Μήπως είμαστε όλοι «παιδιά» του Άρη;





Τον γρίφο του Κόκκινου Πλανήτη θα επιχειρήσουν να λύσουν μια σειρά από αποστολές. Επιστήμονες αναρωτιούνται αν ο... σπόρος της ζωής στη Γη ήλθε από τον Άρη 


Ο μυστηριώδης «κόκκινος πλανήτης» προκαλούσε πάντοτε την φαντασία των γήινων γειτόνων του. Πολύ πριν καταφέρουν τα πρώτα ρομπότ να πατήσουν το «πόδι» τους στο έδαφός του και να τον μελετήσουν, οι άνθρωποι ονειρεύονταν Αρειανούς που θα μας υποδέχονταν φιλικά ή εχθρικά και μια πιθανότητα μελλοντικού σπιτιού, όταν η Γη δεν θα μπορούσε πλέον να μας φιλοξενήσει άλλο.

Οι επιστήμονες από την άλλη προσπαθούν μέχρι σήμερα να ανακαλύψουν τι πράγματι συμβαίνει με τον τέταρτο πλανήτη από τον Ήλιο. Εδώ και δεκαετίες τα ρομπότ των διαστημικών υπηρεσιών μελετούν τον Άρη στέλνοντάς μας φωτογραφίες εντυπωσιακής ομορφιάς που μας αφήνουν να ρίξουμε μια ματιά σε έναν πλανήτη που έχει φαράγγια πέντε φορές μεγαλύτερα από το  Grand Canyon, πόλους καλυμμένους με πάγους και ημέρες σχεδόν 24 ωρών. Μέχρι και σήμερα ωστόσο κανείς δεν έχει μπορέσει να απαντήσει με σιγουριά το μεγάλο ερώτημα: υπάρχει ή υπήρξε ποτέ ζωή στον Άρη; Και μήπως τελικά προερχόμαστε όλοι από τον έρημο γείτονά μας;

Τώρα, μια σειρά από νέες αποστολές ξεκινούν με βασικό στόχο να ανακαλύψουν μια στενότερη σύνδεση μεταξύ Άρη και Γης και να δοθεί μια απάντηση σε αυτό ακριβώς το ερώτημα.

Οι νέες αποστολές

Μέσα στις επόμενες εβδομάδες μια σειρά από ερευνητικά σκάφη θα εκτοξευτούν στο διάστημα με σκοπό να φτάσουν ως τον μυστηριώδη «Κόκκινο Πλανήτη». Με διαφορά μόλις λίγων ημερών σκάφη από τις ΗΠΑ, την Κίνα και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θα σταλθούν σε ξεχωριστά ταξίδια εξερεύνησης στον Άρη, τα οποία θα διαρκέσουν περίπου επτά μήνες.
«Οι αποστολές ρομπότ της τελευταίας δεκαετίας μάς έχουν δείξει ότι ο Άρης δεν είναι ένα νεκρό, εξωγήινο μέρος όπως νομίζαμε στα τέλη του 20ου αιώνα. Στην πραγματικότητα είναι ένα μέρος με διαστρωματώσεις από κάποια παλιά λίμνη, ξεραμένα κανάλια ποταμών και οργανική ύλη», αναφέρει ο καθηγητής Ρέι Άρβιντσον του Πανεπιστημίου Σαιντ Λούις της Ουάσινγκτον στον Guardian.

«Με άλλα λόγια πίσω στον χρόνο, δισεκατομμύρια χρόνια πριν, ο Άρης ήταν ζεστός και υγρός. Τώρα, σκοπεύουμε να ανακαλύψουμε αν αυτές οι συνθήκες οδήγησαν στην εμφάνιση της ζωής στον πλανήτη, όπως συνέβη και στην Γη, και να δούμε αν κάποια από τα στοιχεία αυτής της ζωής παραμένουν σε κάποιο υπόγειο σημείο», συμπληρώνει.

Η αμερικανική αποστολή

Οι  νέες αποστολές είναι αρκετά εξελιγμένες σε σχέση με αυτές του παρελθόντος. Η αμερικανική αποστολή, η οποία θα ξεκινήσει στα τέλη Αυγούστου, θα ρίξει στον κρατήρα Jezero του Άρη ένα ρομπότ σε μέγεθος βαν το οποίο ονομάζεται Perseverance (Επιμονή). Ο κρατήρας αυτός βρίσκεται πολύ κοντά στο δέλτα ενός αρχαίου ποταμού στην περιοχή Syrtis Major τουπλανήτη. Το Perseverance θα εξετάσει πέτρες από το έδαφος του κρατήρα και θα συλλέξει δείγματα, τα οποία θα συγκεντρώσει σε ένα σημείο για να τα πάρει ένα άλλο ρομπότ σε αρκετά χρόνια από τώρα, το οποίο δεν έχει ακόμα κατασκευαστεί.

