Μια νεαρή κοπέλα δολοφονήθηκε άγρια από τον πατέρα της επειδή ερωτεύτηκε και μια έφηβη επειδή έκανε λογαριασμό στο Facebook, ενώ μια άλλη την έκαψαν ζωντανή. Οι γυναίκες στην Ιορδανία πρέπει να πεθάνουν για την τιμή της οικογένειας
Η νεαρή Άχλαμ εκείνη την ημέρα δεν βγήκε στο δρόμο για να
πάει για τα ψώνια της οικογένειάς της, αλλά βγήκε ουρλιάζοντας γεμάτη αίματα να
τρέχουν από τον λαιμό της. Φώναζε «βοήθεια» και πίσω της έτρεχε ο πατέρας της.
Όμως δεν προσπαθούσε να την σώσει, αλλά να την σκοτώσει. Η Άχλαμ εκλιπαρούσε τη
μητέρα της, τους γείτονες, τους περαστικούς να την βοηθήσουν ωστόσο κανείς δεν
έσπευδε προς το μέρος της και όλοι «κοιτούσαν τη δουλειά τους». Κάποια στιγμή,
ο πατέρας της την πρόλαβε και με ένα τούβλο συνέτριψε το κεφάλι της κόρης του.
Όταν τελείωσε τη… δουλειά του, κάθισε δίπλα της, άναψε τσιγάρο, πήρε το ποτήρι
με το τσάι του και περίμενε ήρεμα την αστυνομία.
Η Άχλαμ είναι ένα από τα πιο πρόσφατα θύματα των εγκλημάτων
τιμής στην Μέση Ανατολή που έρχονται στο φως. Η δολοφονία της από τον πατέρα
της στις 17 Ιουλίου στους δρόμους ενός προαστίου κοντά στην πρωτεύουσα της Ιορδανίας,
Αμμάν, θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη όπως όλες οι προηγούμενες αν ένα ηχητικό
με τις κραυγές της Άχλαμ και φωτογραφίες από το άψυχο σώμα της δεν έκαναν τον γύρο
του διαδικτύου. Μετά την προβολή του βίντεο ξέσπασε ένα μεγάλο κύμα οργής στην
Ιορδανία και μια μεγάλη συζήτηση γύρω από τους αμέτρητους τρόπους με τους
οποίους το νομικό σύστημα της χώρας αποτυγχάνει να προστατέψει τις γυναίκες
επηρεασμένο βαθιά από τον συντηρητισμό της ιορδανικής κοινωνίας. Την ίδια
στιγμή στα social media υπήρξε και ένα μεγάλο κύμα συμπαράστασης στον πατέρα με
πολλούς χρήστες να υποστηρίζουν ότι η κοπέλα έπαθε αυτό που της άξιζε και να
επιτίθενται στους ακτιβιστές.
Τα εγκλήματα τιμής
Η Άχλαμ δεν είναι η πρώτη γυναίκα που δολοφονείται άγρια
στην Ιορδανία για να… σωθεί η τιμή της οικογένειας. Μόνο αυτήν την χρονιά, οι
οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων της χώρας έχουν μετρήσει εννέα τέτοιες δολοφονίες ενώ θεωρούν
ότι στην πραγματικότητα είναι πολύ περισσότερες, αλλά απλώς δεν έχουν
καταγγελθεί από κανέναν. Η Διεθνής Αμνηστία εκτιμά ότι κάθε χρόνο δολοφονούνται
15 με 20 γυναίκες σε εγκλήματα τιμής στην Ιορδανία, ενώ εκατοντάδες είναι αυτές
που εξαναγκάζονται σε φυλάκιση με εντολή του άντρα κηδεμόνα τους (πατέρα,
αδερφού, συζύγου).
Η δολοφονία της Άχλαμ όμως φαίνεται ότι ήταν η σταγόνα που
ξεχείλισε το ποτήρι για τους ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της
Ιορδανίας. Στο Αμμάν περίπου 500 άνθρωποι κατάφεραν να συγκεντρωθούν εν μέσω
και των περιορισμών λόγω κοροναϊού και να διαδηλώσουν για την Άχλαμ και κάθε
Άχλαμ που υφίσταται τον θάνατο και βασανιστήρια επειδή καταπάτησε κάποιον
άγραφο νόμο της συντηρητικής κοινωνίας.
«Έχουμε ανεχτεί πολλά. Αλλά αυτό το έγκλημα το έκανε πολύ
δύσκολο για μας να περιμένουμε περισσότερο», αναφέρει στους Los Angeles Times μια από τις
διαδηλώτριες ακτιβίστριες, η Ρόουζ Μαχμούντ, η οποία απαιτεί αλλαγή των νόμων
ώστε να τιμωρούνται αυστηρά οι δράστες
των εγκλημάτων κατά των γυναικών. Συνήθως, οι άντρες που σκοτώνουν
γυναίκες σε εγκλήματα τιμής λαμβάνουν μειωμένες ποινές καθώς υποστηρίζουν ότι ο
σκοπός τους ήταν να «καθαρίσουν» την τιμή της οικογένειας.
