Η κατάρριψη ενός τουρκικού μαχητικού από ελληνικό που οδήγησε και στην πτώση δεύτερου τουρκικού αεροσκάφους. Το δυστύχημα που οδήγησε στον θάνατο του Δημήτρη Χατζηαντωνίου
20 Ιουλίου 1974: Ενώ ο «Αττίλας 1» με
την απόβαση δυνάμεων στην Κερύνεια το τουρκικό επιτελείο έχει ξεκινήσει
παράλληλη επιχείρηση αντιπερισπασμού στον εναέριο χώρο του Αιγαίου. Η Άγκυρα χαρακτήρισε
επικίνδυνες ζώνες περιοχές του ανατολικού Αιγαίου, οι οποίες ανήκουν στο FIR
Αθηνών, επικαλούμενη την ασφάλεια των δυτικών της παραλιών λόγω των γεγονότων
στην Κύπρο. Τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη προχώρησαν σε μεγάλο βάθος ελληνικό
εναέριο χώρο. Επίσης αναφορές επιβεβαιώνουν ότι μαχητικά της Τουρκίας έφτασαν
έως και την Εύβοια. Η διοίκηση της Πολεμικής
μας Αεροπορίας να θέτει όλα της τα αεροσκάφη σε ετοιμότητα 2 και 5 λεπτών.
Ο Αρχηγός της Πολεμικής Αεροπορίας
Αλέξανδρος Παπανικολάου εξέδωσε αρχικά την εξής διαταγή: «Εις περίπτωσιν
εμπλοκής τουρκικών και ελληνικών αεροσκαφών να αποφευχθεί πάσα επιθετική
ενέργεια των ημετέρων αεροσκαφών άνευ προσωπικής διαταγής του Αρχηγού Ενόπλων
Δυνάμεων ή του Αρχηγού Αεροπορίας». Λίγα λεπτά αργότερα ακολούθησε νέα διαταγή
η οποία ανέφερε: «Αεροσκάφη αναχαιτίσεως και αντιαεροπορικά μέσα θα βάλουν εφ’
όσον προσβληθούν».
Το δυστύχημα με τον Δημήτριο Χατζηαντωνίου
Μέσα στις επόμενες μέρες σημειώθηκαν
δεκάδες εικονικές αερομαχίες. Μια από αυτές όμως εξελίχθηκε σε κανονική
πολεμική σύγκρουση με θύματα τελικά δύο Τούρκους πιλότους. Νεκρό είχε όμως και η
ελληνική πλευρά
Το πρωινό της 22ας Ιουλίου 1974 ένα
αεροσκάφος F-5 με χειριστή τον ανθυποσμηναγό Δημήτριο Χατζηαντωνίου συμμετείχε
σε αναχαίτιση κοντά στα Ψαρά έχοντας χάσει επαφή μέσω ασυρμάτου με τον
επικεφαλής του σχηματισμού. Τα τουρκικά αεροσκάφη τον ακολουθούσαν και τα
καύσιμα του ελληνικού F-5 τελείωναν.
Στις 07:45 Χατζηαντωνίου επιχείρησε εσπευσμένα να προσγειωθεί στην Τανάγρα. Το
αεροσκάφος συνετρίβη και ο Χατζηαντωνίου σκοτώθηκε. Στα επίσημα αρχεία της
Αεροπορίας αναφέρεται μόνο πως ο ανθυποσμηναγός έχασε τη ζωή του «κατά την
εκτέλεση διατεταγμένης αποστολής».
Η θανάσιμη
αερομαχία πάνω από τη Μυτιλήνη
Την ίδια μέρα (22 Ιουλίου) όπως επιβεβαιώνει
η έκθεση που συντάχθηκε, στα τέλη του 1974, από επιτροπή με επικεφαλής τον
Σμήναρχο Π. Σεμερτζάκη, πραγματοποιείται αερομαχία μεταξύ δύο ελληνικών και
τουρκικών αεροσκαφών. Δύο ελληνικά αεροσκάφη F-5A έλαβαν μια εντολή για «scramble»
(ταχύτατη απογείωση) για αναχαίτιση τουρκικών αεροσκαφών. Πιλότοι ήταν ο υποσμηναγός
Ιωάννης Δινόπουλος και ο ανθυποσμηναγός Θωμάς Σκαμπαρδώνης.
