Η ανακάλυψη των επιστημόνων φέρνει νέα δεδομένα στη γνώση μας για το διάστημα
Η φύση έχει βρει εντυπωσιακά ποικίλους τρόπους για να κάνει τα πράγματα να… εκρήγνυνται. Ωστόσο, οι πιο ισχυρές εκρήξεις είναι αυτές που συμβαίνουν σε διαστημικό επίπεδο και τις ονομάζουμε «σούπερ νόβα». Το όνομα αυτό επινόησαν οι αστρονόμοι Βάλτερ Μπάαντε και Φριτζ Τσουίκι το 1933, για να περιγράψουν τα υπολείμματα των αστέρων νετρονίων.
Οι επιστήμονες του μεσαίωνα βλέποντας σούπερ νόβα θεωρούσαν
ότι ανακάλυπταν στον ουρανό ένα καινούργιο πολύ φωτεινό αστέρι που λίγες ώρες
πριν δεν υπήρχε (εξ ου και η ονομασία ‘νόβα’ που σημαίνει ‘νέο’ στα λατινικά),
ωστόσο στην πραγματικότητα αυτό που συμβαίνει στα σούπερ νόβα είναι ο θάνατος
του αστεριού ή τουλάχιστον η μετατροπή του σε κάτι διαφορετικό. Ο υπερκαινοφανής
αστέρας ή σούπερ νόβα σημειώνεται κατά τη διάρκεια των τελευταίων εξελικτικών
σταδίων της ζωής ενός αστεριού. Η έκρηξη των αστέρων είναι τεραστίων
διαστάσεων, ξεπερνά την ενέργεια που εξαπολύεται από τον Ήλιο και κατ' αυτό τον
τρόπο «πεθαίνουν».
Η παρατήρηση ενός σούπερ νόβα από την πλανήτη μας δεν είναι
κάτι ιδιαίτερα συχνό. Στην πραγματικότητα, οι επιστήμονες θεωρούν ότι η τελευταία
φορά που οι άνθρωποι μπόρεσαν να γίνουν θεατές ενός τέτοιου φαινομένου ήταν στις
9 Οκτωβρίου 1604 όταν το σούπερ νόβα SN 1604 σημειώθηκε στο Milky Way περίπου 20.000 έτη φωτός
μακριά από τη Γη. Αυτό που είδαν στον ουρανό τότε οι άνθρωποι ήταν η ξαφνική
εμφάνιση ενός λαμπερού αστεριού.
Τι θα συνέβαινε όμως αν ένα σούπερ νόβα σημειωνόταν στην «γειτονιά»
μας. Οι επιστήμονες δεν έχουν πολύ καλά νέα για εμάς…
Το τέλος της ζωής
Ένα αστέρι που εκρήγνυται θα μπορούσε να αποτελέσει πολύ
μεγαλύτερο κίνδυνο- απ’ ό,τι πίστευαν οι επιστήμονες ως τώρα- για τους πλανήτες
που βρίσκονται κοντά. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε μια νέα μελέτη της NASA μέσω του Παρατηρητηρίου Ακτινών Χ Chandra και τηλεσκοπίων
Ακτινών Χ. Όπως τώρα διαπιστώθηκε για πρώτη φορά, μετά το σούπερ νόβα
ακολουθείται μια φάση έκλυσης ισχυρών Ακτινών Χ που θα μπορούσαν να
καταστρέψουν τις ατμόσφαιρες πλανητών ως και 160 έτη φωτός μακριά απειλώντας τη
ζωή σε αυτούς.
Τα καλά νέα είναι ότι η γη αυτή τη στιγμή δεν βρίσκεται σε
άμεση απειλή καθώς δεν έχουν παρατηρηθεί σημάδια για κάποιο επικείμενο σούπερ
νόβα εντός αυτής της απόστασης, ωστόσο είναι πιθανό ο πλανήτης μας να είχε
δεχθεί τις επιπτώσεις μιας τέτοιας έκθεσης σε Ακτίνες Χ.