«Δεν πρόκειται να αποτραπεί κανένα τέτοιο έγκλημα, αν
ορίσεις μισή ποινή ή άλλες ελαφρύνσεις στον δράστη. Όταν ένας εγκληματίας το
ακούει αυτό σκέφτεται ‘σιγά, είναι μόνο λίγα χρόνια και μετά θα βγω έξω’. Όσο
δίνεται μισή ποινή σε τέτοια εγκλήματα, τίποτα δεν αλλάζει», τονίζει η
Μαχμούντ. Όσον αφορά τον πατέρα της Άχλαμ έγινε γνωστό ότι συνελήφθη, ωστόσο
εδώ και δέκα μέρες μετά το έγκλημα δεν έχει οριστεί η δίκη του.
Η δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων Χάλα Άχεντ θυμάται μια υπόθεση στην οποία ένας πατέρας έδειρε
την κόρη του με βέργα και στη συνέχεια την περιέλουσε με βενζίνη και την έκαψε.
Το έγκλημά της ήταν ότι την είδαν να τρώει δημόσια στην ταράτσα του σπιτιού της
και μετά την δύση του ηλίου. Τον Νοέμβριο είχε σοκάρει η υπόθεση στην οποία
μετά από τον τσακωμό ενός ζευγαριού ο άντρας κλείδωσε την γυναίκα του σε ένα
δωμάτιο και με ένα μαχαίρι της έβγαλε τα μάτια μπροστά στα παιδιά τους. Ακόμα,
ένας άντρας σκότωσε την 14χρονη αδερφή του επειδή αυτή έφτιαξε λογαριασμό στο Facebook. Ο αδερφός της
θεώρησε ότι είχε πονηρούς σκοπούς και γι’ αυτό τη δολοφόνησε.
Η Ιορδανία έχει ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά εγκλημάτων
τιμής παγκοσμίως, ωστόσο δεν είναι το μοναδικό μέρος όπου σημειώνονται ανάλογα
εγκλήματα κατά γυναικών. Δεν είναι καθόλου σπάνια σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή,
την νοτιοανατολική Ασία αλλά δεν είναι ανύπαρκτα ακόμα και σε χώρες της
Μεσογείου και της Ευρώπης. Γενικότερα η βία κατά των γυναικών υπολογίζεται ότι
επηρεάζει πάνω από 243 εκατ. γυναίκες και κορίτσια σε όλον τον κόσμο ετησίως,
ενώ ο ΟΗΕ θεωρεί ότι τα περιστατικά εκτοξεύτηκαν κατά την διάρκεια της
καραντίνας του κοροναϊού με τον Οργανισμό να μιλά για μια δεύτερη κρυφή
πανδημία.
Καθημερινά
βασανιστήρια
Παρά τα βήματα που έχει κάνει το ιορδανικό κράτος, ώστε να
ενισχύσει την προστασία των γυναικών μένουν πάρα πολλά να γίνουν ακόμα ώστε
αυτά να έχουν αποτέλεσμα. Μόνο τον περασμένο χρόνο καταγράφηκαν επίσημα περίπου
11.000 περιπτώσεις βίας κατά των γυναικών, ένας αριθμός που είναι σίγουρα πολύ
μεγαλύτερος.
Η Διεθνής Αμνηστία σε πρόσφατη μελέτη της είχε φέρει στο φως
το καθεστώς της «διοικητικής κράτησης» που ισχύει στην Ιορδανία. Πολλές
γυναίκες οδηγούνται στην φυλακή χωρίς να τους αποδοθούν επίσημες κατηγορίες ή
να γίνει πρώτα έρευνα με μόνο στοιχεία την καταγγελία κάποιου άντρα – συχνά
κηδεμόνα- που τις κατηγορεί για σχέσεις εκτός γάμου ή για κάποιου είδους
ανάρμοστη συμπεριφορά. Συχνά μάλιστα νεαρές γυναίκες αναγκάζονται να υποβληθούν
σε εξευτελιστικά «τεστ παρθενίας» ώστε να αποδειχθούν ή να διαψευστούν οι
ισχυρισμοί. Υπολογίζεται ότι μέχρι σήμερα περίπου 150 γυναίκες βρίσκονται στην
φυλακή υπό αυτό το καθεστώς και κάποιες από αυτές βρίσκονται εκεί για
περισσότερο από έναν χρόνο χωρίς να τους έχουν αποδοθεί κατηγορίες.
