Πότε και πού γεννήθηκε το έθιμο. Τι λένε οι πιο δημοφιλείς εκδοχές
Πρωταπριλιά, Ψάρι του Απριλίου, Μέρα των Ανόητων ή Μέρα του Ψέματος. Η 1η Απριλίου είναι ιδιαίτερη στο μεγαλύτερο κομμάτι του κόσμου και έχει συνδεθεί με τα αθώα ψέματα, φάρσες αλλά και συγκεκριμένες παραδόσεις. Πώς γεννήθηκε όμως το έθιμο της Πρωταπριλιάς και πώς γιορτάζεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες;
Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Απρίλιος πήρε το όνομα του από το λατινικό ρήμα aperire (η λατινική ονομασία του είναι Aprillis) , που σημαίνει «ανοίγω». Του δόθηκε αυτό το όνομα γιατί είναι η εποχή που ανθίζουν (ανοίγουν) τα λουλούδια.
Στην αρχαία Ελλάδα ο Απρίλιος δεν υπήρχε. Το μεγαλύτερο κομμάτι του αντιστοιχούσε στον δέκατο μήνα του αττικού ημερολογίου, ο οποίος ονομαζόταν Μουνιχίων (20 Μαρτίου-22 Απριλίου) και ήταν αφιερωμένος στη θεά Άρτεμη.
Η Πρωταπριλιά γιορτάζεται στο μεγαλύτερο κομμάτι του Δυτικού ημισφαιρίου και συνδέεται με ψέματα και φάρσες. Τη μεγάλη... διαφορά κάνει η Ισπανία όπου γιορτάζει της δική της... Πρωταπριλιά στις 28 Δεκεμβρίου και την ονομάζει Dia de los inocentes (Ημέρα των Αθώων). Την ίδια μέρα γιορτάζει και το Μεξικό.
Στον αγγλόφωνο κόσμο η Πρωταπριλία είναι η April Fool's Day ενώ στη Γαλλία ονομάζεται Poisson D’Avril (το ψάρι του Απριλίου) καθώς το έθιμο θέλει να κολλάς ένα χάρτινο ψάρι στην πλάτη του «θύματος». Με τα ψάρια η Πρωταπριλιά συνδέεται και σε Βέλγιο, Ιταλία και Σουηδία.
Στη Γερμανία ονομάζεται Aprilscherz ενώ στη Βραζιλία την αποκαλούν Dia da mentira (μέρα του ψέματος)
Αρχαία Ελλάδα ή Ευρώπη;
Δεν είναι ξεκάθαρο που βρίσκονται οι ρίζες του εθίμου. Οι δύο θεωρίες είναι ότι είτε προέρχεται από την Αρχαία Ελλάδα, είτε πέρασε στην χώρα μας από την Ευρώπη την εποχή των Σταυροφοριών.
Σύμφωνα με την «αρχαιοελληνική εκδοχή», η 1η Απριλίου είναι η 12η ημέρα μετά την εαρινή ισημερία, μια ημέρα η οποία κατά την κλασική αρχαιότητα ήταν αφιερωμένη στο Θεό Διόνυσο και τη Θεά Αφροδίτη. Τη συγκεκριμένη ημέρα οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν γιορτές στις οποίες κυριαρχούσε το αλκοόλ και το σεξ.
Το έθιμο πέρασε και στους Ρωμαίους με τη γιορτή της «Κοροϊδίας και του Ξεγελάσματος» της ρωμαϊκής θεάς Venus Aprilis, δηλαδή της Απριλίου Αφροδίτης. Οι Ρωμαίοι την ίδια ακριβώς περίοδο (στα τέλη Μάρτη) γιόρταζαν και την Hilaria (ο όρος προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό επίθετο ἱλαρός που σημαίνει χαρούμενος, κεφάτος).
Αναφορικά τώρα με την εκδοχή ότι το έθιμο της Πρωταπριλιάς γεννήθηκε στην Ευρώπη δεν είναι ξεκάθαρο που ακριβώς συνέβη αυτό. Οι πιο δημοφιλείς εκδοχές είναι δύο. Η πρώτη υποστηρίζει ότι το έθιμο έχει τις ρίζες του στους Κέλτες. Ο λαός της βορειοδυτικής Ευρώπης στηριζόταν πολύ στο ψάρεμα και η εποχή του ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Την ημέρα εκείνη λοιπόν έλεγαν ψέματα αναφορικά με το πόσα ψάρια έπιασαν. Αυτή η συνήθεια έγινε με το πέρασμα του χρόνου έθιμο.
