Ο Εμπάιγ Ντιάν έσωσε πάνω από 600 άτομα γιατί αρνήθηκε να
πειθαρχήσει στις εντολές και να γίνει ένας ακόμα ανήμπορος παρατηρητής. Η ιστορία
και το τραγικό τέλος του ηρωικού Σενεγαλέζου στρατιωτικού
Μέσα στην κόλαση μιας γενοκτονίας, στην παράνοια μιας
ανελέητης σφαγής συνήθως είναι το αίσθημα της αυτοσυντήρησης που κυριαρχεί.
Ένας πραγματικός ήρωας όμως σκέφτεται πέρα από τον εαυτό του. Ακόμα και αν νιώθει αδύναμος, ακόμα και αν δεν
έχει όλες τις απαντήσεις ξέρει τι είναι το σωστό και συνεχίζει. Κοντράροντας
την ανθρώπινη φύση του δεν αφήνει το ένστικτο της αυτοσυντήρησης να τον
παρασύρει, δεν επιτρέπει στην ατέλειωτη φρίκη να τον καταβάλει παρότι κάπου
βαθιά μέσα του ξέρει πως η λέξη "ήρωας" συμβαδίζει με τη λέξη
"αυτοθυσία".
Αυτή είναι η ιστορία του Εμπάιγ Ντιάν, του εβένινου
αγγέλου με το αστραφτερό χαμόγελο. Του ανθρώπου που μέσα στην τρέλα της σφαγής
στη Ρουάντα δεν επέτρεψε στον εαυτό του να αδιαφορήσει. Δεν ακολούθησε τον δρόμο
που του υπέδειξαν, αυτόν του ανήμπορου παρατηρητή. Δεν πειθάρχησε στις διαταγές
των ανωτέρων του. Αντί να σκοτώνει σκυλιά που έτρωγαν πτώματα βοήθησε εκείνους
που ο υπόλοιπος κόσμος είχε αφήσει στο έλεος της ματσέτας.
Από το Ντακάρ στο
Κιγκάλι
Ο Ντιάν γεννήθηκε στη Σενεγάλη. Μαζί με τους γονείς του και
τα οκτώ αδέλφια του ζούσαν κοντά στο Ντακάρ. Ήταν ο πρώτος από την οικογένεια
που κατάφερε να σπουδάσει. Μετά την αποφοίτηση του αποφάσισε να καταταγεί στο
στρατό και το 1993 η μοίρα τον φέρνει στη Ρουάντα ως μέλος της αποστολής των
στρατιωτικών παρατηρητών του ΟΗΕ στα πλαίσια της "Συμφωνίας Αρούσα".
Ήταν ουσιαστικά μια παύση εχθροπραξιών μεταξύ της κυβέρνησης των Χούτου και
ανταρτών Τούτσι την οποία ο Οργανισμός "διαφήμιζε" ως το τέλος της
βίας στην πολύπαθη αφρικανική χώρα. Ο Ντιάν εγκαταστάθηκε στο Κιγκάλι και στο
"Hôtel des Mille Collines" (Ξενοδοχείο των Χιλίων Λόφων γνωστό και ως
Hotel Rwanda) το οποίο έμελλε να γίνει το μοναδικό καταφύγιο σε μια πόλη που
κυριάρχησε η απόλυτη φρίκη.