Οι Έλληνες πιλότοι απογειώθηκαν από
την 111 Πτέρυγα Μάχης στη Νέα Αγχίαλο και γύρω στις 13:30 εντόπισαν κοντά στον
Άγιο Ευστράτιο ένα ζεύγος τουρκικών F-102. Σύμφωνα με την αφήγηση του
Σκαμπαρδώνη ένα από τα τουρκικά μαχητικά βρέθηκε πίσω του και επιχείρησε να τον
καταρρίψει με πύραυλο ο οποίος δεν βρήκε στόχο. Ο Δινόπουλος κινήθηκε άμεσα και
έπληξε με πύραυλο το τουρκικό F-102
καταρρίπτοντας του.
Ο δεύτερος Τούρκος πιλότος, υπό τον
φόβο ότι θα καταρριφθεί και αυτός, πανικοβλήθηκε και έχασε τον προσανατολισμό
του. Έφτασε λίγο πριν την Κόρινθο πριν καταλάβει ότι έχει πάρει λάθος πορεία. Στη
συνέχεια κινήθηκε ανατολικά και
καταδιωκόμενος από άλλα ελληνικά μαχητικά που στο μεταξύ είχαν απογειωθεί,
πέρασε νοτίως της Χίου. Διαπιστώνοντας ότι δεν έχει αρκετά καύσιμα για να
φτάσει σε αεροδρόμιο επιχείρησε αναγκαστική προσγείωση (πιθανότατα σε δρόμο) η
οποία δεν ήταν επιτυχής με αποτέλεσμα να χάσει και αυτός της ζωή του.
Αν και το περιστατικό ήταν γνωστό στους
κύκλους της Αεροπορίας δεν καταγράφηκε σε επίσημα αναφορά. Μόνο ο μετέπειτα
υπουργός Εθνικής Άμυνας, Ευάγγελος Αβέρωφ σε σημείωμα του για συνάντηση που
είχε με τον Αμερικανό Υφυπουργό Εξωτερικών Άρθουρ Χάρτμαν γράφει: «Συναφώς
υπενθύμισα το επεισόδιον της 22ας Ιουλίου εις περιοχήν Μυτιλήνης όπερ εφαίνετο
να αγνοούν».
Η συγκλονιστική αφήγηση του Σκαμπαρδώνη
Για τα γεγονότα της 22ας Ιουλίου 1974
μίλησε ο ίδιος ο Θωμάς Σκαμπαρδώνης σε συνέντευξη του στο περιοδικό Cockpit τον
Μάιο του 2001 (τεύχος 29, Μάιος 2001).
Ως ταξίαρχος εν αποστρατεία πλέον ο Σκαμπαρδώνης
αφηγείται:
«Από νωρίς το πρωί είχαμε μαζικές παραβιάσεις
του F1R Αθηνών από τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη. Εγώ, όπως και όλοι οι
συνάδελφοί μου ήμασταν μέσα στα αεροσκάφη μας και περιμέναμε. Οι ετοιμότητες
ήταν των 5 και των 2 λεπτών κατ έτσι ήμασταν αναγκασμένοι να περιμένουμε
δεμένοι μέσα στα πιλοτήρια των F-5 την εντολή για scramble.
Ο Νο1 του σχηματισμού θα ήταν ο
Υποσμηναγός Ιωάννης Δινόπουλος αρκετά παλαιότερος στη Μοίρα και με ειδικότητα
εκπαιδευτού. Χωρίς να έχω χρόνο να σκεφτώ εκκίνησα τους δύο κινητήρες, βγήκα
από το shelter και περίμενα για λίγο να πάρω κλήση από τον Νο1. Κάτι τέτοιο δεν
έγινε και έτσι βγήκα εγώ στη συχνότητα, χαλώντας τον Νο1. Δεν πήρα όμως καμμία
απάντηση και έτσι κατευθύνθηκα προς τον τροχόδρομο περιμένοντας τον Δινόπουλο
να περάσει και να τον ακολουθήσω μέχρι τη γραμμή κράτησης του διαδρόμου και
κατόπιν και στην πτήση σαν Ν02. Όταν ο Δινόπουλος έφτασε στον συνδετήριο που
βρισκόμουν, με μία σειρά κωδικοποιημένων νοημάτων μου είπε ότι δεν είχε
ασύρματο και έτσι δεν μπορούσε να μεταδώσει ή να ακούσει οτιδήποτε. Με άλλο ένα
νόημα μου είπε να περάσω μπροστά σαν Νο1 και αυτός θα ακολουθούσε από πίσω
επιβλέποντας τις κινήσεις μου και καλύπτοντάς με.
