Για περίπου τριάντα χρόνια ο Καρλ Έντουαρντ φον Σνίτσλερ παρουσίαζε μια εκπομπή προπαγάνδας στο κρατικό κανάλι της Ανατολικής Γερμανίας. Τι λέει για το Τείχος, τους λόγους κατάρρευσης της χώρας και τον δικό του ρόλο
Στην Ανατολική Γερμανία υπήρχε ένα αστείο, το οποίο μόνο όσοι έζησαν εκεί το καταλαβαίνουν, «Έντουαρντ φον Σνι...». Πρόκειται για τον παρουσιαστή της εκπομπής «Μαύρο Κανάλι» και σύμφωνα με το αστείο κανείς δεν ήξερε ολόκληρο το όνομα του γιατί μόλις εμφανιζόταν έκλειναν αμέσως την τηλεόραση.
Ο Καρλ Έντουαρντ φον Σνίτσλερ παρουσίαζε για περίπου τριάντα χρόνια την εκπομπή προπαγάνδας και μέχρι το τέλος της ζωής του υποστήριζε ότι αυτό που οδήγησε στην πτώση της Ανατολικής Γερμανίας είναι η αποτυχία να επικοινωνήσουν με τον κατάλληλο τρόπο τα οφέλη του καθεστώτος και να κάνουν τον κόσμο να καταλάβει τα προτερήματα του συστήματος. Αυτή είναι η ιστορία του.
Ένας φον κομμουνιστής
Ο Σνίτσλερ γεννήθηκε το 1918. Η οικογένεια του ήταν ιδιαίτερα εύπορη. Ο πατέρας του, Γιούλιους Έντουαρντ υπήρξε υπολοχαγός του πρωσικού στρατού και σύμβουλος του αυτοκράτορα Γουλιέλμου. Το 1913 μάλιστα ο αυτοκράτορας «προήγαγε» σε ευγενείς τον Γιούλιους και τους δύο αδελφούς του. Έτσι απέκτησαν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν τον τίτλο «φον». Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κυριαρχίας μέλη της οικογένειας Σνίτσλερ κατείχαν σημαντικές θέσεις. Ένας εξάδελφος του Γιούλιους ήταν τραπεζίτης του Χίτλερ και ένας άλλος διευθυντής πωλήσεων στην IG-Farben, την εταιρία που προμήθευε το θανατηφόρο αέριο «Τσάικλον-B».
Από μικρή ηλικία ο Καρλ Έντουαρντ γοητεύτηκε από τις ιδέες του κομμουνισμού. Ξεκίνησε να σπουδάζει ιατρική αλλά σύντομα την εγκατέλειψε και μεταπήδησε στον τομέα των πωλήσεων. Όταν ξέσπασε ο Β' Παγκόσμιος υπηρέτησε τον γερμανικό στρατό. Συνελήφθη τον Ιούλιο του 1944 από τους Βρετανούς και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο αιχμαλώτων του Άσκοτ, γνωστό και ως «αντιφασιστικό». Εκεί είχε την πρώτη του επαφή με τα ΜΜΕ. Μιλώντας γερμανικά έκανε ραδιοφωνική εκπομπή στο BBC στα πλαίσια του προγράμματος «Γερμανοί αιχμάλωτοι πολέμου μιλούν στην πατρίδα». Μετά το τέλος του Πολέμου επέστρεψε στην Γερμανία. Εγκαταστάθηκε στην Κολωνία και συνέχισε τις εκπομπές. Οι κομμουνιστικές του αντιλήψεις όμως τον έφεραν σε σύγκρουση με τη βρετανική διοίκηση και το 1947 πέρασε στη Σοβιετική Ζώνη Κατοχής. «Ήθελα να καταργήσω το "φον" από το όνομα μου αλλά ο Βάλτερ Ούλμπριχτ (μετέπειτα ηγέτης της Ανατολικής Γερμανίας) μου είπε ότι δεν πρέπει να το κάνω για να δείξουμε ότι στη χώρα έρχονται κάθε είδους άνθρωποι» λέει ο Σνίτσλερ. Για το καθεστώς ήταν μια ιδανική περίπτωση. Ένας ευγενής που «είδε το σκοτεινό πρόσωπο της Δύσης και πέρασε στον κομμουνιστικό κόσμο».
Το «Μαύρο Κανάλι»
Το «Μαύρο Κανάλι» ξεκίνησε στις 21 Μαρτίου 1960. Στα γερμανικά «Der schwarze Kanal» είναι ο όρος που χρησιμοποιούν οι υδραυλικοί για τους σωλήνες της αποχέτευσης οπότε το όνομα είχε και αυτή την ειρωνική σημασία.