Τα παιδιά στο
ντουλάπι
Στις 6 Απριλίου 1994 η δολοφονία του προέδρου Χαμπιαριμάνα
σηματοδοτεί και την έναρξη της γενοκτονίας. Η άμεση εκτέλεση της πρωθυπουργού,
Άγκαθε Ουβιλινγκιγιαμάνα και η σφαγή των δέκα Βέλγων στρατιωτών που την
προστάτευαν παγώνει τους πάντες στην αποστολή του ΟΗΕ. Ο Εμπέιγ μαθαίνει τα νέα
από Τούτσι που έτρεξαν να κρυφτούν στο ξενοδοχείο. Παίρνει το τζιπ και άοπλος
πάει στο σπίτι της πρωθυπουργού. Εκεί ανακαλύπτει κρυμμένα σε ένα ντουλάπι τα παιδιά
της. Ενημερώνει τον διοικητή των ειρηνευτικών δυνάμεων, Ρόμεο Νταλέρ ο οποίος
του ζητά να περιμένει οχήματα με οπλισμένο προσωπικό για να τους παραλάβουν. Οι
ώρες περνούν και κανείς δεν εμφανίζεται ενώ στους δρόμους η σφαγή βρίσκεται σε
πλήρη εξέλιξη. Κρύβει τα παιδιά στο τζιπ του σκεπάζοντας τα με κουβέρτες και
καταφέρνει να τα πάει στο ξενοδοχείο σώζοντας τους τη ζωή. Έτσι γράφτηκε το
πρώτο κεφάλαιο στην ηρωική του δράση.
Όσο ο χρόνος περνάει είναι πλέον ξεκάθαρο πως στη Ρουάντα
συντελείται μια οργανωμένη εθνοκάθαρση που όμοια της δεν έχει υπάρξει στην
σύγχρονη ιστορία του πλανήτης. Ο ΟΗΕ όμως είναι κάθετος και τονίζει ότι
πρόκειται για εσωτερικό ζήτημα και κανείς δεν έχει άδεια να επέμβει. Ενώ οι
υπόλοιποι παρακολουθούν με φρίκη τη σφαγή των Τούτσι, ο Εμπάιγ αρνείται να
αποδεχθεί το ρόλο του ανήμπορου παρατηρητή. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ είχε κάποτε
πει: Ποτέ δεν σκόπευα να προσαρμόσω τον εαυτό μου που στην αδικία. Είμαι
περήφανος που είμαι απροσάρμοστος. Αυτό ακριβώς έκανε πράξη ο Σενεγαλέζος
στρατιωτικός.
Hotel des Milles Collines, το καταφύγιο
Από τις πρώτες μέρες της γενοκτονίας οργάνωσε επιχειρήσεις
διάσωσης πολιτών και μετέτρεψε το ξενοδοχείο "Milles Collines" σε χώρο
υποδοχής. Κυκλοφορούσε με το τζιπ του σε μια πόλη όπου κυριαρχούσε ο θάνατος.
Μεθυσμένοι νεαροί με όπλα και ματσέτες έστηναν οδοφράγματα ενώ το ραδιόφωνο
έδινε οδηγίες για το πού βρίσκονται οι "κατσαρίδες", όπως αποκαλούσαν
τους Τούτσι.
Κάθε φορά που τον σταματούν χαμογελάει και λέει ένα αστείο
για να ρίξει τους τόνους και να ηρεμήσει τους διψασμένους για αίμα νεαρούς. "Δωροδοκεί"
με τσιγάρα, αλκοόλ και κάποιες φορές χρήματα
όσους δεν τον αφήνουν να περάσει από τα οδοφράγματα και με κάποιο μαγικό
τρόπο καταφέρνει να μεταφέρει με ασφάλεια εκατοντάδες άτομα (έως και πέντε σε
κάθε ταξίδι) στο ξενοδοχείο. Από εκεί τα φυγαδεύει με φορτηγό εκτός χώρας.
Μάρτυρες αναφέρουν το περιστατικό που μπήκε μπροστά σε έναν
ιερέα ο οποίος ήταν έτοιμος να εκτελέσει μια κοπέλα. "Γιατί σκοτώνεις αυτή
τη γυναίκα; Δεν πρέπει να το κάνεις γιατί ολόκληρος ο κόσμος θα το μάθει"
του είπε και τελικά τον έπεισε να την αφήσει. Σε μια άλλη περίπτωση οι Χούτου
επιτέθηκαν σε φορτηγό που μετέφερε Τούτσι. Ο Εμπάιγ κατάφερε να απωθήσει τον
οπλισμένο όχλο σπρώχνοντας και κλοτσώντας και οδήγησε το φορτηγό στην ασφάλεια
του ξενοδοχείου Mille Collines.