Συχνά μάλιστα, σύμφωνα με τους ερευνητές της Διεθνούς
Αμνηστίας, οι γυναίκες αυτές παραδέχτηκαν σε αυτούς ότι φοβούνται περισσότερο
την προοπτική να επιστρέψουν στο σπίτι της οικογένειάς τους από το να μείνουν
στην φυλακή. Υπάρχουν μάλιστα και οι περιπτώσεις κατά της οποίας οι γυναίκες
έχουν εμφανιστεί αυτοβούλως στην φυλακή, ώστε να γλιτώσουν από την οικογενειακή
κακοποίηση.
Στην Ιορδανία οι προγαμιαίες σχέσεις είναι παράνομες τόσο
για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες και επισύρουν ποινή φυλάκισης από ένα
έως τρία χρόνια. Ωστόσο, το γεγονός ότι οι γυναίκες πρέπει να ζουν πάντοτε υπό
την «προστασία» κάποιου άντρα κηδεμόνα, ο οποίος έχει τον πλήρη έλεγχο της ζωής
τους, τις κάνει πιο ευάλωτες. Οι γυναίκες μπορεί να κατηγορηθούν απλώς και μόνο
επειδή έφυγαν από το σπίτι – συνήθως για να γλιτώσουν από την κακοποίηση- ή επειδή
έχουν σχέση εκτός γάμου ή επειδή έμειναν έγκυες. Μάλιστα, οι γυναίκες
απαγορεύεται να παντρευτούν αν πρώτα ο μέλλων σύζυγος δεν εγκριθεί από τον
κηδεμόνα τους.
Μια φυλακισμένη γυναίκα που έπρεπε να ζει με τον θείο της
επειδή ο πατέρας της σκοτώθηκε σε τροχαίο περιέγραψε την ιστορία της στους
ερευνητές της Διεθνούς Αμνηστίας. Η «Άρβα» όπως είναι το ψευδώνυμό της το
έσκασε από το σπίτι του θείου της που την κακομεταχειριζόταν και πήγε να μείνει
μόνη της. Ωστόσο, συνελήφθη επειδή ο θείος της και κηδεμόνας της την κατήγγειλε
για «αδικαιολόγητη απουσία» από το σπίτι, επειδή έφυγε από αυτόν χωρίς την
άδεια του. Πλέον βρίσκεται σε διοικητική κράτηση, ωστόσο λέει ότι προτιμά να
μείνει στη φυλακή από το να γυρίσει στον θείο της.
Μια άλλη γυναίκα περιγράφει ότι έμεινε έγκυος και ήθελαν να
παντρευτούν με τον πατέρα του παιδιού της. Ωστόσο, οι γονείς της είχαν πεθάνει
και δεν είχε κανέναν κοντινό άντρα συγγενή για να δώσει την άδεια του ως
κηδεμόνας της. Έτσι, όταν γέννησε στο νοσοκομείο την ρώτησαν αν είναι
παντρεμένη. Όταν αποκαλύφθηκε ότι δεν ήταν, οι γιατροί κάλεσαν την αστυνομία
και την συνέλαβε, ενώ της πήραν το παιδί.
Φυσικά οι άντρες σε καμία περίπτωση δεν έχουν κάποιον
κηδεμόνα.
Οι νόμοι που δεν
τηρούνται
Η κατάσταση για τις γυναίκες συνεχίζει να είναι δύσκολη παρά
τις μικρές αλλά σημαντικές αλλαγές που έχουν γίνει στο νομικό πλαίσιο της χώρας,
το οποίο προέρχεται κατά έναν μεγάλο βαθμό από το ναπολεόντειο ποινικό κώδικα. Ήδη από το 1997,
η κυβέρνηση έχει δημιουργήσει το Τμήμα Οικογενειακής Προστασίας, το οποίο έχει
επωμιστεί τις έρευνες για την διαλεύκανση καταγγελιών για περιπτώσεις
ενδοοικογενειακής βίας και σεξουαλικών επιθέσεων σε γυναίκες και παιδιά.
Παράλληλα, το 2016 το τμήμα θρησκευτικών υποθέσεων της κυβέρνησης εξέδωσε φετφά
που απαγορεύει τα εγκλήματα τιμής αναφέροντας ότι δεν είναι σύμφωνα με την
πίστη του Ισλάμ. Φυσικά η κοινωνία βλέπει μέχρι και σήμερα με… συμπάθεια αυτά
τα εγκλήματα καθώς θεωρούν ότι προστατεύουν τις παραδοσιακές αξίες της ιορδανικής
οικογένειας, ενώ οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων συχνά θεωρούνται
«δάκτυλοι» της Δύσης που έχουν σκοπό την ηθική εξαχρείωση της κοινωνίας.