Είχε διάρκεια περίπου 20 λεπτών και μεταδιδόταν, από το κρατικό κανάλι «Fernsehen der DDR», κάθε Δευτέρα στις 21:30. Προηγούταν μιας ταινίας ή μιας δημοφιλούς εκπομπής ώστε να έχει το μέγιστο δυνατό κοινό. Παρ' όλα αυτά ελάχιστος κόσμος το παρακολουθούσε. Υπολογίζεται ότι μόλις το 5% δεν έκλεινε τους δέκτες του εκείνη την ώρα.
Η εκπομπή ήταν η... απάντηση της Ανατολικής Γερμανίας στο γεγονός ότι δεν μπορούσε να εμποδίσει το σήμα των Δυτικών τηλεοπτικών σταθμών να μπαίνει στις τηλεοράσεις της Ανατολής. Το πρόγραμμα λοιπόν αποτελούνταν από μικρά αποσπάσματα της Δυτικής τηλεόρασης με τον Σνίτσλερ να τα αναλύει και να εξηγεί στο κοινό τα ψέματα και την προπαγάνδα των Δυτικών.
«Η εκπομπή ήταν δική μου ιδέα. Είδα μια φορά στην τηλεόραση τους Δυτικούς πολιτικούς να εκτοξεύουν βρομερά ψεύδη για τη ΛΔΓ και πριν καλά καλά τελειώσει η εκπομπή ετοίμασα ένα σχέδιο για το πρόγραμμα. Τους το πρότεινα. Τότε προέκυψε το ερώτημα κάθε πότε; Είπαμε για μια φορά την εβδομάδα» αποκαλύπτει ο ίδιος ο Σνίτσλερ σε συνέντευξη που έδωσε στη συγγραφέα Άννα Φάντερ.
Με σοβαρό και ειρωνικό στιλ ο Sudel-Ede (Ο βρώμικος Έντι σε ελεύθερη μετάφραση), όπως ήταν το προσωνύμιο του, εξηγούσε στον λαό της Ανατολικής Γερμανίας γιατί η Δύση είναι γεμάτη ψέματα και όσο παρουσιάζει στην τηλεόραση της είναι προπαγάνδα. Ο Σνίτσλερ ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στους κόλπους του κόμματος. Πήρε θέση στην κεντρική επιτροπή της Γερμανο-σοβιετικής φιλίας και έγινε καθηγητής κινηματογράφου και τηλεόρασης στο Πανεπιστήμιο Πότσδαμ-Μπάμπελσμπεργκ.
Η εκπομπή του μεταδιδόταν για περίπου 30 χρόνια. Το «Μαύρο Κανάλι» έριξε αυλαία στις 30 Οκτωβρίου 1989, λίγο πριν την πτώση του Τείχους και το τέλος της ΛΔΓ.
«Το Τείχος ήταν υπηρεσίας προς την ανθρωπότητα»
Ο Σνίτσλερ υπήρξε φανατικός υποστηρικτής του Τείχους και στις εκπομπές του δεν δίστασε να δικαιολογήσει απόλυτα τις εκτελέσεις ατόμων που επιχείρησαν να το περάσουν. Χαρακτήριζε το Τείχος «υπηρεσία προς την ανθρωπότητα» και τις εκτελέσεις στα σύνορά «πράξεις ειρήνης». Όταν, μετά την Πτώση, ρωτήθηκε αν συνεχίζει να πιστεύει κάτι τέτοιο τόνισε: «Περισσότερο από κάθε άλλη φορά! Δεν το θεωρούσα αναγκαίο, ήταν αναγκαίο. Ήταν ιστορική αναγκαιότητα, Ήταν το πιο χρήσιμο οικοδόμημα σ' ολόκληρη τη γερμανική ιστορία! Στην ευρωπαϊκή ιστορία! Εμπόδισε τον ιμπεριαλισμό να μολύνει την Ανατολή, την περιτείχισε. Εξάλλου οι άνθρωποι δεν ήταν έγκλειστοι στη ΛΔΓ. Μπορούσαν να πάνε στην Ουγγαρία, μπορούσαν να πάνε στην Πολωνία. Δεν μπορούσαν απλώς να πάνε στις χώρες του ΝΑΤΟ. Επειδή φυσικά δεν ταξιδεύεις σε εχθρικό έδαφος. Τόσο απλό είναι. Το Τείχος ήταν απαραίτητο για την προστασία ενός απειλούμενου κράτους. Και επικεφαλής ήταν ο Έριχ Μίλκε (επικεφαλής της Στάζι), ζωντανό παράδειγμα του πιο ανθρωπιστή ανθρώπου» τονίζει.
