Το... λευκό πογκρόμ στην Τούλσα



Μια φήμη για τον βιασμό ενός λευκού κοριτσιού από έναν νεαρό Αφροαμερικάνο οδήγησε σε εκατοντάδες δολοφονίες και την καταστροφή μιας ολόκληρης περιοχής. Η σφαγή που η Αμερική δεν θέλει να θυμάται, μια υπόθεση για την οποία κανείς δεν λογοδότησε



Στις αρχές του 1920 η περιοχή Γκρίνγουντ, στην Τούλσα της Οκλαχόμα, ήταν γνωστή ως "Τhe Negro Wall Street". Θεωρούνταν η πιο εύπορη περιοχή Αφροαμερικανών σε ολόκληρες τις ΗΠΑ. Για τα δεδομένα της εποχής το επίπεδο διαβίωσης ήταν πολύ υψηλό με το Γκρίνγουντ να διαθέτει πολυτελή καταστήματα, θέατρα, νυχτερινά μαγαζιά και δύο τοπικές εφημερίδες. Μέσα σε λίγες ώρες όμως τα πάντα θα καταστρέφονταν. Ένας τεράστιος όχλος λευκών θα πυρπολούσε το Γκρίνγουντ και θα έγραφε μια από τις πιο μελανές σελίδες στην ιστορία των ΗΠΑ. Για δεκαετίες η σφαγή στο Γκρινγουντ θα παρουσιαζόταν ως φυλετική διαμάχη ή μια... σειρά ταραχών. Τα βιβλία ιστορίας την... απέφευγαν και όσοι υπήρξαν μάρτυρες κρατούσαν το στόμα τους κλειστό. Η ιστορία όμως (σχεδόν) πάντα βρίσκει τρόπο να βγει στη επιφάνεια.

To περιστατικό στο ασανσέρ

Το απόγευμα της Δευτέρα 30 Μαΐου 1921 ο 19χρονος Αφροαμερικανός, Ντικ Ρόουλαντ μπήκε στον ανελκυστήρα του κτιρίου Ντρέξελ. Ως υπεύθυνη του ανελκυστήρα εργαζόταν η 17χρονη  λευκή Σάρα Πέιτζ. Το ασανσέρ σταμάτησε πολύ απότομα στον πρώτο όροφο, ο Ρόουλαντ φοβήθηκε ότι θα πέσει και ενστικτωδώς πιάστηκε από το χέρι της Πέιτζ. Αυτή αιφνιδιάστηκε και φώναξε. Τρομαγμένος ο Ρόουλαντ έφυγε τρέχοντας. Ένας υπάλληλος. ο οποίος άκουσε τη φωνή, πήγε στον ανελκυστήρα, είδε τον Ρόουλαντ να φεύγει και βρήκε την 17χρονη σε "έξαλλη κατάσταση", όπως υποστήριξε.

Θεώρησε ότι ο Αφροαμερικάνος είχε επιτεθεί στην κοπέλα και κάλεσε στην αστυνομία. Οι αρχές έφτασαν στο κτίριο και μίλησαν με την Πέιτζ. Έγινε ξεκάθαρο από την αρχή ότι δεν υπήρξε επίθεση και το κορίτσι απλά φοβήθηκε. Στην πόλη όμως κυκλοφόρησε η φήμη ότι ένας νεαρός νέγρος βίασε ένα λευκό κορίτσι.  

«Δώστε τον να τον λιντσάρουμε»

Ο Ρόουλαντ συνελήφθη για να δώσει εξηγήσεις, την επόμενη μέρα από το περιστατικό στον ανελκυστήρα. Μια από τις πλέον δημοφιλείς εφημερίδες της πόλης, η Tulsa Tribune έγραψε για την υπόθεση ότι ο νεαρός είχε επιτεθεί και είχε σκίσει τα ρούχα της Πέιτζ. Φήμες και δημοσιεύματα δημιούργησαν οργή στη λευκή κοινότητα και κυρίως σε όσους ήταν φιλικοί στην Κου Κλουξ Κλαν, η οποία εκείνη την εποχή ήταν παντοδύναμη.

Το απόγευμα της 31ης Μαΐου εκατοντάδες εξαγριωμένοι λευκοί συγκεντρώθηκαν έξω από το δικαστήριο της Τούλσα. Μια αντιπροσωπεία τριών ατόμων μίλησε με τον σερίφη και απαίτησε να παραδώσουν τον Ρόουλαντ στο πλήθος για να τον λιντσάρει. Οι αρχές κατάφεραν να απωθήσουν τον όχλο αλλά οι πληροφορίες ανέφεραν πως υπήρχε σχέδιο να επιτεθούν στη φυλακή και να αρπάξουν τον Ρόουλαντ.



