Σε μια περίοδο που μαινόταν ο Ψυχρός Πόλεμος η άσκηση Able Archer 83 προκάλεσε πανικό με τη Σοβιετική Ένωση να προετοιμάζεται για πυρηνική επίθεση
Ο Ψυχρός Πόλεμος μαινόταν τον Νοέμβριο του 1983 όταν Σοβιετικοί κατάσκοποι εντόπισαν αεροπλάνα, τα οποία φαίνονταν πλήρως οπλισμένα, να βγαίνουν από τα σιλό του ΝΑΤΟ. Λίγο μετά τα κέντρα επικοινωνίας της Συμμαχίας δέχθηκαν έναν καταιγισμό μηνυμάτων για πυρετώδη στρατιωτική προετοιμασία της Σοβιετικής Ένωσης και πιθανή χρήση χημικών όπλων. Οι ΗΠΑ αποφάσισαν να ανεβάσουν το επίπεδο ετοιμότητας στο DEFCON 1, το ανώτερο αναφορικά με επικείμενη πυρηνική απειλή. Χαρακτηριστικό είναι ότι στην Κρίση της Κούβας, δύο δεκαετίας πριν, το επίπεδο είχε φτάσει έως το DEFCON 2. Μαθαίνοντας για τις αμερικανικές κινήσεις και οι Σοβιετικοί προετοίμασαν τα δικά τους πυρηνικά όπλα.
Το πρόβλημα ήταν ότι η διαφαινόμενη στρατιωτική κλιμάκωση από την πλευρά του ΝΑΤΟ ήταν η άσκηση «Able Archer 83».
Οι ΝΑΤΟϊκές δυνάμεις είχαν ενεργοποιηθεί για γυμνάσια στα πλαίσια ενός σεναρίου. Σύμφωνα με αυτό η ηγεσία στη Σοβιετική Ένωση άλλαξε ξαφνικά και ακολούθησαν επιθέσεις σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Μετά από πέντε μέρες συγκρούσεων το ΝΑΤΟ κατέφυγε στη χρήση πυρηνικών όπλων.
Οι σοβιετικές υπηρεσίες πληροφοριών παρακολουθούσαν στενά τα γεγονότα και θεωρούσαν ότι είναι πιθανό οι ΗΠΑ να ετοιμάζουν ένα πυρηνικό χτύπημα υπό την κάλυψη μια άσκησης. Παράλληλα ήταν τέτοιος ο ρεαλισμός της «Able Archer 83» που είχε σχεδιαστεί να προσομοιώσει την έναρξη ενός πυρηνικού πολέμου, που λίγο έλλειψε να το... πετύχει.
«Ως απάντηση στην άσκηση οι Σοβιετικοί έθεσαν σε εγρήγορση όλες τους τις δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένου και τις πυρηνικές. Αυτό τρόμαξε το ΝΑΤΟ και το θέμα έφτασε στον πρόεδρο Ρίγκαν» λέει ο συγγραφέας του «Able Archer 83: The Secret History of the NATO Exercise That Almost Triggered Nuclear War», Νέιτ Τζόουνς.
Ένα αποχαρακτηρισμένο έγγραφο των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ αναφέρει ότι «ακούσια το 1983 πιθανότατα φτάσαμε μια ανάσα από τη ρήξη με τη Σοβιετική Ένωση».
Όλεθρος από κακό
υπολογισμό
Το Φθινόπωρο του 1983 οι σχέσεις ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης βρίσκονταν στο ναδίρ. Οι δύο πλευρές αντιμετώπιζαν με καχυποψία κάθε κίνηση και κανένα σενάριο δεν θεωρούνταν απίθανο. Ο Ρόναλντ Ρίγκαν είχε αναλάβει την προεδρία τον Ιανουάριο του 1981 και μια από τις πρώτες αποφάσεις του ήταν να διπλασιάσει τον στρατιωτικό προϋπολογισμό. Την επόμενη χρονιά στην ηγεσία της ΕΣΣΔ ανέβηκε ο Γιούρι Αντρόποφ ο οποίος έχει δηλώσει: «Ο πρωταρχικός μας στόχος είναι οι υπηρεσίες πληροφοριών να εντοπίσουν πιθανές στρατιωτικές προετοιμασίες του εχθρού για ένα πυρηνικό χτύπημα».
Η άσκηση «Able Archer 83» λοιπόν είχε όλα εκείνα τα στοιχεία που χτύπησαν «καμπανάκια» στη Σοβιετική Ένωση η οποία ξεκίνησε τη δική της προετοιμασία. Έτσι άνοιξε ένας φαύλος κύκλος. Οι Σοβιετικοί πίστευαν ότι οι Αμερικάνοι αυτή τη φορά δεν μπλοφάρουν και οι ΗΠΑ θεωρούσαν ότι η ΕΣΣΔ ετοιμάζει κάτι μεγάλο.
Το κλίμα είχε δυναμιτίσει ήδη ο Ρίγκαν ο οποίος λίγους μήνες πριν είχε χαρακτηρίσει τη Σοβιετική Ένωση «μοχθηρή αυτοκρατορία» που «θέτει τις ΗΠΑ σε μια θέση στρατιωτικής και ηθικής ανωτερότητας». Λίγο μετά ανακοίνωσε το πρόγραμμα «Star Wars» το οποίο είχε πανικοβάλει τη σοβιετική ηγεσία.