Πέρασα λοιπόν μπροστά και έχανα ό,τι
ακριβώς και στις εκπαιδευτικές ή τις κανονικές εξόδους συντήρησης, χωρίς να έχω
άγχος για κάτι. Στις ενημερώσεις που μας είχαν γίνει, είχαμε σαφείς εντολές να
έχουμε τους διακόπτες επιλογής των όπλων μας σε θέση OFF και να μην χάνουμε
τίποτα περισσότερο από μία απλή αναγνώριση των αεροσκαφών που Θα συναντούσαμε.
Δεν είχαμε δηλαδή καμμία ενημέρωση που θα μας προέτρεπε να είμαστε σε εγρήγορση
και επιφυλακή για παν ενδεχόμενο. Βέβαια η μονάδα ήταν εντελώς έτοιμη για όλα,
όντας σε πολεμική ετοιμότητα, με όλα τα αντιαεροπορικά στις Θέσεις τους και
επανδρωμένα, με αύξηση των μέτρων ασφαλείας κ.ο.κ. Πριν ακόμη απογειωθούμε
λοιπόν γνώριζα ότι Θα πετάξουμε για να κάνουμε μία τυπική αναχαίτιση, μία
διαδικασία που είχαμε χάνει αρκετές φορές σε περίοδο ειρήνης. 'Ετσι
ακολουθώντας τις κατευθύνσεις που μου έδινε το 'Jοker , το ραντάρ του Πηλίου,
πήραμε ανοδική πορεία με κατεύθυνση το Βόρειο Αιγαίο.
O Δινόπουλος ακολουθούσε από σχετικά
μεγάλη απόσταση και πετώντας ψηλότερα (δεν γνωρίζω ακριβώς πόσο) προκειμένου να
μπορεί με ευχέρεια να ελέγχει τις κινήσεις μου και τον περιβάλλοντα χώρο. Εγώ
ακολουθούσα πιστά τις εντολές του "Joker" οι οποίες διαρκώς μου
άλλαζαν πορεία και επίπεδο. Βλέπετε οι "στόχοι" ήταν πολλοί εκείνη
την ημέρα. Μετά από δύο ή τρεις τέτοιες αλλαγές πορείας και ύψους με βάση τις εντολές
που έπαιρνα από το "Joker , μου δόθηκε τελικά εντολή να πετάξω προς την
περιοχή μεταξύ Αγίου Ευστρατίου και Λήμνου, στο επίπεδο των 20.000 ποδών. Ενώ
βρισκόμουν ακόμη σε άνοδο σε ύψος 18.000 περίπου ποδών και με ταχύτητα 350
περίπου κόμ¬βων, το "Joker" μου υπέδειξε ότι έπρεπε να αναζητήσω τον
στόχο 20 περίπου μοίρες προς τα δεξιά. Είχα λοιπόν στραμμένη την προσοχή μου
προς αυτή την κατεύθυνση όταν ελάχιστα αργότερα δύο τουρκικά F-102 που πετούσαν
σε κλειστό σχηματισμό πέρασαν αστραπιαία από αριστερά μου σε απόσταση η οποία
δεν πρέπει να ήταν μεγαλύτερη των 200 μέτρων. Ενστικτωδώς και χωρίς την
παραμικρή καθυστέρηση, έσπασα την άνοδο και έστρεψα απότομα προς τα αριστερά
για να βρεθώ πίσω τους. Ελάχιστα αργότερα διαπίστωσα ότι το ίδιο έχαναν και
αυτοί, αφού είχα συνεχώς οπτική επαφή, βλέποντάς τους στα αριστερά μου (Ώρα
8'). Ενημέρωσα το "Joker" και η αλήθεια είναι ότι όταν τους είδα να
στρέφουν πίσω μου. πίστεψα ότι παίρνουν πορεία ανατολική για να επιστρέψουν.
Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε. Συνέχισαν να στρέφουν με σκοπό να μου "πάρουν
την ουρά" και αυτό άρχισε να φαίνεται πεντακάθαρα. Εγώ με πλήρη στοιχεία
στους κινητήρες και τον μέγιστο βαθμό στροφής, προσπαθούσα να έχω διαρκώς
οπτική επαφή μαζί τους. Στην προσπάθειά μου αυτή, η ταχύτητό μου έπεσε στους
300 περίπου κόμβους και έτσι άρχισα σταδιακά να βυθίζω για να την αυξήσω γιατί
αυτοί είχαν το πλεονέκτημα. τουλάχιστον από πλευράς ταχύτητας, καθώς
συναντηθήκαμε στο ίδιο ύψος αλλά εγώ βρισκόμουν σε άνοδο και αυτοί πετούσαν
ευθεία και οριζόντια. Μετά από τέσσερεις τουλάχιστον περιστροφές κατ' αυτόν τον
τρόπο, ανέφερα στο 'Joker" ότι είχα εμπλοκή και συνέχισα να στρέφω
κατερχόμενος. Σε κάποια στιγμή έπαψα να τους βλέπω, αλλά συνέχισα να ελίσσομαι
και να ψάχνω τον ουρανό γύρω μου για να τους ξαναδώ. "Έχοντας κατέβει κάτω
από το επίπεδο των 10.000 ποδών και ερευνώντας προς κάθε κατεύθυνση, είδα
ξαφνικά στη Θάλασσα, η οποία ήταν σχετικά τρικυμιώδεις, έναν τεράστιο πίδακα
νερού που ελάχιστα αργότερα μετατράπηκε σε μία μεγάλη κηλίδα. Τότε κατάλαβα ότι
κάτι έγινε και αμέσως ξέχασα τους Τούρκους και άρχισα να αναζητάω το αεροπλάνο
του Δινόπουλου. Ήρθα σε επαφή με το "Joker" για να μάθω που
βρίσκεται, αλλά δεν πήρα συγκεκριμένη απάντηση. Μου δόθηκε όμως εντολή να πάρω
πορεία επιστροφής προς την Αγχίαλο και ελάχιστα αργότερα το 'Joker" μου
έδωσε την πορεία ενός στόχου που είχε σχεδόν την ίδια κατεύθυνση με εμένα.
Προσπάθησα με τη βοήθεια των οδηγιών του 'Joker" να τον εντοπίσω, αλλά δεν
τα κατάφερα. Ν ορατότητα δεν ήταν η καλύτερη εκείνη την ημέρα.
Μόλις προσγειώθηκα, πάνω από το
αεροδρόμιο φάνηκε και το αεροπλάνο του Δινόπουλου. Τον περίμενα στο τέλος του
διαδρόμου και όταν πλησίασε, έκπληκτος πρόσεξα ότι από τα αχροπτερύγιά του
έλειπαν και οι δύο Sidewinder. Ακινητοποιώντας τα αεροσκάφη μας στην πίστα
κατεβήκαμε και πριν χαλά-καλά προλάβουμε να ανταλλάξουμε δύο κουβέντες,
βρεθήκαμε περιτριγυρισμένοι από κόσμο. Οι τεχνικοί και οι συνάδελφοι χειριστές
μαζεύτηκαν γύρω μας σαν τις μέλισσες, προσπαθώντας να μάθουν τι ακριβώς έγινε.
Σχεδόν αμέσως ήρθε ένα τζιπ και μας πήρε από αυτό το πανδαιμόνιο. Και εγώ και ο
Υποσμηναγός Δινόπουλος, ανακριθήκαμε ξεχωριστά και κατόπιν επιστρέιμαμε στα
καθήκοντά μας και λίγο αργότερα έμαθα και εγώ τι ακριβώς είχε γίνει.