Η αντίδραση

Η μαύρη κοινότητα θορυβήθηκε από το συγκεντρωμένο πλήθος. Πραγματοποιήθηκε μια συνάντηση στο ξενοδοχείο Gurley's για να αποφασίσουν πώς θα δράσουν και πώς θα προστατεύσουν τον Ρόουλαντ. Επικράτησε η άποψη να συστήσουν μια οπλισμένη ομάδα που θα πήγαινε έξω από τη φυλακή και θα βοηθούσε την αστυνομία να απωθήσει το πλήθος. Στις 21:30 περίπου 60 οπλισμένοι Αφροαμερικάνοι έφτασαν έξω από τη φυλακή και ενημέρωσαν τον σερίφη για τις προθέσεις τους.

Παράλληλα στην πόλη κυκλοφόρησε η φήμη ότι οι "μαύροι πήραν τα όπλα για να επιτεθούν στον κόσμο που βρίσκεται έξω από το δικαστήριο". Πάνω από 1.000 λευκοί οπλίστηκαν και κατευθύνθηκαν προς το δικαστήριο. Παράλληλα κάποιοι επιχείρησαν να εισβάλουν στην οπλαποθήκη της Εθνοφρουράς και να πάρουν τα τουφέκια και τα περίστροφα. Σε λίγη ώρα μπροστά στο δικαστήριο είχε συγκεντρωθεί ένα πλήθος 2.000 λευκών, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν οπλισμένοι. Η αφροαμερικανική κοινότητα έμαθε τις εξελίξεις και περίπου 75 άτομα ενίσχυσαν την αρχική ομάδα. Όλοι μαζί κατευθύνθηκαν προς το δικαστήριο.

Η πρώτη σφαίρα

Όταν οι Αφροαμερικανοί πλησίασαν τον χώρο της συγκέντρωσης οι αρχές προσπάθησαν να τους σταματήσουν αλλά δεν τα κατάφεραν. Ένας λευκός πλησίασε έναν Αφροαμερικάνο και του ζήτησε το όπλο του, ακολούθησε διαπληκτισμός και κάποιος πυροβόλησε στον αέρα. Η μάχη μόλις είχε αρχίσει. Ακούγοντας τον ήχο οι λευκοί άρχισαν να πυροβολούν την ομάδα τον Αφροαμερικανών η οποία ανταπέδωσε. Η πρώτη σύγκρουση κράτησε λίγα δευτερόλεπτα και 12 άτομα σκοτώθηκαν. Η ομάδα των Αφροαμερικάνων υποχώρησε προς το Γκρινγουντ.

Η σφαγή

Με φήμες για επανάσταση των μαύρων κατά των λευκών να οργιάζουν και μέλη της Κου Κλουξ Κλαν να υποστηρίζουν ότι πλησιάζει στρατός Αφροαμερικανών από άλλη πόλη, στη λευκή κοινότητα κυριάρχησε πανικός. Έφτασαν μάλιστα στο σημείο να πυροβολούν τα τρένα που έφτασαν στην πόλη θεωρώντας ότι μεταφέρουν Αφροαμερικάνους στρατιώτες. Ένα μεγάλο πλήθος οπλισμένων και αποφασισμένων λευκών συγκεντρώθηκε και τις πρώτες πρωινές ώρες της 1ης Ιουνίου 1921 επιτέθηκαν στο Γκρίνγουντ. Άρχισαν να βάζουν φωτιά σε καταστήματα και κτίρια και να πυροβολούν αδιακρίτως. Όταν η πυροσβεστική επιχείρησε να επέμβει την απέτρεψαν υπό την απειλή όπλων. Οι αστυνομικές αρχές επέλεξαν το ρόλο του παρατηρητή ενώ κάποια μέλη τους συμμετείχαν στην επίθεση.

Μέσα σε λίγες ώρες 25 κτίρια είχαν καεί. Με το πρώτο φως της ημέρας ομάδες λευκών εισέβαλαν σε σπίτια και καταστήματα και τα λεηλάτησαν. Κάποιοι Αφροαμερικάνοι επιχείρησαν να αντισταθούν αλλά το πλήθος ήταν μεγάλο και πολύ καλά οπλισμένο.


Επίθεση και με αεροπλάνα

Πολλοί εύποροι κάτοικοι της Τούλσα είχαν στην ιδιοκτησία τους μικρά αεροπλάνα. Μετά την ανατολή του ηλίου λοιπόν απογειώθηκαν και επιτέθηκαν στο Γκρίνγουντ. Αναφορές τονίζουν ότι είτε έριχναν με τουφέκια από το αεροπλάνο, είτε πετούσαν εμπρηστικές βόμβες σε κτίρια. Μαρτυρίες τονίζουν ότι σε κάποια από τα αεροπλάνα επέβαιναν και αστυνομικοί. Το 2015 ανακαλύφθηκε μια δεκασέλιδη εξιστόρηση των γεγονότων από έναν αυτόπτη μάρτυρα, τον δικηγόρο Μπακ Κολμπερ Φράνκλιν. Εκεί επιβεβαιώνεται η συμμετοχή αεροπλάνων στην επίθεση και το γεγονός ότι χρησιμοποιούσαν αυτοσχέδιους εμπρηστικούς μηχανισμούς για να πυρπολήσουν κτίρια.

