Την 1η Φεβρουαρίου 1968 ένας φωτογράφος απαθανάτισε την εκτέλεση ενός Βιετκόνγκ από στρατηγό του Νοτίου Βιτενάμ. Η εικόνα έγινε αντιπολεμικό σύμβολο αλλά κάποιοι υποστηρίζουν ότι είπε την μισή αλήθεια
«Όταν φωτογραφίζεις ένα πρόσωπο, φωτογραφίζεις την ψυχή πίσω από αυτό» έχει πει ο Ζαν Λιγκ Γκοντάρ. To πρωινό της 1ης Φεβρουαρίου 1968 ο Έντι Άνταμς φωτογράφισε την... ψυχή ενός ολόκληρου πολέμου.
To δάχτυλο του συγχρονίστηκε απόλυτα με αυτό του στρατηγού Νγκουγιέν Νγκοκ Λόαν. Ο ένας πάτησε τη σκανδάλη και ο άλλος τράβηξε μια φωτογραφία που θα αποτελεί για πάντα ένα συγκλονιστικό αντιπολεμικό σύμβολο.
Όμως όπως έχει πει ο ίδιος ο Άνταμς: «Οι φωτογραφίες είναι το πιο ισχυρό όπλο στον κόσμο. Οι άνθρωποι τις πιστεύουν, αλλά οι φωτογράφοι συχνά ψεύδονται, έστω και χωρίς δόλο. Οι φωτογραφίες λένε συχνά τη μισή αλήθεια».
Όπως ήταν λογικό η εκτέλεση του Νκουγιέν Βαν Λεμ σόκαρε τον πλανήτη και φούντωσε το αντιπολεμικό κλίμα. Για όσους δεν ζούσαν από μέσα τον «βρόμικο πόλεμο» ήταν μια απόδειξη της απόλυτης φρίκης και της αποκτήνωσης που είχε επιφέρει. Όσοι όμως βρίσκονταν στο Βιετνάμ γνώριζαν πως ήταν η... τυχερή καταγραφή ενός θραύσματος των όσων συνέβαιναν εκεί. Η εν ψυχρώ εκτέλεση ενός αβοήθητου αιχμαλώτου δεν αφήνει πολλά περιθώρια για αναλύσεις και ερμηνείες, έχει όμως πίσω της μια ιστορία που ίσως να λέει την άλλη... μισή αλήθεια για το πώς οι άνθρωποι έφτασαν να μην έχουν κανέναν σεβασμό στη ζωή.
Το σκηνικό
Ενώ το αντιπολεμικό κλίμα είχε γιγαντωθεί στις ΗΠΑ, τον Ιανουάριο του 1968 οι Βιετκόνγκ και οι δυνάμεις του Βορείου Βιετνάμ εξαπέλυσαν την «Επίθεση της Τετ» (Τετ ονομάζεται η βιετναμέζικη πρωτοχρονιά).
Η επιχείρηση αποτέλεσε και το τέλος των ψευδαισθήσεων για την αμερικάνικη πλευρά που πλέον δεν μπορούσε να πείσει κανέναν ότι η δύναμη πυρός θα έφερνε σύντομα τη νίκη. Τελικά οι δυνάμεις των Βορείων απωθήθηκαν αλλά ήταν τέτοιο το τίμημα που πλήρωσαν οι Αμερικάνοι και τόσο μεγάλος ο τρόμος που προκλήθηκε στους Νοτίους που ουσιαστικά η «Επίθεση της Τετ» έβαλε τις βάσεις για την τελική έκβαση του πολέμου.
Στην πρωτεύουσα του Νοτίου Βιετνάμ, Σαϊγκόν οι δυνάμεις των Βορείων πραγματοποιούσαν πολλές επιχειρήσεις, κυρίως με μικρές ομάδες που επιτίθονταν σε στρατηγικούς στόχους και αξιωματούχους. Από την αγριότητα των επιθέσεων δεν γλίτωσαν άμαχοι που βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν. Ήταν η εκδίκηση του Βορρά και των Βιετκόνγκ για τα όσα είχαν υποστεί από την αμερικάνικη πολεμική μηχανή.