Όταν μάλιστα, την Άνοιξη του 1983, αμερικανικά πλοία και αεροσκάφη πέρασαν τα σύνορα της ΕΣΣΔ, στις λεγόμενες ψυχολογικές επιχειρήσεις, ο Αντρόποφ υιοθέτησε την πολιτική «πυροβολήστε για να σκοτώσετε» ώστε να αναχαιτίσει παρόμοιες επιθετικές ενέργειες.
Στα πλαίσια αυτής της πολιτικής και της νευρικότητας που κυριαρχούσε οι Σοβιετικοί κατέρριψαν κατά λάθος, την 1η Σεπτεμβρίου, ένα αεροσκάφος των αερογραμμών της Νότιας Κορέας σκοτώνοντας τα 269 άτομα που επέβαιναν.
Το τεταμένο κλίμα επιδείνωσε σημαντικά η τοποθέτηση από το ΝΑΤΟ βαλλιστικών πυραύλων που θα μπορούσαν να χτυπήσουν ακόμα και τη Μόσχα. Ο υπουργός Άμυνας της ΕΣΣΔ, Ντιμίτρι Ουστίνοφ χαρακτήρισε τους πυραύλους ως το «μέσο για το πρώτο χτύπημα ώστε να μας αποκεφαλίσουν».
Ο Αντρόποφ από τη μεριά του, σε συνάντηση με Αμερικάνο απεσταλμένο εξέφρασε τους φόβους του ότι «ο πόλεμος μπορεί να μην προκύψει από κακή πρόθεση αλλά από κακό υπολογισμό».
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ήρθε η «Able Archer 83» με τα αεροπλάνα να μοιάζουν πράγματι οπλισμένα και τις επικοινωνίες να δείχνουν ότι γίνεται μια συντονισμένη επιχείρηση κατά του Συμφώνου της Βαρσοβίας.
Καθώς το σενάριο της άσκησης εξελισσόταν, όπως αποκαλύφθηκε αργότερα από αποχαρακτηρισμένα έγραφα, ο αρχηγός της σοβιετικής αεροπορίας έδωσε εντολή για απόλυτη ετοιμότητα και προετοιμασία για χρήση πυρηνικών όπλων. H αντίδραση των Σοβιετικών ήταν πρωτοφανής και πληροφορίες ανέφεραν ότι τουλάχιστον μια μοίρα είχε φορτώσει οπλισμό ο οποίος δεν είχε χρησιμοποιηθεί ξανά.
«Ίσως να βρεθήκαμε
στο χείλος ενός πυρηνικού πολέμου»
Ο ιστορικός Τέιλορ Ντόουινγκ γράφει στο βιβλίο του «1983: Reagan, Andropov and a World on the Brink» γράφει: «Πλέον γνωρίζουμε πόσο νευρική έγινε η σοβιετική ηγεσία θέτοντας ολόκληρο το οπλοστάσιο της των 11.000 κεφαλών σε απόλυτη πολεμική ετοιμότητα». Περιγράφει πως ο σοβαρά άρρωστος Αντρόποφ συσκέφθηκε με τη στρατιωτική ηγεσία σε κλινική έξω από τη Μόσχα. Λίγες μέρες μετά την ολοκλήρωση της ΝΑΤΟϊκής άσκησης ο υπουργός Ουστίνοφ έγραψε στην Πράβδα πως «σταδιακά εχει γίνει πολύ δύσκολο να ξεχωρίσεις τις ασκήσεις του ΝΑΤΟ από μια πραγματική συγκέντρωση δυνάμεων για επίθεση». Έστειλε έτσι ένα μήνυμα στη Δύση. O Ρόμπερτ Γκέιτς, υποδιευθυντής της CIA εκείνη την εποχή, δήλωσε πως «ίσως να βρεθήκαμε στο χείλος ενός πυρηνικού πολέμου χωρίς καν να τον γνωρίζουμε».
Ακόμα δεν έχει αποσαφηνιστεί το πόσο κοντά έφτασε ο πλανήτης στην πυρηνική σύρραξη καθώς αρκετά έγγραφα παραμένουν απόρρητα αλλά o Νέιτ Τζόουνς υποστηρίζει πως «όσο περισσότερες πληροφορίες έρχονται στο φως τόσο πιο τρομακτικό γίνεται».
Ακόμα και ο ίδιος ο Ρίγκαν γράφει στο προσωπικό του ημερολόγιο στις 18 Νοεμβρίου 1983 πως οι Σοβιετικοί έχουν φτάσει στα όρια της παράνοιας αναφορικά με τον φόβο τους ότι θα δεχθούν επίθεση.
Οι ιστορικοί του μέλλοντος έχοντας πλέον περισσότερα στοιχεία στα χέρια τους θα μπορέσουν να παρουσιάσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα για το τι συνέβη τις ημέρες της άσκησης «Able Archer 83» και πόσο κοντά φτάσαμε σε μια ολέθρια πυρηνική σύρραξη. Με τον κόσμο όμως να έχει μπει ουσιαστικά σε έναν δεύτερο Ψυχρό Πόλεμο η συγκεκριμένη υπόθεση δίνει ένα μάθημα για το πώς σε περιόδους έντασης ακόμα και μια παρεξήγηση μπορεί να οδηγήσει στην καταστροφή.