Ο άντρας που έκανε το
σωστό
Όταν ρώτησαν τον Νταλέρ γιατί κανείς δεν ζήτησε από τον Εμπάιγ
Ντιάν να σταματήσει και να μην ρισκάρει τόσο πολύ, ο Καναδός στρατιωτικός απάντησε:
"Είχαμε κάποιον που πέρασε τη γραμμή και έκανε το σωστό, δεν πρόκειται να
του ζητούσα να σταματήσει". Ακόμα και όταν η κατάσταση είχε ξεφύγει από
κάθε έλεγχο και κανείς δεν ήταν ασφαλής ο Σενεγελάζεος συνέχισε το έργο του
χωρίς να σταματήσει να χαμογελά. Ενώ έσωζε ζωές παράλληλα προσπαθούσε να
τραβήξει βίντεο με την ελπίδα ότι οι εκτός Ρουάντας θα δουν τις εικόνες και θα
ευαισθητοποιηθούν. Σε αυτόν ανήκει μεγάλο ποσοστό του οπτικού υλικού που
υπάρχει από εκείνη την κολασμένη περίοδο.
Η δράση του για περίπου δύο μήνες θύμιζε σενάριο ταινίας. Ο
γελαστός στρατιώτης που έσωζε ζωές και κανείς δεν μπορούσε να τον σταματήσει. Δυστυχώς όμως εδώ μιλάμε για ωμή πραγματικότητα. Στις 31 Μαΐου 1994 ο Ντιανέ
επέστρεφε με το τζιπ του μετά από συνάντηση με έναν εκ των ενορχηστρωτών της
γενοκτονίας, τον Αγκουστίν Μπιζιμούνγκου. Πήγαινε ένα μήνυμα στον Νταλέρ όταν
τον σταμάτησαν σε ένα φυλάκιο πριν περάσει μια γέφυρα. Ένας όλμος έπεσε λίγα
μέτρα πίσω από το τζιπ κι ένα από τα θραύσματα τρύπησε το πίσω τζάμι του
αυτοκινήτου και χτύπησε τον Εμπάιγ στο κεφάλι. Πέθανε ακαριαία. Τραγική
ειρωνεία το γεγονός ότι τον όλμο είχε εκτοξεύσει το RPF των Τούτσι, οι άνθρωποι
δηλαδή των οποίων τις οικογένειες και τους φίλους έσωζε.
Ήρωας στο πλαστικό
Μέσα στη φρίκη της γενοκτονίας όμως ακόμα και οι ήρωες δεν
έχουν το "αντίο" που τους αξίζει. Για τον Εμπάγιε Ντιανέ δεν υπήρχε
ούτε ένας σάκος για να καλύψει τη σορό του. "Ψάχναμε για έναν σάκο.
Ρωτούσαμε, δεν υπήρχε πουθενά. Ούτε ένας. Είχαμε έναν άνθρωπο που έδωσε τα
πάντα, που έκανε ό,τι μπορούσε και δεν είχαμε ούτε έναν σάκο να του δείξουμε
λίγο σεβασμό. Είχαμε μόνο ένα γαλάζιο πλαστικό και ταινία. Τον καλύψαμε όπως
μπορούσαμε, ήταν τόσο μεγάλος. Δεν το θέλεις όμως αυτό για έναν τέτοιο άντρα.
Θέλεις να είναι τέλειο ώστε οι άνθρωποι όταν τον κοιτούν να ξέρουν ότι ήταν
κάτι πολύ σημαντικό", θυμάται με δάκρυα στα μάτια ο Άλεξ Γκρόμο, μέλος της
ανθρωπιστικής αποστολής του ΟΗΕ. "Ήταν ο πιο γενναίος απ' όλους"
έγραψε ο Νταλέρ στο βιβλίο του "Shake Hands with the Devil":
Τελικά ο εβένινος άγγελος της Ρουάντας επέστρεψε στην
πατρίδα του μέσα σε μια σακούλα αφήνοντας πίσω γυναίκα και δύο παιδιά.
