Στον αρχαίο κόσμο θεωρούταν ένα παράξενο και επικίνδυνο για τους άντρες όργανο. Το «γουρούνι με αγκάθι» που έπρεπε να κοπεί αν προεξείχε πολύ
Με κείμενο του στην ιστοσελίδα Theconversation, o Γάλλος
ιστορικός Κριστιάν-Ζορζ Σβεντσέλ, ειδικός στην Ελληνιστική περίοδο, αναφέρεται
σε ένα θέμα ταμπού για τον αρχαίο κόσμο. Η κλειτορίδα «τρόμαζε» αρχαίους
Έλληνες και Ρωμαίους και όπως τονίζει ο Σβεντσέλ, συγγραφέας του «Αρχαία
ακολασία- Πώς η Βίβλος και οι Αρχαίοι επινόησαν την Αμαρτία», πρόκειται για
ένα «αιώνια παρεξηγημένο όργανο».
Το κείμενο του Σεντσέλ:
Αν η ανατομική περιγραφή της
κλειτορίδας ξεκίνησε να εμφανίζεται στα σχολικά βιβλία πολλών χωρών της Δύσης
τα τελευταία μόλις χρόνια, είναι γιατί η βάση της γυναικείας σεξουαλικής
απόλαυσης, γνωστή με αυτό το όνομα τουλάχιστον από το 1559, αποτελούσε τεράστιο
ταμπού για αιώνες.
Καθ′ όλη τη διάρκεια της ιστορίας
οτιδήποτε σχετιζόταν με τη γυναικεία διέγερση, σχεδόν πάντα διαγραφόταν ή
θεωρούταν επικίνδυνο ή άσεμνο – και η Αρχαιότητα δεν αποτελούσε εξαίρεση.
Στην τηλεοπτική σειρά «Ρώμη» (2005-7),
ο λεγεωνάριος Τίτος Πούλλος δίνει μερικές συμβουλές στον εκατοντάρχο Λούκιο
Βορένο, ο οποίος θέλει να δώσει ικανοποίηση στη σύζυγό του Νιόβη.
«Πες της ότι είναι πολύ όμορφη, όλη
την ώρα, ακόμα και όταν δε είναι», λέει ο Τίτος.
«Κάτι άλλο;» Ρωτάει ο Βορένος.
«Ναι», απαντά ο Τίτος. «Όταν κάνεις
έρωτα μαζί της, άγγιξε το κουμπί ανάμεσα στους μηρούς της και θα ανοίξει σαν
λουλούδι»
«Πώς ξέρεις ότι η Νιόβη έχει αυτό το
κουμπί;» ρωτάει ο Βορένος.
«Κάθε γυναίκα έχει ένα».
Η παραπάνω σκηνή παρωδεί την «Τέχνη
του Έρωτα» (σ.σ Ars amatoria) , το ερωτικό αριστούργημα του Ρωμαίου ποιητή
Οβίδιου που παρουσιάζεται ως οδηγός αποπλάνησης. Στο πρώτο μέρος, ο συγγραφέας
προσφέρει τις συμβουλές του στους άντρες που θέλουν να κατακτήσουν μια γυναίκα.
Γλυκές στοργικές χειρονομίες, φιλιά, τρυφερά λόγια, κομπλιμέντα. Με αυτά τα
μέσα, ένας εραστής μπορεί να γίνει ευχάριστος σε μια γυναίκα και να της προσφέρει
ικανοποίηση.
Ο ποιητής δεν αναφέρει την κλειτορίδα στο
συγκεκριμένο έργο. Ίσως να το υπαινίσσεται, ωστόσο, όταν γράφει: «Η ντροπή
εμποδίζει μια γυναίκα να αναφέρει συγκεκριμένα αγγίγματα. Όμως είναι εκπληκτικό
για αυτή να τα δέχεται όταν κάποιος άλλος παίρνει την πρωτοβουλία» («Η Τέχνη
του Ερωτα», Βιβλίο 1, 705-706 ).
Η νύμφη και η κλειτοριδεκτομή
Ακόμα κι αν ο Οβίδιος δεν την αναφέρει
ρητά, η παρουσία της κλειτορίδας είναι έντονη στην αρχαία ελληνική και λατινική
ιατρική βιβλιογραφία. Ο Σωρανός ο Εφέσιος, στο έργο του «Περί γυναικείων», ένα
εγχειρίδιο γυναικολογίας και μαιευτικής του 2ου αιώνα μ.Χ., παρουσιάζει μια
περιγραφή των γυναικείων γεννητικών οργάνων.