Πριν από αυτή τη μελέτη, οι επιστήμονες εστίαζαν τις μελέτες
τους σχετικά με τον κίνδυνο από ένα σούπερ νόβα κυρίως σε δύο περιόδους: από τη
μια στην έντονη ακτινοβολία που παράγεται τις ημέρες και τους μήνες μετά την
έκρηξη και από την άλλη στα ενεργά σωματίδια που μπορούν να εκπέμπονται μέχρι
και εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια αργότερα.
Ωστόσο, αυτές οι δύο ούτως ή άλλως επικίνδυνες περίοδοι δεν
αποκαλύπτουν όλους τους κινδύνους που υπάρχουν από την έκρηξη ενός αστεριού. Οι
επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ανάμεσα σε αυτές τις δύο επικίνδυνες περιόδους
κρύβεται ακόμα μια. Το αποτέλεσμα ενός σούπερ νόβα είναι πάντοτε η παραγωγή
Ακτινών Χ. Ωστόσο, αν τα κύματα έκρηξης «χτυπήσουν» το πυκνό αέριο που
περιβάλλει το αστέρι που εξερράγη μπορεί να παραχθεί μια μεγάλη δόση ακτίνων Χ,
η οποία θα φθάσει σε έναν παρακείμενο πλανήτη μερικούς μήνες έως και χρόνια
μετά την έκρηξη και μπορεί να διαρκέσει για δεκαετίες. Μια τέτοια έντονη έκθεση
μπορεί να προκαλέσει την εξαφάνιση της ζωής στον πλανήτη.
Οι υπολογισμοί της νέας αυτής μελέτης βασίζονται σε
παρατηρήσεις Ακτινών Χ από 31 σουπερνόβα και τα επακόλουθά τους από το
Παρατηρητήριο ακτίνων Χ Chandra της NASA, τις αποστολές Swift και NuSTAR και το
XMM-Newton της ESA. Οι παρατηρήσεις αυτές έδειξαν ότι οι πλανήτες μπορούν να δεχθούν
ακτινοβολία σε θανατηφόρες δόσεις ακόμα κι αν βρίσκονται μέχρι 160 έτη φωτός
μακριά.
«Εάν ένας χείμαρρος Ακτινών Χ σαρώσει έναν κοντινό πλανήτη,
η ακτινοβολία θα μπορούσε να αλλάξει σοβαρά την ατμοσφαιρική χημεία του πλανήτη»,
ανέφερε ο Ίαν Μπάρτον από το Πανεπιστήμιο του Ιλινόις Ουρμπάνα Σαμπέιν, ο
οποίος είναι ο επικεφαλής της έρευνας. «Για έναν πλανήτη που μοιάζει με τη Γη,
αυτή η διαδικασία θα μπορούσε να εξαλείψει ένα σημαντικό μέρος του όζοντος, το
οποίο τελικά προστατεύει τη ζωή από την επικίνδυνη υπεριώδη ακτινοβολία του
αστέρα-ξενιστή του».
Αν ένας πλανήτης με τη σύνθεση της Γης δεχόταν μιας σταθερής
συχνότητας και υψηλής ενέργειας ποσότητα ραδιενέργειας από ένα κοντινό σούπερ
νόβα, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στην εξαφάνιση ενός ευρέος φάσματος
οργανισμών, ειδικά των θαλάσσιων που βρίσκονται στα θεμέλια της τροφικής
αλυσίδας. Τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να είναι τόσο έντονα που θα οδηγούσε σε
μαζική εξαφάνιση ειδών.
Μετά από χρόνια θανατηφόρου έκθεσης σε Ακτίνες Χ από την
αλληλεπίδραση του σουπερνόβα και την ανεμπόδιστη πλέον έκθεση στην υπεριώδη
ακτινοβολία από το άστρο υποδοχής ενός πλανήτη σαν τη Γη, μπορεί να παραχθεί
μεγάλη ποσότητα διοξειδίου του αζώτου, προκαλώντας καφέ ομίχλη στην ατμόσφαιρα.
