Πρώτη φορά στην ιστορία: Αιγύπτιος άφησε πίσω του DNA ηλικίας 4.500 ετών και μας αποκάλυψε την εικόνα του! (ΦΩΤΟ)

Ένα μοναδικό μέχρι σήμερα εύρημα που δίνει πολλές δυνατότητες στους επιστήμονες

Για χιλιάδες χρόνια έμεινε σφραγισμένος σε ένα κεραμικό ταφικό αγγείο, με τα γόνατα λυγισμένα ώστε να φτάνουν μέχρι το πηγούνι του. Ο Αιγύπτιος άντρας περίμενε υπομονετικά από την ημέρα που τον έθαψαν οι δικοί του άνθρωποι πριν από 4.500 περίπου χρόνια ως και το 1902, όταν Βρετανοί αρχαιολόγοι τον ανέσυραν από τον τάφο του που ήταν λαξευμένος σε μια ασβεστολιθική πλαγιά στη νεκρόπολη Νουγουαϊράτ (Nuwayrat), περισσότερα από 240 χιλιόμετρα νότια του Καΐρου.

Οι Φαραώ που έζησαν την ίδια εποχή με αυτόν τον άντρα άφησαν πίσω τους κολοσσιαία μνημεία όπως η Μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας. Όμως, αυτός ο άνθρωπος άφησε πίσω του ένα διαφορετικό είδος κληρονομιάς: το εξαιρετικά καλά διατηρημένο DNA του.

Ο άντρας έζησε πριν από 4.500 έως 4.800 χρόνια και πιθανότατα εργαζόταν ως αγγειοπλάστης. Για καλή μας τύχη, τα λείψανά του με κάποιον τρόπο άντεξαν σχεδόν ανέγγιχτα τους αιώνες της καυτής αιγυπτιακής ζέστης, αλλά ακόμη και τους ναζιστικούς βομβαρδισμούς, όταν φυλάσσονταν στο Λίβερπουλ της Αγγλίας, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Έτσι, οι επιστήμονες τώρα μπόρεσαν να εξάγουν το πρώτο ολόκληρο γονιδίωμα ενός αρχαίου Αιγύπτιου από άθικτο DNA που εξήχθη από τα δόντια του.

Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature στις αρχές του Ιουλίου περιγράφει το παλαιότερο αιγυπτιακό DNA που ανακτήθηκε ποτέ και χρονολογείται μεταξύ 2855 και 2570 π.Χ. Αυτό σημαίνει ότι ο άντρας έζησε κατά το τέλος της Πρώιμης Δυναστικής Περιόδου και την αρχή των περιόδων του Παλαιού Βασιλείου, όταν οι ηγεμόνες της Αιγύπτου εδραίωσαν την εξουσία και εγκαινίασαν την «Εποχή των Πυραμίδων».

«Υπάρχουν εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, αρχαία γονιδιώματα από όλο τον κόσμο», λέει ο Λάινους Γκέρλαντ Φλινκ, βιομοριακός αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν στη Σκωτία και συν-συγγραφέας της μελέτης. Μέχρι σήμερα, οι επιστήμονες έχουν συλλέξει αρχαίο DNA από Νεάντερταλ, Ντενίσοβαν και Homo sapiens πριν από 45.000 χρόνια. «Ωστόσο, η Αίγυπτος παρέμεινε ένα είδος αχαρτογράφητης περιοχής στον χάρτη αυτού του μεγάλου παζλ της ανθρώπινης γενετικής καταγωγής».

Προηγουμένως, το παλαιότερο DNA που ανακτήθηκε από την αρχαία Αίγυπτο προερχόταν από τρεις μούμιες που είχαν ταφεί στη νεκρόπολη Abusir el-Meleq και χρονολογούνταν μεταξύ 787 και 23 π.Χ. Αλλά αυτές οι αλληλουχίες αντιπροσώπευαν μόνο μερικά γονιδιώματα. Το νέο γονιδίωμα για πρώτη φορά είναι πλήρες και προέρχεται από ένα άτομο που έζησε περίπου 1.500 χρόνια νωρίτερα.

«Αυτό το γονιδίωμα μας επιτρέπει -για πρώτη φορά- να αποκτήσουμε πληροφορίες για τη γενετική καταγωγή ενός αρχαίου Αιγύπτιου από την περίοδο του Παλαιού Βασιλείου», δήλωσε κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου η Αντελίν Μόρεζ Τζέικομπς, βιολογική ανθρωπολόγος που διεξήγαγε την έρευνα ενώ σπούδαζε διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, Τζον Μόουρες. Επέτρεψε επίσης στους επιστήμονες να ανακατασκευάσουν εν μέρει πώς θα μπορούσε να μοιάζει το πρόσωπο του ατόμου.