Ονομάζει την κλειτορίδα «νύμφη» – μια
λέξη που υποδηλώνει είτε μια ανύπαντρη κοπέλα είτε μια παντρεμένη νεαρή
γυναίκα. Ωστόσο, δεν το κάνει αυτό για λόγους… πολιτικής ορθότητας. Συσχετίζει
την κλειτορίδα που συνήθως «κρύβεται» από τη γύρω σάρκα με το πρόσωπο μιας νεαρής
γυναίκας. «Αν κάποιος αποκαλεί αυτό το μέρος νύμφη», εξηγεί ο συγγραφέας,
«είναι επειδή κρύβεται κάτω από τα χείλη, όπως τα νεαρά κορίτσια κρύβονται κάτω
από το πέπλο τους».
Η ελληνική λέξη «κλειτορίς»
χρησιμοποιείται από τον Ρούφο τον Εφέσιο, σύγχρονο του Σωρανού, συγγραφέα του
βιβλίου ανατομίας «Περὶ ὀνομασίας τῶν τοῦ ἀνθρώπου μορίων». Χωρίς αμφιβολία, ο
όρος που συνδέεται με το ρήμα «κλείω» («κλείνω»), φέρνει επίσης στο νου την
ιδέα ενός αόρατου οργάνου, που κρατείται «αιχμάλωτο» σε περιορισμένο χώρο.
Εάν η «νύμφη» δεν είναι αρκετά
συνεσταλμένη, αλλά προεξέχει λιγότερο ή περισσότερο, σύμφωνα με τον Σωρανό,
αυτό είναι μια ανωμαλία που χρειάζεται χειρουργική διόρθωση. Ο αρχαίος Έλληνας
γιατρός συμβουλεύει να κοπεί μ′ ένα νυστέρι, φροντίζοντας φυσικά να αποφευχθεί
η πολύ έντονη αιμορραγία.
Η επέμβαση αυτή γινόταν εκείνη την
εποχή στην Αίγυπτο, όπως περιγράφει ο γεωγράφος Στράβων (Γεωγραφικά, Βιβλίο 17,
2, 5). Ο συγγραφέας δεν κατονομάζει την κλειτορίδα, αλλά μιλά για μια μορφή
γυναικείας περιτομής, που μεταφέρεται από το ελληνικό ρήμα «ἐκτέμνω» («αφαιρώ
με κοπή»).
-modified.webp)
To ερωτικό μωσαϊκό της Πομπηίας
Στα λατινικά, η «νύμφη » μεταφράζεται
ως «landica», ένας όρος που συναντά κανείς στη λατινική εκδοχή μιας διατριβής
του Σωρανού της Εφέσου την οποία έγραψε ο Ρωμαίος γιατρός του 5ου αιώνα μ.Χ. Καέλιος
Αυρηλιανός. Ετυμολογικά, η λέξη μπορεί να υπονοεί την ιδέα μια μικρής επίφυσης
(«glandicula» στα λατινικά).
Ένα μωσαϊκό στον πολυτελή Οίκο του
Μενάνδρου στην Πομπηία μας προσφέρει μια καλλιτεχνική απόδοση. Διακοσμεί την
είσοδο του Caldarium (ο ειδικός χώρος για ζεστά λουτρά). Εκεί μπορεί κάποιος να
δει τέσσερα εργαλεία καθαρισμού, μπρούτζινες ξύστρες, τοποθετημένα γύρω από ένα
φιαλίδιο λαδιού που κρέμεται από ιμάντες. Αυτά ήταν αντικείμενα που
χρησιμοποιούσαν συνήθως οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι στις αθλητικές τους
δραστηριότητες.
Το θέαμα δεν θα προκαλούσε έκπληξη
στον λουόμενο που θα εισερχόταν στον χώρο, αν και η σύνθεση των αντικειμένων
είναι κάπως παράξενη. Μόνο όταν κάποιος αποχωρήσει από το χώρο, καταλαβαίνει
την αναμφισβήτητη πρόθεση του καλλιτέχνη. Από την αντίθετη πλευρά, η εικόνα
θυμίζει ένα αιδοίο. Γύρω από την κλειτορίδα, που αντιπροσωπεύεται από το
φιαλίδιο λαδιού, οι ξύστρες παίρνουν τη μορφή χειλιών.