Ωστόσο, ύστερα από πίεση οργανώσεων για τα ανθρώπινα
δικαιώματα και παρά τις αντιδράσεις από τους συντηρητικούς κύκλους της χώρας,
σημειώθηκαν αρκετές αλλαγές στον ποινικό κώδικα για την τιμωρία των δραστών
τέτοιων εγκλημάτων. Μεταξύ άλλων, το 2017 ακυρώθηκε ο νόμος που θεωρούσε
ελαφρυντικό παράγοντα την «έκρηξη οργής» ενός άντρα στην δολοφονία μιας
γυναίκας. Την ίδια χρονιά άλλαξε το Άρθρο 340, το οποίο απάλλασσε έναν άντρα
από καταδίκη σε περίπτωση που σκότωνε την σύζυγό του ή μια συγγενή του αφού
ανακάλυπτε ότι αυτή είχε διαπράξει μοιχεία. Ωστόσο, το Άρθρο 340 συνεχίζει να
αντιμετωπίζει την ανακάλυψη μοιχείας ως ελαφρυντικό στοιχείο για κάποιον
δολοφόνο. Σύμφωνα με έναν άλλο νόμο, ο δράστης μπορεί να δεχθεί μισή ποινή αν η
οικογένεια του θύματος παραιτηθεί από το δικαίωμά της για αυστηρή ποινή. Συχνά
βέβαια η οικογένεια του θύματος είναι ταυτόχρονα και οι δράστες κι έτσι οι
δολοφόνοι ύστερα από λίγα μόνο χρόνια φυλακής αφήνονται ξανά ελεύθεροι.
«Το γεγονός ότι ο ποινικός κώδικας περιλαμβάνει δικαιολογίες
για να μειωθούν οι ποινές, είναι σαν να δικαιολογεί το έγκλημα. Και η κοινωνία
επηρεάζεται από αυτό δηλώνει η Εύα Αμπού Χαλαβέχ, επικεφαλής μιας μη
κερδοσκοπικής νομικής εταιρείας, της Mizan Law.
Άλλωστε δεν είναι σπάνιο δολοφόνοι γυναικών να χρησιμοποιούν
τα εγκλήματα τιμής ως δικαιολογία, ακόμα και αν η επίθεση έγινε για άλλους
λόγους, όπως ζήλια ή τρόπος υφαρπαγής της περιουσίας.
Το 2018 το κράτος ξεκίνησε την λειτουργία ξενώνων φιλοξενίας
γυναικών που κινδυνεύουν από τις οικογένειές του. Οι ξενώνες αυτοί φυλάσσονται
από την αστυνομία και συχνά οι γυναίκες απαγορεύονται να βγουν από αυτούς
θυμίζοντας επίσης μια πιο ασφαλή φυλακή. Τουλάχιστον 75 γυναίκες ζουν σήμερα σε
αυτούς τους ξενώνες και κάποιες μάλιστα έχουν μεταφερθεί εκεί από τις φυλακές
όπου βρίσκονταν υπό «διοικητική κράτηση».
Η ιστορία της Άχλαμ, της κοπέλας που δολοφονήθηκε από τον
πατέρα της, αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό το προβληματικό σύστημα προστασίας
των γυναικών στην Ιορδανία. Η Άχλαμ είχε αποταθεί πολλές φορές στο Τμήμα
Οικογενειακής Προστασίας υποστηρίζοντας ότι κινδύνευε μέσα στην οικογένειά της,
η οποία ήθελε να την σκοτώσει. Το έγκλημά της ήταν ότι είχε χωρίσει και ζούσε ξανά
με τους γονείς της. Για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα είχε αναπτύξει ερωτικό
δεσμό με έναν άλλο άντρα. Μάλιστα είχε μείνει για λίγες μέρες σε έναν από τους
ξενώνες ωστόσο στην συνέχεια την έστειλαν πάλι πίσω στον πατέρα της, αφού αυτός
υπέγραψε μια υπεύθυνη δήλωση ότι δεν θα της κάνει κανένα κακό. Λίγες εβδομάδες
μετά, σύμφωνα με μαρτυρίες, έγινε ξεκάθαρο ότι δεν θα επιτρεπόταν στην κοπέλα
να παντρευτεί τον άντρα που αγαπούσε. Έτσι, ο δεσμός της ήταν παράνομος και
οδηγήθηκε σε σύγκρουση με τον πατέρας της καθώς με την συμπεριφορά της έφερνε
ντροπή στην οικογένειά της. Τότε, ο πατέρας της την σκότωσε. Οι νοσηλευτές που
έφτασαν στο σημείο του φόνου είπαν ότι το πρόσωπό της ήταν τόσο παραμορφωμένο
που πλέον η Άχλαμ ήταν αγνώριστη.