Θα μπορούσε ένα κράτος να διεκδικήσει την ιδιοκτησία της Σελήνης;



Η NASA φοβάται ότι η Κίνα μπορει να το κάνει. Πόσο εύκολο ή δύσκολο ειναι όμως ένα τέτοιο εγχείρημα;


Η «μεγάλη πέτρινη σφαίρα» που συνοδεύει τη Γη από τότε που γεννήθηκε ήταν πάντοτε ένας μυστηριακός τόπος που ο άνθρωπος ήθελε πάντα να επισκεφτεί. Αν και αρχικά οραματιζόμασταν ότι εκεί κατοικούν άνθρωποι- όπως και εδώ- τελικά ανακαλύψαμε ένα έρημο τοπίο όμως απίστευτα ενδιαφέρον και «γεμάτο» από ανακαλύψεις. Ο άνθρωπος πάτησε για πρώτη φορά στο φεγγάρι στις 20 Ιουλίου 1969, ενώ οι ΗΠΑ ως τώρα είναι η μόνη που έχει στείλει επανδρωμένες αποστολές σε αυτό. Αν και μετά το 1972 κανένας άνθρωπος δεν έχει πάει στη Σελήνη είχαν σταλεί κατά καιρούς αρκετές μη επανδρωμένες αποστολές. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, οι ΗΠΑ και η Κίνα έχουν αρχίσει να ασχολούνται ξανά πυρετωδώς με τον δορυφόρο της Γης  και η «μάχη» επικράτησης φαίνεται να έχει ξεκινήσει.

Η «βόμβα» όμως έπεσε στις 7 Ιουλίου, όταν ο επικεφαλής της NASA, Mπιλ Νέλσον, μιλώντας στην Βild εξέφρασε την ανησυχία της υπηρεσίας σχετικά με τις βλέψεις της Κίνας στο διάστημα και συγκεκριμένα σχετικά με την πιθανότητα η χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου να προσπαθήσει με κάποιο τρόπο να διεκδικήσει την κυριότητα της Σελήνης. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, θα γίνει αδύνατη η εξερεύνηση της από άλλες χώρες, τόνισε. «Πρέπει να μας ανησυχεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι η Κίνα ίσως προσσεληνωθεί και πει ‘τώρα είναι δικό μας και εσείς πρέπει να μείνετε μακριά’», ανέφερε συγκεκριμένα. Λίγες ώρες μετά, οι κινεζικές αρχές προχώρησαν σε διάψευση διαβεβαιώνοντας ότι δεν έχουν τέτοια πρόθεση.

Το ερώτημα ωστόσο παρέμεινε: είναι δυνατόν κάποια χώρα να κάνει το φεγγάρι δικό της;

Παράνομο, ακριβό και δύσκολο εγχείρημα

Η δήλωση αυτή του Νέλσον έρχεται τη στιγμή που τόσο η NASA όσο και οι κινεζικές αρχές εργάζονται πυρετωδώς πάνω στις αποστολές τους στη Σελήνη, ενώ η Κίνα δεν έχει κρύψει τις βλέψεις της για τον δορυφόρο της Γης. Άλλωστε, το 2019 η Κίνα έγινε το πρώτο έθνος παγκοσμίως που προσσελήνωσε με επιτυχία ένα διαστημόπλοιο στο «σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού», το μυστηριώδες ημισφαίριο της Σελήνης που δεν αντικρίζει ποτέ τη Γη και ως τώρα δεν έχει εξερευνηθεί. Την ίδια χρονιά, η Κίνα και η Ρωσία ανακοίνωσαν τα σχέδια τους να φτάσουν στο νότιο πόλο του δορυφόρου, έως το 2026. Παράλληλα, Κινέζοι αξιωματούχοι καθώς και επίσημα κυβερνητικά έγγραφα έχουν κάνει γνωστές τις προθέσεις της χώρας για την δημιουργία ενός μόνιμα επανδρωμένου Διεθνούς Σεληνιακού Διαστημικού Σταθμού ως το 2027.