Η δεύτερη εκδοχή θέλει γενέτειρα του εθίμου την Γαλλία του 16ου αιώνα. Τον Μεσαίωνα, οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου. Μέχρι τότε, η αλλαγή του χρόνου ξεκινούσε την 25η Μαρτίου, λίγο μετά την εαρινή ισημερία, και όταν κορυφωνόταν το οκταήμερο των εορταστικών εκδηλώσεων, δηλαδή την 1η Απριλίου, γινόταν η μετάβαση στο νέο έτος. Με την υιοθέτηση, λοιπόν, του Γρηγοριανού ημερολογίου -το οποίο ο Πάπας Γρηγόριος ο 13ος λίγο αργότερα- το 1582- διέταξε με παπική βούλα να αντικαταστήσει το Ιουλιανό, ακολουθώντας τις οδηγίες της Συνόδου του Τρέντο (1545-1563)- η έναρξη του έτους μεταφέρθηκε στην 1η Ιανουαρίου. Τότε με διάταγμά του το 1583, ο Ερρίκος ο Γ΄ της Γαλλίας, υιοθέτησε το Γρηγοριανό ημερολόγιο.
Η αλλαγή δεν έγινε άμεσα σε όλη την χώρα και κάποιοι εξακολουθούσαν να αλλάζουν χρόνο την 1η Απριλίου και αυτό θεωρήθηκε από τους υπόλοιπους ως «πείραγμα». Κάποιοι ειρωνεύονταν όσους δεν είχαν ακολουθήσει την παπική εντολή, κάνοντας τους ψεύτικα ή αστεία πρωτοχρονιάτικα δώρα.
Το Γρηγοριανό ημερολόγιο δεν είχε γίνει δεκτό ούτε στην Αγγλία, μέχρι το 1752. Όμως, το έθιμο της Πρωταπριλιάς είχε ήδη εδραιωθεί. Ο Βρετανός συγγραφέας, ποιητής και φιλόσοφος Τζέφρυ Τσώσερ στο έργο του ”Οι Ιστορίες του Καντέρμπερυ” (The Canterbury Tales), το 1392, μας περιγράφει την πρώτη καταγεγραμμένη συσχέτιση της 1ης Απριλίου με το έθιμο του ξεγελάσματος. Η αλλαγή αυτή δημιούργησε προβλήματα στο λαό, καθώς ό,τι έχει σχέση με την οργάνωση του χρόνου δημιουργεί συναισθηματικές φορτίσεις και αντιδράσεις. Όσοι, λοιπόν, από τους υπηκόους του βασιλιά αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή, πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την παλιά πρωτοχρονιά (1η Απριλίου), λέγοντάς τους περιπαιχτικά ψέματα ή κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το έθιμο γεννήθηκε από τους γελωτοποιούς των βυζαντινών και μεσαιωνικών χρόνων. Ο γελωτοποιός (στα αγγλικά fool ή jester και στα γαλλικά bouffon) ήταν ο μόνος ο οποίος είχε το δικαίωμα να κάνει αστεία και να ειρωνεύεται ακόμη και τον κύριό του όσο σπουδαίος και ευγενής και αν ήταν.
Η ελληνική Πρωταπριλιά
Στην χώρα μας θεωρείται πως όταν κάποιος καταφέρει την Πρωταπριλιά να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε κάποιες περιοχές υπάρχει η δοξασία ότι το βρόχινο νερό της Πρωταπριλιάς έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Σύμφωνα με τον Έλληνα λαογράφο Λουκάτο το έθιμο αυτό αποτελεί ένα σκόπιμο ”ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων ”. Επίσης, ο Έλληνας λαογράφος Γ. Μέγας συμφωνεί πως η πρωταπριλιάτικη ”ψευδολογία” παραπλανά ελλοχεύουσες δυνάμεις του κακού, έτσι ώστε να θεωρείται από τον λαό ως σημαντικός όρος μαγνητικής ενέργειας (έλξης ή αποτροπής) για μια επικείμενη επιτυχία.
Στο... παιχνίδι και ο
Τύπος
Σε κάθε χώρα ο Τύπος συμμετέχει στην Πρωταπριλία. Επική θεωρείται η φάρσα του BBC το 1957 όταν προβλήθηκε από το δίκτυο ένα ρεπορτάζ, στο οποίο Ιταλοί γεωργοί μάζευαν μακαρόνια από τα δέντρα που υποτίθεται ότι τα παράγουν. Στην χώρα μας σχεδόν πάντα την Πρωταπριλία υπάρχουν ψεύτικα δημοσιεύματα. Ειδύλλιο του Θεόδωρου Πάγκαλου με την Μόνικα Λιούνσκι, η Άννα Βίσση υπουργός, εικοσαχίλιαρα και αγορά ελληνικής ποδοσφαιρική ομάδας από τον Μουαμάρ Καντάφι. Αξίζει να αναφέρουμε και το προφητικό αστείο που έκαναν κάποιες εφημερίδες την Πρωταπριλιά του 1995. Για πλάκα έγραψαν ότι ο Ντούσαν Μπάγεβιτς φεύγει από την ομάδα της ΑΕΚ και υπέγραψε στον Ολυμπιακό. Τότε ήταν αστείο, έναν περίπου χρόνο μετά έγινε πραγματικότητα.