Η εκτέλεση
«Ήταν αυτό που λέμε "αργή" μέρα. Μπήκαμε στο
αυτοκίνητο και πήγαμε στην Τσο Λον, την κινεζική συνοικία της Σαϊγκόν. Δεν
υπήρχε καθόλου κίνηση. Δεν έβλεπες κόσμο. Περίπου
Η ομάδα με τον αιχμάλωτο σταμάτησε και τους πλησίασε ένας αξιωματικός. «Από τα αριστερά μου ήρθε αυτός ο τύπος. Ήταν σχεδόν δίπλα μου. Πλησίασε τον αιχμάλωτο και είδα ότι είχε βγάλει το πιστόλι του. Όταν κάποιος βγάζει το πιστόλι του σκέφτεσαι ότι το κάνει για να απειλήσει. Συνέχισα λοιπόν να βγάζω φωτογραφίες. Δεν σκέφτηκα ότι ήθελε να τον πυροβολήσει. Όταν το έκανε σταμάτησα να φωτογραφίζω. To αίμα έβγαινε σαν σιντριβάνι από το κεφάλι του. Δεν ήθελα να φωτογραφίσω κάτι τέτοιο, δεν υπήρχε λόγος. Σήκωσα την μηχανή και τράβηξα μερικές φωτογραφίες όταν πλέον ήταν ακίνητος στην άσφαλτο και το αίμα είχε σταματήσει. Ο αξιωματικός έβαλε το πιστόλι στη θήκη και μας πλησίασε. Μας είπε στα αγγλικά για τον αιχμάλωτο: "Είχε σκοτώσει πολλούς δικούς μας και πολλούς δικούς σας". Μετά από αυτό έφυγε» διηγείται ο φωτογράφος που τότε ήταν απεσταλμένος του πρακτορείου ειδήσεων Associated Press. Η εκτέλεση απαθανατίστηκε και σε βίντεο από τον καμεραμάν του NBC, Βο Σούου ο οποίος υποστήριξε ότι ο αξιωματικός του είπε: «Αυτός ο τύπος είχε σκοτώσει πολλούς δικούς μας και πιστεύω ότι ο Βούδας θα με συγχωρέσει».
Θύτης και θύμα
Ο αιχμάλωτος ήταν ο 36χρονος Βιετκόνγκ Νγκουγιέν Βαν Λεμ και ο εκτελεστής ο αρχηγός της Αστυνομίας του Νοτίου Βιετνάμ, στρατηγός Νγκουγιέν Νγκοκ Λόαν.
Ο Βαν Λεμ ήταν αρχηγός της ομάδας των Βιετκόνγκ και ήταν γνωστός με το κωδικό όνομα Μπάι Λόπ. Το Μπάι σημαίνει ο έβδομος γιος και το Λοπ το πήρε από το όνομα της συζύγου του Νγκουγιέν Θι Λοπ, η οποία έμαθε για την εκτέλεση από μια εφημερίδα (φωτό).
Πληροφορίες που είδαν πολύ αργότερα το φως της δημοσιότητας ανέφεραν ότι ήταν αρχηγός μιας ομάδας-θανάτου που δρούσε στη Σαϊγκόν κατά τη διάρκεια της «Επίθεσης της Τετ». Ο Βαν Λεμ και η ομάδα του φορούσαν πολιτικά και χτυπούσαν σπίτια αξιωματούχων του Νοτίου Βιετνάμ. Θεωρείται υπεύθυνος για την εκτέλεση του αντισυνταγματάρχη Νγουγιέν Τουάν και τις οικογένειας του. 36 ώρες πριν την εκτέλεση η ομάδα του Βαν Λεμ σκότωσε τον Τουάν, τη σύζυγο του, την 80χρονη μητέρα του και πέντε από τα έξι παιδιά του. Είναι άγνωστο αν την ώρα της εκτέλεσης είχε αναγνωριστεί ως ο δολοφόνος της οικογένειας του αντισυνταγματάρχη.
Ο άνθρωπος που τράβηξε τη σκανδάλη ήταν ο 38χρονος Νγκουγιέν Νγκοκ Λόαν. Στη στρατιωτική σχολή αεροπορίας που φοίτησε ήταν συμμαθητής με τον Νγκουγιέν Τσάο Κι, ο οποίος διετέλεσε για περίπου δύο χρόνια (1965-67) πρωθυπουργός του Νοτίου Βιετνάμ και στη συνέχεια είχε τη θέση του αντιπροέδρου έως το 1971. Η σχέση του αυτή τον βοήθησε να ανελιχθεί στην ιεραρχία. Από πιλότος έφτασε στο βαθμό του στρατηγού και έγινε αρχηγός της αστυνομίας της χώρας.
Ο φάκελος που είχε φτιάξει η CIA για αυτόν μιλάει για έναν ψυχρό εθνικιστή που θεωρούσε ότι οι Αμερικάνοι δεν έπρεπε να έχουν ιδιαίτερη μεταχείριση. H επιμονή του οι Αμερικάνοι πολίτες και δημοσιογράφοι να βρίσκονται κάτω από τη δικαιοδοσία των αρχών του Νοτίου Βιετνάμ είχε προκαλέσει τη δυσφορία του προέδρου των ΗΠΑ, Λίντον Τζόνσον.
Μετά την εκτέλεση ο Νγκοκ Λόαν παρέμεινε στη θέση του και λίγους μήνες μετά τραυματίστηκε σοβαρά από ριπή πολυβόλου με αποτέλεσμα να ακρωτηριάσουν το ένα του πόδι. Ταξίδεψε στην Αυστραλία και στις ΗΠΑ πριν επιστρέψει στη Σαϊγκόν για να αναλάβει μια πιο γραφειοκρατική θέση.
Μετά την πτώση της πόλης το 1975 μετακόμισε μόνιμα στις ΗΠΑ. Άνοιξε μια πιτσαρία στην Ουάσινγκτον και δούλεψε ένα διάστημα ως γραμματέας. Το 1978 το αμερικανικό Κογκρέσο ξεκίνησε έρευνα για τον Λόαν με την κατηγορία των εγκλημάτων πολέμου. Μάλιστα έφτασε μια ανάσα από την απέλαση την οποία απέφυγε με παρέμβαση του προέδρου Κάρτερ. Το 1991 έκλεισε το εστιατόριο του και συνταξιοδοτήθηκε. Στις 14 Ιουλίου 1998 πέθανε σε ηλικία 67 ετών από καρκίνο.