Ωστόσο, οι επίκουροι καθηγητές διαστήματος και διεθνών Σχέσεων, η Σβέτλα Μπεν-Ίτζακ και ο Ρ. Λίνκολν Χίνες τονίζουν στο The Conversation ότι «υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της δημιουργίας μιας βάσης στη Σελήνη και στην κατάληψη της Σελήνης». Όπως τονίζουν αυτή τη στιγμή αλλά και στο κοντινό τουλάχιστον μέλλον κανένα έθνος δεν είναι πιθανό να κάνει «δική του» τη Σελήνη. «Δεν είναι μόνο παράνομο, είναι και τεχνολογικά τρομακτικό. Το κόστος μιας τέτοιας προσπάθειας θα ήταν εξαιρετικά υψηλό, ενώ την ίδια στιγμή το πιθανό κέρδος θα ήταν αβέβαιο», αναφέρουν.

Νομικά, η Κίνα δεν μπορεί να καταλάβει το φεγγάρι καθώς αυτό θα αποτελούσε καταπάτηση του διεθνούς διαστημικού νόμου. Η Συνθήκη για το Διάστημα, που υιοθετήθηκε το 1967 και υπεγράφη από 134 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, αναφέρει ρητά ότι «το διάστημα, συμπεριλαμβανομένης της Σελήνης και άλλων ουράνιων σωμάτων, δεν υπόκειται σε εθνική ιδιοποίηση/χρήση μέσω αξίωσης κυριαρχίας, για σκοπούς χρήσης ή κατοχής ή για οποιοδήποτε άλλο σκοπό».

Οι επιστήμονες έχουν συζητήσει ιδιαίτερα τον όρο «ιδιοποίηση/χρήση» (appropriation στο αγγλικό) σχετικά με το τι ακριβώς σημαίνει, ωστόσο αν εξεταστεί κυριολεκτικά η συμφωνία ορίζει ότι καμία χώρα δεν μπορεί να καταλάβει τη Σελήνη και να την αναγνωρίσει ως επέκταση των εθνικών της φιλοδοξιών και προνομίων. Ας πούμε ότι παρ' όλα αυτά, η Κίνα κάνει μια τέτοια προσπάθεια. Αν η Κίνα επιχειρούσε να το κάνε θα κινδύνευε με διεθνή καταδίκη και πιθανόν με διεθνή αντίποινα, τονίζουν οι επιστήμονες

Την ώρα που καμία χώρα δεν μπορεί να διεκδικήσει την ιδιοκτησία της Σελήνης, το Άρθρο 1 της διεθνούς συμφωνία επιτρέπει σε όποια θέλει να την εξερευνήσει, όπως άλλωστε μπορεί να εξερευνήσει και όλο το διάστημα και τα ουράνια σώματα. Η Κίνα μάλιστα δεν θα είναι η μοναδική επισκέπτρια στον Νότιο Πόλο της Σελήνης. Το πρόγραμμα Artemis Accords στο οποίο επικεφαλής είναι οι ΗΠΑ και συμμετέχουν 20 χώρες, θέλει να μεταφέρει ανθρώπους στη Σελήνη έως το 2025 σε έναν ερευνητικό σταθμό που θα κατασκευαστεί εκεί καθώς και σε έναν υποστηρικτικό διαστημικό σταθμό με το όνομα Gateway, ο οποίος θα βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον δορυφόρο και αναμένεται να εκτοξευτεί τον Νοέμβριο του 2024.