Το μελλοντικό αυτό ρομπότ θα μεταφέρει τις πέτρες αυτές στην Γη και οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ως το 2031 θα έχουν στα εργαστήριά τους περίπου 500 γραμμάρια αρειανών πετρών για να μελετήσουν. Ελπίζουν ότι αυτές θα δώσουν δείγματα παρελθοντικής ή παρούσας ζωής στον Άρη.

Την ίδια στιγμή το Perseverance θα μεταφέρει για πρώτη φορά στον Άρη ένα μικροσκοπικό ρομποτικό ελικόπτερο, το οποίο θα επιχειρήσει να αποσπάσει οξυγόνο από το διοξείδιο του άνθρακα που κυριαρχεί στην ατμόσφαιρα του Άρη, με τους επιστήμονες να προσπαθούν να βρουν έναν τρόπο για να επιβιώσουν οι μελλοντικοί άνθρωποι-εξερευνητές που θα επισκεφτούν τον πλανήτη.

Η κινεζική αποστολή

Εξίσου φιλόδοξη είναι και η κινεζική διαστημική αποστολή με το όνομα Tianwen-1, το οποίο σημαίνει «Ερωτήσεις προς τον Ουρανό». Η αποστολή περιλαμβάνει τρία σκάφη σε ένα: έναν δορυφόρο που θα μπει σε τροχιά γύρω από τον Άρη, ένα όχημα προσεδάφισης και ένα ροβερ που θα ταξιδέψει σε όλη την επιφάνεια του πλανήτη αναζητώντας στοιχεία νερού ή πάγου. Η Κίνα έχει ήδη μεγάλη τεχνογνωσία στην κατασκευή ανάλογων διαστημοπλοίων και ρόβερ για τις αποστολές της στη Σελήνη, αλλά τώρα πάει ένα βήμα περαπέρα φτάνοντας ως τον Άρη.

Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν είναι γνωστές περισσότερες λεπτομέρειες για την αποστολή Tianwen-1. Η κινεζική διαστημική υπηρεσία δεν έχει ακόμα ανακοινώσει πότε ακριβώς θα γίνει η εκτόξευση της αποστολής και οι περισσότερες ενημερώσεις σχετικά με αυτήν είναι στην καλύτερη περίπτωση μυστικοπαθείς. «Η ομάδα μας δουλεύει στο κέντρο εκτόξευσης Wenchang αυτή τη στιγμή και όλα πάνε ομαλά», αρκέστηκε να αναφέρει ο γενικός διευθυντής της Εθνικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NSSC) σε ένα email που έστειλε πρόσφατα από το Πεκίνο στο επιστημονικό περιοδικό Nature.

Η αποστολή των Εμιράτων

Η τρίτη από τις αποστολές είναι αυτή των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, η οποία φέρει το όνομα Hope (Ελπίδα). Η έναρξή της προγραμματίζεται στις 15 Ιουλίου και πρόκειται για την πρώτη διαπλανητική αποστολή αραβικής χώρας. Η αποστολή θα ξεκινήσει από το ιαπωνικό διαστημικό κέντρο Tanegashima και αναμένεται να μπει σε τροχιά γύρω από τον Άρη στις αρχές του 2021 για να συμπέσει με την επέτειο των 50 ετών από την ίδρυση των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.

Σκοπός της αποστολής Hope είναι να μελετήσει την ατμόσφαιρα του Κόκκινου Πλανήτη. Είναι εφοδιασμένο με φασματοσκόπιο υπερύθρων και θα μελετήσει τα νέφη και τις αμμοθύελλες του Άρη με υπέρυθρους ανιχνευτές ώστε να αναλύσει τα αέρια της ανώτερης ατμόσφαιρας του Πλανήτη. Τα στοιχεία αυτά αφού συνδυαστούν θα παρέχουν τα πρώτα στοιχεία παγκοσμίως για τον καιρικό χάρτη του Άρη.

Αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος

Το γεγονός ότι όλες οι αποστολές θα αναχωρήσουν σε τόσο κοντινό διάστημα η μια από την άλλη δεν είναι καθόλου τυχαίο.

«Κάθε 26 μήνες, οι τροχιές της Γης και του Άρη ευθυγραμμίζονται με τέτοιο τρόπο που γίνεται σχετικά εύκολο να εκτοξεύσεις ένα πύραυλο εκεί», αναφέρει η αστροβιολόγος του Πανεπιστημίου Open, Σουζάν Σβένζερ στον Observer. «Αυτά τα ‘παράθυρα’ παραμένουν ανοιχτά μόνο για λίγες εβδομάδες και ένα ετοιμάζεται να ανοίξει σύντομα, κάτι που εξηγεί για ποιο λόγο τόσες διαφορετικές αποστολές ετοιμάζονται να ξεκινήσουν μέσα στο καλοκαίρι», τονίζει.