"Φαντάζεστε τι θα γινόταν από τον διεθνή Τύπο αν ήταν ένας Βρετανός ή
Αμερικάνος στρατιώτης με τη γενναιότητα του Εμπάιγ; Για αυτόν δεν έγινε σχεδόν
τίποτα" τονίζει με παράπονο ο δημοσιογράφος του BBC και φίλος του
Σενεγαλέζου, Μαρκ Ντόιλ.
Το 2010 σε επίσημη τελετή στη Ρουάντα η χήρα του Ντιάν
παρέλαβε από τον πρόεδρο της χώρας Πολ Καγκάμε το βραβείο Ουμιρίνζι για όσα
προσέφερε ο άντρας της. Την επόμενη χρονιά οι ΗΠΑ του απένειμαν ένα ειδικό
μετάλλιο. Το 2014 ο ΟΗΕ θέσπισε ένα μετάλλιο με το όνομα του για άτομα που
έδειξαν ξεχωριστό κουράγιο σε δύσκολες περιόδους. Τον Μάιο του 2016 ο
Οργανισμός τίμησε τη μνήμη του σε ειδική τελετή στην οποία έδωσε το παρών η
οικογένεια του. Ο στρατός της Σενεγάλης έδωσε το όνομα του, τον Μάιο του 2019,
σε ένα κέντρο εκπαίδευσης.
"Του έλεγα να
είναι προσεκτικός γιατί έχει μικρά παιδιά"
Μιλώντας για τον Εμπάιγ, η σύζυγος του Γιασίν Μαρ Ντιόπ
θυμάται: "Ήταν πάντα χαρούμενος. πάντα γενναιόδωρος και έτοιμος να
βοηθήσει. Η ζωή του ήταν σύντομη όμως ήταν σαν να έζησε πάρα πολλά χρόνια. Από
τότε που πήγε στην Ρουάντα με έπαιρνε τηλέφωνο και μου μιλούσε για την
κατάσταση εκεί. Κάποιες φορές άκουγα τους πυροβολισμούς. Του έλεγα να είναι
προσεκτικός γιατί έχει μικρά παιδιά. Κάποιες φορές μου έδινε στο τηλέφωνό άτομα
από τη Ρουάντα. Μου έλεγαν ότι τους έσωσε ο σύζυγος μου, ότι τους έκρυψε στο
ξενοδοχείο και είναι μαζί του πλέον. Έζησα με τα παιδιά μου χωρίς τον πατέρα
τους. Ήταν πολύ δύσκολο να ζήσω με αυτό που έγινε".
Ο γιος του Εμπάιγ, Σικ Ντιάν τονίζει από τη μεριά του:
"Ο κόσμος λέει πολλά γι' αυτόν, γι' όσα έκανε στη Ρουάντα. Για τους
ανθρώπους που έσωσε. Ήταν καλός άνθρωπος. Κάθε φορά που ερχόταν στο σπίτι μας
έπαιρνε και μας πήγαινε να πάρουμε γλυκά". Η κόρη του Κοουμπά τον θυμάται
ελάχιστα: "Μόλις ερχόταν με έπαιρνε αμέσως αγκαλιά. Είναι το μοναδικό που
θυμάμαι από αυτόν.
Ο Εμπάιγ Ντιάν θυσίασε τη ζωή του για κάτι πολύ μεγαλύτερο
από τον εαυτό του. Υπολογίζεται ότι έσωσε πάνω από 600 άτομα. Η ιστορία του θα
είναι πάντα εκεί να μας διδάσκει ότι ακόμα και στις πιο απάνθρωπες καταστάσεις
μπορείς να διατηρήσεις την ανθρωπιά και την αξιοπρέπεια σου.