O Δινόπουλος που ακολουθούσε από
σχετικά μεγάλη απόσταση και πιο ιμηλά, δεν έγινε αντιληπτός από τους δύο
Τούρκους χειριστές. Παρακολούθησε την όλη εξέλιξη της εμπλοκής μου με τα
τουρκικά αεροσκάφη κατεβαίνοντας και πλησιάζοντας. Πριν προλάβει δε να επέμβει,
είδε τις καταπακτές του Νο1 του τουρκικού σχηματισμού να ανοίγουν και αμέσως
μετά να εκτοξεύεται ένα βλήμα ΑΙΜ-4 Falcon, εναντίον μου. Το βλήμα αστόχησε
καθώς, όντας σε κλειστή παρατεταμένη στροφή και εγώ και αυτοί, ήταν εκτός
παραμέτρων βολής. Χωρίς να γίνει αντιληπτός ο Δινόπουλος είχε φτάσει πίσω τους
σε ακτίνα βολής.
Να σημειώσω εδώ ότι η αναγνώριση του
στόχου γινόταν οπτικά. Όπως γνωρίζετε το F-5 δεν είχε ραντάρ. Όταν γινόταν η
αναγνώριση του στόχου γυρνούσες τους διακόπτες επιλογής στον πίνακα οπλισμού σε
Θέση ΟΝ (ή ΑRΜ), επιλέγοντας πολυβόλα ή πυραύλους. Εκείνη την εποχή είχαμε
επάνω στα F-5 τους Α1Μ-9B. O εγκλωβισμός του στόχου επιτυγχανόταν όταν μετά το
γύρισμα του διακόπτη επιλογής των πυραύλων, οι κεφαλές τους Θερμαίνονταν και
ερχόμενες σε επαφή με το ρεύμα καυσαερίων του προπορευόμενου (εχθρικού)
αεροσκάφους, έδιναν ένα οξύ ηχητικό σήμα που γινόταν ασθενέστερο όταν το ρεύμα
των καυσαερίων χανόταν και φυσικά ισχυρότερο όταν βρισκόσουν στο κέντρο του.
Τότε ήσουν έτοιμος για βολή. Την απόσταση του στόχου την καθόριζες πάλι με το
μάτι, μέσα όμως από το σκοπευτικό του αεροσκάφους. Δηλαδή για παράδειγμα εάν η
επιφάνεια του σκοπευτικού κάλυπτε πλήρως το εχθρικό αεροσκάφος μπροστά σου, η
απόστασή ήταν γύρω στα 1.200 μέτρα, εάν το τελευταίο κάλυπτε το μισό σκοπευτικό
τότε η απόσταση ήταν σχεδόν η διπλάσια κ.ο.κ. Εάν θυμάμαι χαλά η καλύτερη και
φυσικά συνιστώμενη απόσταση βολής για τον ΑΙΜ-9B, ήταν τα 800 περίπου μέτρα.
Έχοντας αυτές τις παραμέτρους βολής ο
Δινόπουλος γύρισε τους διακόπτες του σε Θέση ΟΝ και εκτόξευσε αμέσως έναν
Sidewinder εναντίον των τουρκικών αεροσκαφών. Το βλήμα αυτό αστόχησε, καθώς η
κεφαλή του δεν είχε ακόμη Θερμανθεί και δεν ήταν έτοιμο για βολή. O δεύτερος
Sidewinder όμως στον χρόνο που μεσολάβησε, Θερμάνθηκε και έδωσε το
χαρακτηριστικό ηχητικό σήμα εγκλωβισμού. Χωρίς να διστάσει ο υποσμηναγός πάτησε
την σκανδάλη στο χειριστήριο. Το βλήμα βρήκε κέντρο και ο Ελληνας χειριστής με
την εκδήλωση της έκρηξης, έχανε ένα απότομο δεξί brake, για να μην χτυπηθεί από
τα κομμάτια του τουρκικού F-102 που άρχισε φλεγόμενο (ό,τι απέμενε από αυτό) να
πέφτει προς τη θάλασσα».
Για την πτώση του δεύτερου τουρκικού
μαχητικού ο Σκαμπαρδώνης τονίζει: «Αρκετά δε αργότερα μάθαμε ότι ο δεύτερος
Τούρκος χειριστής, υπέστη τέτοιο σοκ που έχασε τον προσανατολισμό του. Στις
απεγνωσμένες προσπάθειές του να φτάσει πάνω από την τουρκική ακτή σε κατάσταση
πανικού, φοβούμενος ίσως ότι τα ελληνικά αεροσκάφη εξακολουθούν να βρίσχονται
στην ουρά του, εξάντλησε, μάλλον μέσω αδικαιολόγητης και υπερβολικής χρήσης του
μετακαυστήρα του κινητήρα του, τα καύσιμά του με αποτέλεσμα να πραγματοποιήσει
αναγκαστική προσγείωση κάπου στα Μικρασιατικά παράλια. Το αεροπλάνο του
καταστράφηκε ολοσχερώς και ο ίδιος τραυματίστηκε βαριά με αποτέλεσμα να πεθάνει
μετά από λίγο.