Μάλιστα αν η Γη δεν μαστιζόταν από την πανδημία του κοροναϊού, στον Άρη θα κατέφτανε και μια τέταρτη αποστολή. Επρόκειτο για την κοινή ευρωπαϊκο-ρωσική αποστολή, ExoMars, η οποία ωστόσο αναβλήθηκε τουλάχιστον για το 2022, όταν το «παράθυρο των τροχιών» θα ανοίξει ξανά.

«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ενδιαφέρον για την εξερεύνηση του Άρη βρίσκεται σε μια αναζωπύρωση», σημειώνει ο Άρβιντσον. «Το 1970 οι αποστολές Viking στον Άρη αποκάλυψαν έναν κόσμο που έμοιαζε να είναι τελείως νεκρός κι έτσι σταματήσαμε να στέλνουμε πυραύλους εκεί για αρκετές δεκαετίες. Ωστόσο, οι πιο πρόσφατες αποστολές άλλαξαν αυτήν την εικόνα», συμπληρώνει.

Οι αποστολές Spirit, Opportunity και Curiosity της NASA του 21ου αιώνα έδειξαν ότι ο Άρης ήταν ένας πλούσιος και ζεστός πλανήτης, αλλά ήταν καταδικασμένος να μην στηρίξει ζωή εξαιτίας του μεγέθους του. Η διάμετρος του Άρη είναι μισή από αυτή της Γης κάτι που σημαίνει ότι έχει πολύ μικρότερο πυρήνα σε σχέση με αυτόν του πλανήτη μας. Ο πυρήνας του Άρη, ενώ κάποτε ήταν τηγμένος, πάγωσε και σταθεροποιήθηκε πριν από δισεκατομμύρια χρόνια Στη Γη αντίθετα ο πυρήνας παραμένει καυτός με αποτέλεσμα να παραμένει το μαγνητικό πεδίο γύρω από αυτήν.

Η εξέλιξη αυτή ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη. Χωρίς τηγμένο πυρήνα, ο Άρης δεν μπορούσε πλέον να ενεργοποιήσει μαγνητικό πεδίο, το οποίο προστάτευε τον πλανήτη από την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου, όπως συμβαίνει και στην Γη. Έτσι, η ατμόσφαιρα του Άρη και το νερό που είχε στην επιφάνειά του χάθηκαν εξαιτίας του «βομβαρδισμού» τους από την ηλιακή ακτινοβολία και ο πλανήτης έμεινε ερημικός και εχθρικός.

Ζωή από πριν

Ωστόσο, υπάρχει η πιθανότητα να υπήρχε ζωή στον Άρη πριν αλλάξει ο πυρήνας και η ατμόσφαιρα του Άρη, αναφέρει η αστροβιολόγος Σουζάν Σβένζερ. «Ο Άρης είναι σχετικά μικρός και έτσι θα μπορούσε να κρυώσει πιο γρήγορα από τη Γη ύστερα από την καυτή, πρωταρχική δημιουργία του ηλιακού μας συστήματος πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια.
»Θάλασσες, ποτάμια, λίμνες σχηματίστηκαν εκεί πριν αυτό συμβεί στην Γη και έτσι η ζωή μπορεί να δημιουργήθηκε στον Άρη πριν από τον πλανήτη μας. Η σκέψη αυτή δημιουργεί αν μη τι άλλο ελπίδες. Τώρα θέλουμε να βρούμε αποδείξεις ότι όντως αυτό συνέβη κι αυτές ίσως κρύβονται υπόγεια του εδάφους του», αναφέρει.

Πράγματι, το ρόβερ Perseverance της Nasa είναι γεμάτο συσκευές που θα ελέγξουν εξονυχιστικά το χώμα του Άρη για να βρουν ενδείξεις μικροβιακού τύπου ζωής. Μια από αυτές τις συσκευές που λέγεται Σέρλοκ θα σαρώσει τις πέτρες με υπεριώδες λέιζερ ώστε να βρει στοιχεία οργανικών υλικών και ορυκτών που σχηματίζονται σε υγρά περιβάλλοντα. Ωστόσο, αυτό που περιμένουν περισσότερο οι επιστήμονες είναι οι πέτρες που θα συλλέξει το Perseverance και θα ταξιδέψουν ως την Γη για ενδελεχή έρευνα. Οι πέτρες θα πρέπει να συλλεγούν προσεκτικά γύρω από τον κρατήρα Jezero με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι πιθανό να δώσουν στους ερευνητές πίσω στη Γη στοιχεία ζωής, εφόσον αυτά υπάρχουν. Όταν αυτές οι πέτρες φτάσουν στη Γη θα δοθεί μια τελείως διαφορετική κατεύθυνση στην επιστήμη μελέτης του Άρη.