Ο Ντάνιελ Αντουάν, επικεφαλής του τμήματος Αιγύπτου και Σουδάν στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο  επαίνεσε το έργο. «Αν και αυτό βασίζεται σε ένα άτομο, το εύρημα είναι εξαιρετικά σημαντικό, καθώς το αρχαίο DNA σπάνια επιβιώνει στην κοιλάδα του Νείλου», λέει. Με αυτό, οι επιστήμονες μπορούν να αρχίσουν να αποκαλύπτουν γενετικές ενδείξεις για το πώς αλληλεπιδρούσαν διαφορετικοί πληθυσμοί ανθρώπων στην αρχαία Αίγυπτο.

Αποκαλύπτεται η αρχαία γενετική καταγωγή

Με την αλληλούχιση του DNA, οι επιστήμονες μπορούν να αρχίσουν να θέτουν ερωτήματα για αυτό το αρχαίο άτομο, ξεκινώντας με το βασικότερο: ποιοι ήταν οι πρόγονοί του; Αν και πρόκειται για την αποκάλυψη της γενεαλογίας μόνο ενός ατόμου, αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει τους ιστορικούς να κατανοήσουν πώς μετανάστευσαν και αναμίχθηκαν οι άνθρωποι στην αρχαία Αίγυπτο.

Περίπου το 80% της καταγωγής του άνδρα ανάγεται σε νεολιθικούς πληθυσμούς στη Βόρεια Αφρική. Το υπόλοιπο 20% συνδέεται με αρχαίους λαούς από τη Δυτική Ασία, συμπεριλαμβανομένης της Μεσοποταμίας και της ανατολικής Εύφορης Ημισελήνου, που περιλαμβάνει το σημερινό Ιράκ, το δυτικό Ιράν, τμήματα της Συρίας και το νοτιοανατολικό άκρο της Τουρκίας, λέει η Μόρεζ Τζέικομπς. Από την άλλη, δεν βρήκαν στοιχεία καταγωγής από την Ανατολική Αφρική ή την υποσαχάρια Αφρική.

Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν πότε αναμίχθηκαν αυτοί οι δύο πληθυσμοί στην γενεαλογία του άνδρα, αλλά λένε ότι πιθανότατα συνέβη σε διάστημα εκατοντάδων ή και χιλιάδων ετών πριν την γέννηση του ίδιου του άντρα και ίσως οι μείξεις συνέβησαν πολλές φορές. Αυτά τα γενετικά δεδομένα ευθυγραμμίζονται με τα αρχαιολογικά στοιχεία, υποδηλώνοντας ότι εκτός από την ανταλλαγή αγαθών -όπως καλλιέργειες και ζώα- και πολιτισμών- όπως τα συστήματα γραφής και ο κεραμικός τροχός- μετακινούνταν και αναμειγνύονταν μεταξύ των διάφορων περιοχών και οι ίδιοι οι άνθρωποι.

«Η εργασία αποτελεί ένα σημαντικό ορόσημο στον τομέα της αρχαίας αιγυπτιακής γονιδιωματικής», λέει ο Γέχια Γκαντ, επιστημονικός υπεύθυνος του εργαστηρίου αρχαίου DNA στο Εθνικό Μουσείο Αιγυπτιακού Πολιτισμού στο Κάιρο, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη. Λέει ότι το νέο εύρημα «ενισχύει την χαρακτήρα της αρχαίας Αιγύπτου ως κόμβου και χωνευτηρίου του παλιού κόσμου».

Τα επόμενα βήματα για την ομάδα, λέει ο Γκέρλαντ-Φλικ, είναι να συνεργαστεί με Αιγύπτιους επιστήμονες για την περαιτέρω αποκρυπτογράφηση του παρελθόντος της Αιγύπτου. Ο Γκαντ, ο οποίος βοηθά στην καθοδήγηση του εθνικού προγράμματος γονιδιώματος της Αιγύπτου, το οποίο στοχεύει στην αλληλούχιση των γονιδιωμάτων 100.000 ενηλίκων Αιγυπτίων και 200 ​​αρχαίων αιγυπτιακών μουμιών, λέει ότι χαιρετίζει την ιδέα. «Μπορούμε όλοι να υπηρετήσουμε και να συνεργαστούμε για να αποτυπώσουμε μια καλύτερη εικόνα αυτού του συναρπαστικού αρχαίου πολιτισμού, ο οποίος αποτελεί ένα σημαντικό στάδιο στο ταξίδι της ανθρωπότητας», λέει.

Ανακατασκευή προσώπου και πιθανή διαμάχη

Χάρη στην αλληλούχιση του γονιδιώματος του άνδρα που βρέθηκε στη νεκρόπολη Νουγουαϊράτ, οι ερευνητές μπόρεσαν να δημιουργήσουν μια ανακατασκευή προσώπου του. Η εγκληματολογική ανθρωπολόγος Κάρολαϊν Γουίλκινσον , η οποία ανέλαβε τη δουλειά έχει στο παρελθόν αναδημιουργήσει με επιτυχία τα πρόσωπα μορφών όπως ο Ραμσής Β' και η αδερφή της Κλεοπάτρας, η Αρσινόη Δ'.