"Αεροπλάνα, μια ντουζίνα ή και περισσότερα. Έκαναν κύκλους και βουτούσαν χαμηλά. Άκουγα στην οροφή του γραφείου μου να πέφτει κάτι σαν χαλάζι. Είδα το ξενοδοχείο Mid-Way να έχει πιάσει φωτιά στην κορυφή του και μετά κι άλλο κτίριο, κι άλλο. Όλα καίγονταν στην στέγη τους", αναφέρει ο Φράνκλιν που στέκεται στο γεγονός ότι οι αρχές έμεναν άπραγες: "Αναρωτιόμουν που βρίσκεται η πυροσβεστική μας με τους έξι σταθμούς της. Μήπως όλη η πόλη έχει συνωμοτήσει με τον όχλο;" τονίζει.

Μακριά από το Γκρίνγουντ ομάδες επισκέπτονταν σπίτια λευκών και απαιτούσαν να τους παραδώσουν τους Αφροαμερικανους υπηρέτες τους για να τους φυλακίσουν. Όσοι αρνήθηκαν δέχθηκαν επίθεση και τα σπίτια τους λεηλατήθηκαν. Το πογκρόμ κράτησε μέχρι το μεσημέρι της 1ης Ιουνίου όταν επενέβη η Εθνοφρουρά και ο όχλος διαλύθηκε. Δεν έγιναν συλλήψεις.

Ο απολογισμός και η συγκάλυψη

Κάποιες μέρες μετά την επίθεση ο δήμος αλλά και ο Ερυθρός Σταυρός επιχείρησαν να κάνουν έναν απολογισμό των θανάτων και των καταστροφών. Το μεγαλύτερο μέρος του Γκρινγουντ είχε καεί και περίπου 10.000 άνθρωποι είχαν μείνει άστεγοι. Τουλάχιστον 191 καταστήματα είχαν γίνει στάχτη και περιουσίες είχαν λεηλατηθεί. 1256 σπίτια είχαν καταστραφεί ολοσχερώς και άλλα 215 δεν ήταν κατοικήσιμα. Χιλιάδες ήταν οι Αφροαμερικάνοι που έφυγαν από την Τούλσα για να γλιτώσουν και δεν επέστρεψαν ποτέ.

Ο αριθμός των νεκρών αποτέλεσε για χρόνια θέμα έρευνας και διαξιφισμών. Επισήμως οι αρχές μίλησαν για μόλις 36 θύματα, αριθμός που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ήταν κι αυτό μέρος της τεράστιας προσπάθειας συγκάλυψης που ξεκίνησε από την επομένη της επίθεσης και... άντεξε για χρόνια. Στα βιβλία της ιστορίας λίγα γράφονταν για την σφαγή στη Τούλσα και παρουσιαζόταν ως μια σειρά αναταραχών και φυλετικών μαχών με λίγα θύματα. Οι αρχές επιχείρησαν να κρύψουν τον σκοτεινό τους ρόλο και το μέγεθος της καταστροφής. Ούτε ένας δεν λογοδότησε για το πογκρόμ, ούτε ένας δεν καταδικάστηκε.

Έπρεπε να φτάσουμε στο 1996 για να συσταθεί επισήμως η πρώτη επιτροπή που θα έκανε έρευνα για τα γεγονότα του 1921. Παρέδωσε την τελική αναφορά της τον Φεβρουάριο του 2001. Εκεί τονίζει πως οι νεκροί Αφροαμερικάνοι ήταν τουλάχιστον 150 και ίσως να έφτασαν και τους 300. Για τους λευκούς οι απώλειες ήταν από 13 έως 50.


Το παρόν

Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετώπισε η επιτροπή για την σφαγή στην Τούλσα ήταν πως δεν κατάφερε να βρει το μέρος ταφής των νεκρών. Μάρτυρες ανέφεραν πως πέταξαν κάποια πτώματα στο ποτάμι όμως οι περισσότεροι θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους. Τον Δεκέμβριο του 2019 όμως μια ομάδα ειδικών ανακοίνωσε ότι εντόπισε κάποιες ανωμαλίες στο υπέδαφος του νεκροταφείου Oaklawn. Τόνισαν ότι είναι πολύ πιθανό να πρόκειται για μαζικό τάφο. Ζήτησαν και πήραν σχετική άδεια για εκσκαφή αλλά προς το παρόν η έρευνα έχει σταματήσει λόγω της πανδημίας. Για την ιστορία η Πέιτζ δεν μήνυσε τον Ρόουλαντ και παραδέχθηκε ότι απλά της έπιασε το χέρι.