Επίσης μάθαμε ότι και οι δύο Τούρκοι
χειριστές ήταν υψηλόβαθμο,. Με βάση τις πληροφορίες μας ο αρχηγός του
σχηματισμού ήταν αντισμήναρχος και ο Νο.2 επισμηναγός. Μετά από αυτό τίποτα.
Όλα ξαναγύρισαν στους κανονικούς τους ρυθμούς και οι Τούρκοι δεν ξαναφάνηκαν
ούτε κατά τη διάρκεια της δεύτερης εισβολής στην Κύπρο τον Αύγουστο». Ο
Δινόπουλος έχει επιλέξει να μην μιλήσει για το περιστατικό.
Η επίσημη αναφορά
H αερομαχία περιγράφεται στην 'Εκθεση
Σεμερτζάκη ως εξης: «Περί την 22.13.30' εν ζεύγος ημετέρων αεροσκαφών Π¬5 (111
ΩΜ) ενεπλάκη εις Αερομαχίαν, 10 ν.μ. ΝΔ νήσου ΛΕΣΒΟΥ, μετά Τουρκικού ζεύγους
αεροσκαφών F-102 όπερ επεχείρει αναχαίτισιν κατά ημετέρου αεροσκάφους ALBATROS.
Η Αναχαίτισις, κατευθυνόμενη αρχικώς υπό της 2 ΜΚΕΠ (ΠΗΛΙΟΝ), ήτο μετωπική, εν
συνεχεία απωλέσθη η R/1' επικοι¬νωνία. Καθ' ην στιγμήν επετεύχθη οπτική επαφή,
ο στόχος εξετέλεσεν στροφήν προς ΤΟΥΡΚΙΑΝ. Τούτο εξελήφθη, υπό του ημετέρου Νο1,
ως αποχώρησις του εχθρικού σχηματισμού και κατά συνέπειαν δεν προέβη εις
επιθετικήν τινά ενέργειαν, τηρών τους ισχύοντες κανόνες εμπλοκής. Μετ' ολίγον
όμως, τα Τουρκικά αεροσκάφη εξετέλεσαν στροφήν δι' επίθεσιν κατά του ημετέρου
Νο1 αεροσκάφους και λαβόντα θέσιν όπισθεν αυτού, εξετόξευσαν βλήμα (FALCON)
εναντίον του, ανεπιτυχώς. Η επί¬θεσις εγένετο αντιληπτή υπό του ημέτέρου Νο2,
αεροσκάφους, όπερ παρηχολούθει εκ μεγαλυτέρου ύψους και το οποίον λόγω βλάβης
R/Τ είχεν απολέσει επαφήν μετά του Νο1 και του ελέγχοντος Σταθμού RADAR. Αμέσως
το Νο2 αεροσκάφος έλαβε θέσιν μάχης και εξετόξευσεν βλήμα (GAR-8) εναντίον του
Νο1 Τουρκικού αεροσκάφους, ανεπιτυχώς. Εν συνεχεία το Νο1 εχθρικόν αεροσκάφος
απεσπάσθη του σχηματισμού, το δεν ημέτερον Νο2 εξετόξευσεν και το έτερον βλήμα
(GAR-8) εναντίον του Νο2 εχθρικού αεροσκάφους. O χειριστής του ημετέρου Νο2 δεν
ηδυνήθη να εξαχριβώση την χατάρριψιν του εχθρικού Νο2. Ο χειριστής όμως του
ημετέρου Νο1 αντελήφθη επί της επιφανείας της Θαλάσσης υψηλόν κυματισμόν,
υποθέσας ότι κατερρίφθη το ημέτερον Νο2. Εικάζεται ότι ο εν λόγω κυματισμός
προήλθεν εκ της καταρρίψεως του Τουρκικού αεροσκάφους».