Φυσικά το ταξίδι πίσω στην Γη μόνο εύκολη υπόθεση δεν είναι. «Δεν μπορείς απλώς να τις εκτοξεύσεις πίσω στην Γη με τη μια. Θα χρειαστούν πολλοί παράτολμοι και περίπλοκοι ελιγμοί για να το πετύχουμε αυτό», αναφέρει ο επιστημονικός συγγραφέας Νικ Μπουθ στο βιβλίο του «The Search for Life on Mars», το οποίο συνέγραψε με την Ελιζαμπεθ Χόουελ.

Σύμφωνα με το σχέδιο, το οποίο καταρτίστηκε από Αμερικανούς και Ευρωπαίους επιστήμονες, το Perseverance θα συγκεντρώσει δείγματα εδάφους και θα τα τοποθετήσει σε μικρούς μεταλλικούς σωλήνες. Αφού τους σφραγίσει καλά θα τους τοποθετήσει σε προκαθορισμένο μέρος. Στη συνέχεια ένα δεύτερο ρομπότ, το οποίο θα σχεδιαστεί από την Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA) θα προσγειωθεί στον Άρη και θα μεταβεί σε αυτά τα σημεία. Θα τοποθετήσει τους σωλήνες σε ένα δοχείο μεγέθους μπάλας, το οποίο θα μπει σε έναν πύραυλό που θα εκτοξευτεί σε τροχιά γύρω από τον Άρη. Στη συνέχεια από εκεί ένα άλλο διαστημόπλοιο θα πάρει το δοχείο και θα το φέρει πίσω στη Γη αφήνοντάς το να πέσει με αλεξίπτωτο στην έρημο της Γιούτα.

Ωστόσο είναι πολλά αυτά που μπορούν να πάνε στραβά σε κάθε σημείο του σχεδίου. Οι ερευνητές το γνωρίζουν όμως είναι ένα ρίσκο που πρέπει να πάρουν αν υπάρχει έστω και μια μικρή πιθανότητα να ανακαλύψουμε την ύπαρξη ζωής στον Άρη. Η ανακάλυψη αυτή θα είναι κρίσιμης σημασίας καθώς αν βρεθεί ότι κάποτε ο Άρης φιλοξενούσε ζωή θα αποκαλυφθούν τα μυστικά και της δικής μας πλανητικης ιστορίας.

«Δεν είναι ακόμα κατανοητό πώς δημιουργήθηκαν οι πρώτες μεταβολικές δομές αντιγραφής, αυτό που σήμερα αποκαλούμε ζωντανοί οργανισμοί. Αυτή η διαδικασία μπορεί να ήταν τελείως τυχαία και να σημειώθηκε μόνο μια φορά στον Γαλαξία, εδώ στη Γη. Από την άλλη, θα μπορούσε να είναι κοινή διαδικασία και όλος ο Γαλαξίας να είναι γεμάτος από ζωή», αναφέρει ο αστρονόμος Μάρτιν Ρις.

Αν πράγματι εντοπιστούν ενδείξεις ζωής σε ένα δεύτερο σημείο του ηλιακού μας συστήματος, στον Άρη, αυτό θα σήμαινε ότι η δημιουργία ζωής δεν ήταν κάτι τυχαίο και πλέον θα είναι πιθανό να υπάρχει σε δισεκατομμύρια σημεία του γαλαξία. Γι’ αυτό και ο Άρης είναι ένας πλανήτη που πάντα ενθουσιάζει τους επιστήμονες καθώς θα μας δώσει την απάντηση αν είμαστε μόνοι μας στον κόσμο.

Ωστόσο, υπάρχει άλλο ένα σημείο-κλειδί, προσθέτει ο Ρις. «Θα πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι ο σχηματισμός της ζωής στον Άρη και στην Γη ήταν τελείως ανεξάρτητος και αυτό δημιουργεί το πρόβλημα. Είναι πράγματι πιθανό μετεωρίτες και αστεροειδείς που προσέκρουσαν στον Άρη πριν από δισεκατομμύρια χρόνια κατά τη γέννηση του ηλιακού μας συστήματος να εκτόξευσαν πέτρες που έφεραν πρωταρχική αρειανή ζωή στο διάστημα κι από εκεί να έφτασαν ως την Γη. Αυτές θα μπορούσαν να έχουν φέρει τον σπόρο  της ζωής στον πλανήτη μας. Αν κάτι τέτοιο ίσχυε θα σήμαινε ότι κάθε είδους ζωής στη Γη, συμπεριλαμβανομένων και των ανθρώπων, ουσιαστικά θα είχε προέλθει από τον Άρη. Με λίγα λόγια με αυτόν τον τρόπο θα είμαστε όλοι Αρειανοί»!