«Δύο άνθρωποι πέθαναν σε αυτή τη φωτογραφία»
Ο Έντι Άνταμς (φωτό) ένιωθε τύψεις για τα όσα ακολούθησαν μετά τη φωτογραφία του. Θεωρούσε ότι ο Νγκοκ Λόαν παρουσιάστηκε σαν τέρας ενώ ήταν απλά το δημιούργημα ενός φρικτού πολέμου. Ο φωτογράφος μάλιστα κατέθεσε υπέρ του στρατηγού στην έρευνα που έκανε το Κογκρέσο.
Το 1969 ο Άνταμς κέρδισε βραβείο για τη φωτογραφία της εκτέλεσης αλλά ήταν φανερό ότι θα προτιμούσε να μην την έχει βγάλει. «Πήρα λεφτά γιατί έδειξα έναν άντρα να σκοτώνει έναν άλλο. Δύο ζωές καταστράφηκαν και εγώ πληρώθηκα γι' αυτό και με θεωρούσαν ήρωα. Δύο άνθρωποι πέθαναν σε αυτή τη φωτογραφία. Ο στρατηγός σκότωσε τον Βιετκόνγκ και εγώ σκότωσα τον στρατηγό με την φωτογραφική μου μηχανή. Αυτό που δεν είπε η φωτογραφία ήταν, τι θα έκανες εσύ αν ήσουν ο στρατηγός εκείνη σε στιγμή στο συγκεκριμένο μέρος και έπιανες έναν επονομαζόμενο κακό αφού είχε ανατινάξει έναν, δύο ή τρεις Αμερικάνους στρατιώτες. Απολογούμαι στον στρατηγό και την οικογένεια του για τη ζημιά που τους έκανε η φωτογραφία μου» έχει δηλώσει.
Ο ίδιος ο Νγκοκ Λόαν μιλώντας, τον Μάιο του 1968, με την Ιταλίδα δημοσιογράφο Οριάνα Φαλάτσι τόνισε ότι δεν είχε καταλάβει ότι είχε προκληθεί παγκόσμιος σάλος. «Καταλαβαίνω το γεγονός ότι με θεωρείς έναν εν ψυχρώ δολοφόνο» είπε στη Φαλάτσι και υποστήριξε πως τον εξόργισε το γεγονός ότι ο Βαν Λεμ φορούσε πολιτικά. «Δεν φορούσε στολή και δεν μπορώ να σεβαστώ έναν άντρα που πυροβολεί χωρίς να φοράει στολή. Γιατί είναι πολύ εύκολο να σκοτώσεις όταν δεν σε αναγνωρίζουν. Σέβομαι έναν Βορειοβιετναμέζο που φορά στολή γιατί όπως και εγώ παίρνει τα ίδια ρίσκα. Αλλά ένας Βιετκόνγκ με πολιτικά με γεμίζει με οργή» υποστήριξε.
Πολύ αργότερα σε μια άλλη συνέντευξη θα πει: «Το μόνο που θέλω είναι να ξεχάσω και να με αφήσουν ήσυχο». Όπως αποκάλυψε ο Έντι Άνταμς την τελευταία φορά που πήγε στην πιτσαρία του στρατηγού, το 1991, στην τουαλέτα είχαν γράψει: «Ξέρουμε ποιος είσαι γαμιόλη».
Επίλογος
Όταν δημοσιεύθηκε η φωτογραφία της εκτέλεσης στη Σαϊγκόν έχει τόσο τεράστια δύναμη που δεν άφησε χώρο ούτε για αναλύσεις, ούτε για έρευνα. Ένας στρατηγός εκτέλεσε εν ψυχρώ έναν δεμένο και ανήμπορο αιχμάλωτο πολέμου. Ποιο επιχείρημα θα μπορούσε να σταθεί απέναντι σε αυτό;
Η εικόνα θα αποτελεί για πάντα μνημείο φρίκης και σύμβολο κατά του πολέμου. Με τον χρόνο να αμβλύνει πάντα τις γωνιές πολλά μπορούν να ειπωθούν. Για το κλίμα της εποχής στο Βιετνάμ, για το γεγονός ότι οι εκτελέσεις ήταν κάτι σύνηθες και στις δύο πλευρές και για τη συναισθηματική φόρτιση του στρατηγού.
Ίσως ο Νγκοκ Λόαν να ένιωθε απλά άτυχος γιατί έπεσε πάνω στον φωτογραφικό φακό του Άνταμς. Οι υπερασπιστές του τονίζουν πως αν ο φακός είχε καταγράψει και τα εγκλήματα του Βαν Λεμ οι αντιδράσεις θα ήταν διαφορετικές. Πιθανότατα έχουν δίκιο αλλά αυτό δεν απαλλάσσει τον στρατηγό από το έγκλημα του.