Ωστόσο, ο συν-συγγραφέας της έκθεσης, Κόνορ Ο’Μαχόνεϊ του Πανεπιστήμιου
του Ιλινόις, είναι αρκετά καθησυχαστικός: «Η Γη αυτή τη στιγμή δεν βρίσκεται σε
κίνδυνο από κάποιο τέτοιο γεγονός, καθώς δεν έχουν εντοπιστεί στοιχεία για
πιθανά σούπερ νόβα εντός της επικίνδυνης ζώνης. Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό
τέτοια γεγονότα να έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στο παρελθόν του πλανήτη μας», τονίζει.
Τα σούπερ νόβα ίσως
διαμόρφωσαν τη Γη
Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις - συμπεριλαμβανομένης της
ανίχνευσης σε διάφορες τοποθεσίες σε όλο τον κόσμο ενός ραδιενεργού τύπου
σιδήρου - ότι σημειώθηκαν σουπερνόβα κοντά στη Γη πριν από περίπου 2 με 8
εκατομμύρια χρόνια. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι αυτά τα σουπερνόβα απείχαν
περίπου 65 έως 500 έτη φωτός από τη Γη.
Η Γη βρίσκεται εντός της «Τοπικής Φυσαλίδας», μιας ιδιαίτερης
δομής που βρίσκεται στο γαλαξία μας και στο κέντρο της οποίας βρίσκεται το ηλιακό
μας σύστημα και η Γη. Η φυσαλίδα αυτή δημιουργήθηκε πριν από περίπου 14 εκατ.
έτη, όταν ένα σμήνος περίπου 15 άστρων καταστράφηκε σε ένα μπαράζ εκρήξεων
σουπερνόβα. Η κοσμική αυτή δομή έχει έκταση χιλίων ετών φωτός και συνεχίζει να
μεγαλώνει, ενώ το ηλιακό μας σύστημα εισήλθε σε αυτή πριν από περίπου πέντε
εκατ. έτη. Οι ειδικοί αναφέρουν ότι υπάρχουν πολλές τέτοιου είδους κοσμικές
φυσαλίδες στο Σύμπαν αλλά η θέση που έχει το ηλιακό μας σύστημα μέσα σε αυτό,
δηλαδή ακριβώς στο κέντρο του είναι σπάνια. Όπως λένε η θέση αυτή
Τα τεράστια αυτά αστέρια που ευθύνονταν για τις εκρήξεις
σούπερ νόβα βρίσκονταν πολύ πιο κοντά στο πλανήτη μας απ’ ό,τι αντίστοιχα
αστέρια σήμερα κι αυτό σημαίνει ότι η Γη βρισκόταν τότε σε πολύ μεγαλύτερο
κίνδυνο. Αν και αυτά τα στοιχεία δεν συνδέουν απαραίτητα τα σούπερ νόβα εκείνα
με κάποιο γεγονός μαζικής εξαφάνισης στον πλανήτη μας, υποδηλώνουν ότι οι
κοσμικές εκρήξεις επηρέασαν τον πλανήτη μας στην πορεία της ύπαρξής του.
Αν και η Γη και το Ηλιακό Σύστημα βρίσκονται προς το παρόν
σε έναν ασφαλή χώρο όσον αφορά τις πιθανές εκρήξεις σουπερνόβα, πολλοί άλλοι
πλανήτες στον Γαλαξία μας δεν είναι. Αυτά τα γεγονότα υψηλής ενέργειας θα συρρικνώσουν
τις περιοχές που είναι γνωστές ως Γαλαξιακή Κατοικήσιμη Ζώνη μέσα στον Milky
Way, τις περιοχες δηλαδή όπου οι επιστήμονες θεωρούν ότι οι συνθήκες θα ήταν
ευνοϊκές για τη ζωή όπως την ξέρουμε.
Οι επιστήμονες συμφωνούν πάντως ότι χρειάζεται να γίνουν
περισσότερες παρατηρήσεις καθώς δεδομένου ότι τα σούπερ νόβα δεν είναι τόσο
συχνά στο διάστημα δεν έχουμε ακόμα όλα τα απαραίτητα δεδομένα για ασφαλή
συμπεράσματα.