Και σε αυτήν την περίπτωση ξεκίνησε με μια τρισδιάστατη σάρωση του κρανίου του άντρα, κατασκεύασε τα χαρακτηριστικά του προσώπου του, όπως τη γραμμή του σαγονιού, τη μύτη και τα μάτια - μέρη του σώματος που είναι σχετικά εύκολο να προβλεφθούν μόνο από τη δομή των οστών, λέει. Τα αυτιά και το στόμα, αντίθετα, είναι πιο δύσκολα. Η γενετική ανάλυση έδειξε ότι ο άνδρας πιθανότατα είχε καστανά μάτια, καστανά μαλλιά και χρώμα δέρματος «που κυμαινόταν από σκούρο έως μαύρο». Αλλά οι συγγραφείς προειδοποιούν ότι αυτές οι προβλέψεις συνοδεύονται από κάποια αβεβαιότητα, δεδομένων των περιορισμένων γενετικών δεδομένων από συγκρίσιμους αρχαίους πληθυσμούς.

Για να αποφευχθούν οι εικασίες σχετικά με χαρακτηριστικά που δεν μπορούσαν να προσδιορίσουν οριστικά, η Γουίλκινσον και η ομάδα της δημιούργησαν μια ανακατασκευή στην κλίμακα του γκρι, χωρίς μαλλιά ή συγκεκριμένο τόνο δέρματος. Πρόσθεσε ότι αναμένει ότι η εικόνα θα προκαλέσει κάποια διαμάχη, όπως έχουν κάνει και παλαιότερες απεικονίσεις άλλων αρχαίων Αιγυπτίων. Συχνά επικρίνονται επειδή φαίνονται «πολύ Ευρωπαίοι» ή «πολύ Αφρικανοί», λέει.

Αλλά η Γουίλκινσον τονίζει ότι το πρόσωπο είναι ακριβώς ίδιο με αυτό που θα είχε το συγκεκριμένο άτομο στην αρχαιότητα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το πρόσωπό του μας δείχνει και το πώς έμοιαζαν οι υπόλοιποι άνθρωποι της εποχής του.

«Αυτό το άτομο δεν αντιπροσωπεύει όλους όσοι ζούσαν σε αυτή την περίοδο από αυτό το μέρος του κόσμου, όπως εγώ δεν αντιπροσωπεύω όλους τους ανθρώπους που ζουν στην Ευρώπη σήμερα», λέει η ίδια.

Ο άνθρωπος πίσω από το πρόσωπο

Θέλοντας να βρουν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το ποιος ήταν στην πραγματικότητα αυτός ο άνθρωπος και ποια ήταν η ζωή που έζησε, οι επιστήμονες έπρεπε να κοιτάξουν πέρα ​​από το πρόσωπό του. Τα φθαρμένα δόντια του υποδηλώνουν ότι ήταν μεταξύ 44 και 64 ετών, αν και πιθανότατα βρισκόταν πιο κοντά στο μεγαλύτερο όριο. Ο σκελετός του είχε σημάδια αρθρίτιδας, τα οποία σχετίζονται με την ηλικία, φθαρμένες αρθρώσεις και σπονδύλους, και μυϊκή καταπόνηση από συχνά καθίσματα και σκύψιμο, μοτίβα που συνάδουν με την απαιτητική εργασία στην κεραμική, λέει ο Τζόελ Άιρις, βιοαρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο Λίβερπουλ, Τζον Μόουρες και συν-συγγραφέας της μελέτης.

«Κοιτούσε πολύ κάτω κατά τη διάρκεια της ζωής του, όπως κοιτάζουν οι έφηβοι τα κινητά τους τηλέφωνα σήμερα», λέει ο Άιρις. Η ομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα από αυτά τα στοιχεία και μελετώντας τα ιερογλυφικά των εργαστηρίων κεραμικής ότι ο άνδρας ήταν πιθανότατα αγγειοπλάστης και όχι αρτοποιός, αγρότης, χτίστης ή στρατιώτης. Πάντως, δεν μπορούσαν να αποκλείσουν την περίπτωση του υφαντή. Η ομάδα υπέθεσε ότι αν ήταν αγγειοπλάστης, τότε ίσως να υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ του επαγγέλματός του και του γιατί θάφτηκε στο κεραμικό αγγείο. Πρόσθεσαν όμως επίσης ότι η ταφική πρακτική δεν ήταν μοναδική στους αγγειοπλάστες, εκείνη την περίοδο, ή στο Νουγουαϊράτ.

Φυσικά, το άλλο ερώτημα που αναδύθηκε είναι το αν αυτός ο άνδρας μετέφερε τεράστιες πέτρες στη Γκίζα (περισσότερα από 200 χιλιόμετρα μακριά από το σημείο που θάφτηκε) μιας και ζούσε την εποχή που αυτές χτίζονταν.

Αυτή είναι «καθαρή εικασία», λέει ο Γκέρντλαντ-Φλινκ. Τονίζει επίσης ότι δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα για τους ανθρώπους που κατασκεύασαν τις πυραμίδες με βάση αυτό ένα αρχαίο αιγυπτιακό γονιδίωμα. «Όσον αφορά το ποιος έχτισε τις πυραμίδες πρέπει να έχετε τα πραγματικά γονιδιώματα των εργατών», τονίζει.