το αυτό από τον ιαπωνικό μετεωρίτη Σιραχάρι. Ο Σιραχάρι ήταν η πηγή του σιδήρου σε ορισμένα ιαπωνικά ξίφη που είχε ο αυτοκράτορας Ταΐσο.
Η παρουσία του σχεδίου στο αρχαίο αιγυπτιακό στιλέτο
υποδεικνύει επίσης πώς κατασκευάστηκε. Η ομάδα έγραψε στην εργασία της ότι η
δομή Widmanstätten θα εξαφανιζόταν εάν το
σίδερο θερμαινόταν σε πολύ υψηλή θερμοκρασία και γι’ αυτό πιθανότατα δουλεύτηκε
σε χαμηλές θερμοκρασίες.
«Βρήκαμε επίσης μικρές μαύρες κηλίδες σε ορισμένα σημεία
στην επιφάνεια», είπε ο Αράι. «Σκεφτήκαμε ότι ήταν σκουριά στην αρχή. Αλλά
αποδείχθηκε ότι ήταν σουλφίδια σιδήρου, τα οποία βρίσκονται συνήθως ενσωματωμένα
σε οκταεδρικούς μετεωρίτες σιδήρου».
Ο Αράι είπε ότι η παρουσία θειούχου σιδήρου, καθώς και η χαρακτηριστική
δομή Widmanstätten, υποδηλώνουν ότι το στιλέτο
σφυρηλατήθηκε σε σχετικά χαμηλή θερμοκρασία - λιγότερο από 950 βαθμούς Κελσίου.
Η χημική ανάλυση δεν έδωσε στοιχεία για την προέλευση του
στιλέτου και γι’ αυτό η ομάδα έστρεψε την προσοχή της σε ένα σετ δίσκων 3.400
ετών, γνωστά ως «Επιστολές της Αμάρνα». Πρόκειται για έγγραφα που αναφέρονται
σε διπλωματικές δραστηριότητες στην αρχαία Αίγυπτο από τα μέσα του 14ου αιώνα
π.Χ. Οι επιστολές αναφέρουν ένα σιδερένιο στιλέτο σε χρυσό θηκάρι – πιθανότατα ένα όχι τόσο συνηθισμένο αξεσουάρ εκείνη την
εποχή - που δόθηκε στον Αμενχοτέπ Γ’, παππού του Τουταγχαμών, από τον βασιλιά
των Μιτάνι, μια περιοχή στην Ανατολία, όταν ο Φαραώ παντρεύτηκε την κόρη του.
Ίσως λοιπόν τελικά το διαστημικό στιλέτο του Τουταγχαμών να
ήταν ένα οικογενειακό κειμήλιο που η οικογένεια είχε λάβει ως δώρο από το
εξωτερικό. Η στοιχειακή ανάλυση των ερευνητών έδειξε επίσης ότι οι πολύτιμοι
λίθοι στη λαβή του στιλέτου στερεώθηκαν με ασβεστοκονίαμα, ο οποίος χρησιμοποιούνταν
ευρέως στο Μιτάνι, ένα χουρικόφωνο κράτος στη βόρεια Συρία και τη
νοτιοανατολική Ανατολία, αλλά μόνο αργότερα άρχισε να χρησιμοποιείται και στην
Αίγυπτο.
Ο Αράι ανέφερε ότι μελλοντικές μελέτες θα είναι χρήσιμες για
την περαιτέρω επιβεβαίωση των στοιχείων. Είτε ήταν γαμήλιο δώρο είτε όχι, το
σίγουρο είναι ότι η ιστορία αυτού του στιλέτου δεν τελείωσε με τη βασιλική του
κηδεία.