Κυριαρχία μέσω… σαλαμοποίησης

Ακόμα κι αν καμία χώρα δεν μπορεί να διεκδικήσει νομικά την κυριαρχία στη Σελήνη, είναι πιθανό ότι η Κίνα ή οποιαδήποτε άλλη χώρα μπορεί να επιχειρήσει την σταδιακή απόκτηση του de facto ελέγχου σε στρατηγικά σημαντικές περιοχές, μέσω μιας στρατηγικής γνωστής ως «τακτική του σαλαμιού» ή σαλαμοποίηση (Salami slicing). Η τακτική αυτή αφορά τη λήψη μικρών, σταδιακών βημάτων για την επίτευξη μιας μεγάλης αλλαγής. Ξεχωριστά αυτά τα βήματα δεν φέρνουν μεγάλες αλλαγές, αλλά η συνολική τους επίδραση μπορεί να οδηγήσει σε ραγδαίες ανακατατάξεις και αυξημένο έλεγχο. Η Κίνα έχει εξάλλου ήδη χρησιμοποιήσει αυτήν την τακτική στις θάλασσες της Νότιας και της Ανατολικής Κίνας. Ωστόσο, αν επιχειρήσει να την εφαρμόσει και στη Σελήνη, θα χρειαστεί χρόνο που θα δώσει την ευκαιρία σε όποιον θέλει να αντιδράσει.

Με μια επιφάνεια 39 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων (ή πέντε φορές η Αυστραλία) ο οποιοσδήποτε έλεγχος της Σελήνης θα ήταν προσωρινός και τοπικός. Λογικά, η Κίνα θα προσπαθούσε αρχικά να διασφαλίσει τον έλεγχο συγκεκριμένων περιοχών, που είναι στρατηγικά σημαντικές. Αυτές θα ήταν οι κρατήρες της Σελήνης καθώς έχουν τις υψηλότερες συγκεντρώσεις πάγου νερού. Ο πάγος στη Σελήνη είναι σημαντικός, γιατί θα προσφέρει νερό στους ανθρώπους που θα βρεθούν εκεί για την επιβίωσή τους χωρίς να χρειάζεται να το μεταφέρουν από τη Γη. Ο πάγος επίσης μπορεί να χρησιμεύσει ως ζωτική πηγή οξυγόνου αλλά και υδρογόνου, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο για τους πυραύλους. Εν ολίγοις το νερό σε πάγο που βρίσκεται στους κρατήρες είναι ζωτικής σημασίας για την βιωσιμότητα οποιασδήποτε αποστολής στο φεγγάρι.

Η εξασφάλιση και η επιβολή του ελέγχου σε στρατηγικά σημαντικές περιοχές της Σελήνης θα απαιτούσε σημαντικές οικονομικές επενδύσεις και μακροπρόθεσμες προσπάθειες. Βέβαια, καμία χώρα δεν μπορεί να το κάνει αυτό, χωρίς να το αντιληφθούν όλες οι άλλες, αναφέρουν οι επιστήμονες.

Έχει η Κίνα τους πόρους για την κατάληψη;

Είναι γνωστό πως η Κίνα κάνει τεράστιες επενδύσεις στο διάστημα. Το 2021 βρισκόταν στο Νο1 της λίστας των εκτοξεύσεων σε τροχιά (55, με τις ΗΠΑ να είναι στο Νο2 με 51). Παράλληλα ήταν μεταξύ των τριών χωρών με τις περισσότερες κατασκευές διαστημοπλοίων. Η κρατική διαστημική υπηρεσία StarNet έχει σχεδιάσει την δημιουργία 12.992 δορυφόρων, ενώ ο πρώτος κινεζικός διαστημικός σταθμός Tiangong είναι σχεδόν έτοιμος.

Το να πάει κανείς στη Σελήνη είναι ακριβό. Το να την κατακτήσει όμως είναι πολύ πιο ακριβό. Το 2020 ο προϋπολογισμός της Κίνας για το διάστημα (13 δισεκ. δολάρια)ήταν ο μισός εκείνου της NASA. Την χρονιά εκείνη, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Κίνα αύξησαν τους προϋπολογισμούς τους για το διάστημα: οι ΗΠΑ στο 5,6% και η Κίνα στο εντυπωσιακό 17,1%. Πάντως ακόμα και με αυτά τα χρήματα, η Κίνα δεν φαίνεται να επενδύει τα χρήματα που θα χρειάζονταν για να φέρει εις πέρας την δύσκολη αποστολή της κατάληψης της Σελήνης, ενώ δεν φαίνεται ούτε να θέλει να τεθεί στο περιθώριο της διεθνούς κοινότητας ειδικά όταν είναι άγνωστο αν θα αποκομίσει τα απαιτούμενα οφέλη.