Στο πάνω μέρος του μωσαϊκού
απεικονίζεται να τρέχει ένας νεαρός Αφρικανός υπηρέτης που κρατά δύο φαλλικά
βάζα, ενώ το μεγάλο του πέος ξεχωρίζει. Πρόκειται για μια ευφάνταστη
αντιπαράθεση αυτής της κωμικής αρρενωπής εικόνας με την… πλάγια απεικόνιση του
γυναικείου οργάνου, που αποτελείται από είδη ανδρικού αθλητικού εξοπλισμού.
Γουρούνι με
αγκάθι
Σε αντίθεση με τον φαλλό, ένα πραγματικό
φυλαχτό με κάθε είδους ευεργετικές ιδιότητες σύμφωνα με τη σκέψη των ανθρώπων
της εποχής, η κλειτορίδα θεωρούνταν πιθανός κίνδυνος για τους άνδρες.
Στο μωσαϊκό του Οίκου του Μενάνδρου,
το φιαλίδιο με λάδι, που φαίνεται από τη μία πλευρά, παίρνει την όψη ενός
αιχμηρού όπλου - ενός είδους στιλέτου. Ταιριάζει με τον ορισμό της κλειτορίδας
που έδωσε ο Έλληνας ποιητής του 1ου αιώνα μ.Χ., ο Νίκαρχος, συγγραφέας
σατιρικών επιγραμμάτων. Περιφρονώντας κάποιον Δημώναξ, έμπειρο στην
αιδοιολειχία, ο Νίκαρχος γράφει: «Το γουρούνι («χοῖρος») έχει τρομακτικό αγκάθι
(«ἄκανθα»)».
H λέξη «χοῖρος» στην αρχαιοελληνική
αργκό σημαίνει αιδοίο, ενώ η «ἄκανθα» αναφέρεται στην κλειτορίδα, που θεωρείται
ως μια μικρογραφία του πέους που προμηνύει τον κίνδυνο για τα χείλη των ανδρών.
Ο Δημώναξ, ως μεγάλος λάτρης της αιδοιολειχίας, διατρέχει σοβαρό κίνδυνο να
πληγώσει και να ματώσει το στόμα του.
Ένας μύθος γυναικείας κυριαρχίας
Στην Οδύσσεια (Βιβλίο 10, 389) η Κίρκη
έχει ένα μικρό σκήπτρο που ονομάζεται «ράβδος» και αποτελεί πρόγονο του γνωστού
μαγικού ραβδιού.
Το αντικείμενο δεν αντιπροσωπεύει την
κλειτορίδα της Κίρκης, αλλά συμβολίζει τις δυνάμεις μία μάγισσας/νύμφης. Η
Κίρκη σαγηνεύει τους άνδρες, τους παρασύρει στο παλάτι της όπου τους κάνει να
χάσουν την ανθρωπιά τους, μεταμορφώνοντάς τους σε γουρούνια. Τους κάνει να
υποταχθούν, με συμβολικό τρόπο, στη δύναμη του δικού της «γουρουνιού» του
αιδοίου της, κάνοντας τους σκλάβους της.
Ευτυχώς για την αρχαία ελληνική
πατριαρχία, ο Οδυσσέας καταλήγει να κατακτήσει και να υποτάξει το αιδοίο της
Κίρκης. Το κυριεύει, χρησιμοποιώντας τον φαλλό του, και εξουδετερώνει την
κάτοχο του μαγικού ραβδιού, σύμβολο της βλαβερότητας.
Σήμερα, σε μια στροφή 180 μοιρών από
αυτές της αρνητικές παρουσιάσεις του κλασικού κόσμου, οι καλλιτέχνες υμνούν τη
δύναμη της κλειτορίδας. Το όργανο έχει γίνει σύμβολο της δικαίωσης των
δικαιωμάτων των γυναικών. Για παράδειγμα τα γλυπτά, τα κοσμήματα και τα άλλα έργα
της Αμερικανίδας, Σοφία Γουάλας στο πρότζεκτ της με τίτλο «Cliteracy» (φωτό).