«Η προπαγάνδα
απομάκρυνε τον λαό από εμάς»
Μετά την κατάρρευση της ΛΔΓ ο Σνίτσλερ εκδιώχθηκε από το αναμορφωμένο κόμμα του Δημοκρατικού Σοσιαλισμού. Ζούσε με την σύζυγο του Μάρτα και έγραφε άρθρα. Συμμετείχε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα και έδωσε κάποιες συνεντεύξεις. Μια από αυτές ήταν το 1998 σε ένα τοπικό κανάλι του Βερολίνου. Εκεί υποστήριξε και πάλι ότι η εκπομπή του έλεγε αλήθειες και τόνισε ότι οι περισσότερες πολιτικές που ακολούθησε η Ανατολική Γερμανία ήταν σωστές.
Όταν βρισκόταν μπροστά στο ερώτημα "τι δεν πήγε καλά και η χώρα διαλύθηκε;» έχανε το δυναμικό του στιλ και σκοτείνιαζε. «Νομίζω ότι τα τελευταία χρόνια θα έπρεπε να είχαν ανοίξει τα σύνορα νωρίτερα. Ο κόσμος θα ξαναγύριζε. Οι περισσότεροι... οι περισσότεροι θα γύριζαν. Είμαι βέβαιος ότι υπάρχουν πράγματα που θα μπορούσαν να γίνουν διαφορετικά ή καλύτερα. Κατάλαβα σχετικά νωρίς ότι δεν θα καταφέρναμε να επιβιώσουμε σε οικονομικό επίπεδο. Κι όταν αρχίσαμε να επενδύουμε σε αυτή τη γελοία προπαγάνδα περί επιτυχίας της ΛΔΓ, διογκωμένες σοδειές, διογκωμένα επίπεδα παραγωγής και ούτω καθεξής, αποσύρθηκα εντελώς απ' αυτό και περιορίστηκα στην περιοχή της ειδικότητας μου: Τη μάχη κατά του ιμπεριαλισμού. Αποκλειστικά! Και για αυτό σήμερα είμαι τόσο δημοφιλής.
Στο πρόγραμμα μου επικεντρώθηκα σκοπίμως και αποκλειστικά στον αγώνα κατά του ιμπεριαλισμού, όχι στην προπαγάνδα της ΛΔΓ. Πράγματι η προπαγάνδα απομάκρυνε τον λαό από εμάς, επειδή ερχόταν σε έντονη αντίθετη με την πραγματικότητα. Όμως ούτε που θα σκεφτόμουν να το σχολιάσω. Δεν έχω καμία απολύτως πρόθεση να ασκήσω κριτική στη δημοκρατία μου» αναφέρει.
«Γιατί δεν τους το
εξηγήσαμε καλύτερα;».
Στην ιστορία του υπάρχουν και κηλίδες. Σύμφωνα με διάφορες πηγές συμμετείχε στα διαβόητα πάρτι που οργάνωναν τα κορυφαία μέλη του καθεστώτος στο ξενοδοχείο «Palast». Το 1983 η σύζυγος του συνελήφθη στο Δυτικό Βερολίνο να κλέβει πράγματα από ένα κατάστημα. Είναι ζητήματα που κανείς δεν «άγγιζε» μπροστά του καθώς οδηγούσαν σε έκρηξη θυμού.
Μετά την το τέλος της ΛΔΓ ο Σνίτσλερ έγινε ένας προφήτης του τέλους του καπιταλισμού. Στα κείμενα του μιλούσε για επικείμενες συγκρούσεις που θα φέρουν και το τέλος του δυτικού συστήματος και τελικά θα δικαιώσουν την Ανατολή.
Στην τηλεοπτική του συνέντευξη το 1998 φανερά συναισθηματικά φορτισμένος αναρωτήθηκε: «Ρωτάω συνέχεια τον εαυτό μου. Τι κάναμε λάθος; Τα προτερήματα του συστήματος μας, όπως το δικαίωμα στην εργασία, μπορούν να τα δουν όλοι. Γιατί δεν τους το εξηγήσαμε αυτό καλύτερα;».
Σε ερώτηση για το αν θα έκανε και πάλι την εκπομπή του τόνιζε εκνευρισμένος: «Φυσικά αλλά σήμερα θα έκανα μια εκπομπή την ήμερα, όχι μια την εβδομάδα»
Ο Κάρλ Έντουαρντ φον Σνίτσλερ πέθανε σε ηλικία 83 ετών στις 20 Σεπτεμβρίου 2001 από πνευμονία. Θα αποτελεί για πάντα μια από τις πλέον χαρακτηριστικές μορφές της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου.
Το Μαύρο Κανάλι αποτελεί πράγματι ένα μνημείο προπαγάνδας αλλά πριν το χαρακτηρίσουμε φαινόμενο άλλης εποχής ας σκεφτούμε τι συμβαίνει σήμερα στα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την τηλεόραση. Άλλωστε η συντριπτική πλειονότητα του λαού της Ανατολικής Γερμανίας, κάθε Δευτέρα στις 21:30, έκλεινε την τηλεόραση. Πόσοι κάνουν κάτι ανάλογο στην κάθε είδους προπαγάνδα του σήμερα;