Εδώ κι έναν χρόνο η αφρικανική χώρα βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο. Οι νεκροί είναι χιλιάδες, οι εκτοπισμένοι εκατομμύρια. Οι αναφορές μιλούν για Κόλαση επί της Γης
Ο ΟΗΕ την έχει
χαρακτηρίσει «μια από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές κρίσεις στη σύγχρονη
ιστορία» όμως ο υπόλοιπος κόσμος φαίνεται να αδιαφορεί για όλα όσα συμβαίνουν στο
Σουδάν. Τα γεγονότα στη χώρα της κεντρικής Αφρικής και η ανθρωπιστική τραγωδία
που εξελίσσεται καθημερινά δεν παρουσιάζονται επαρκώς από τα κορυφαία ΜΜΕ του
πλανήτη. Τι ακριβώς γίνεται λοιπόν στο Σουδάν;
Γιατί
ξεκίνησε ο εμφύλιος;
Για να κατανοήσουμε
τι έχει συμβεί πρέπει να πάμε πισω στο 2019 όταν μια λαϊκή εξέγερση ανέτρεψε
τον πρόεδρο Ομάρ αλ Μπασίρ που κυβερνούσε την χώρα για περίπου 30 χρόνια.
Ελπίδα όλων ήταν ότι θα ακολουθήσει μια μετάβαση στη δημοκρατία. Όμως το 2021 ο
αρχηγός του στρατού (SAF) Αμπντάλ Φατάχ αλ Μπουρχάν και ο διοικητής του RSF (Rapid Support Forces) Μοχάμεντ
Χαμντάν Νταγκαλό (γνωστός ως Χεμεντί) κατέλαβαν την εξουσία με πραξικόπημα.
Για ένα
διάστημα κατάφεραν να συνυπάρξουν αλλά, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα σε αυτές τις
περιπτώσεις, επήλθε ρήξη. Ανάμεσα στις δύο πλευρές δεν υπήρχε καμία εμπιστοσύνη
και τη συμμαχία διέλυσε η λεγόμενη «Συμφωνία Πλαίσιο» η οποία προωθήθηκε από τη
διεθνή κοινότητα. Συγκεκριμένα τον Δεκέμβριο του 2022 υπήρξαν πιέσεις στις δύο
πλευρές να καταλήξουν σε συμφωνία ώστε το RSF να ενσωματωθεί στον στρατό στα πλαίσια
μιας ευρύτερης μεταρρύθμισης του τομέα ασφάλειας και της μετάβασης στη
δημοκρατία.
Η διεθνής
κοινότητα προσέφερε ως κίνητρο βοήθεια και ελάφρυνση του χρέους όμως καμία από τις
δύο πλευρές δεν ήθελε να συμβιβαστεί φοβούμενη ότι θα χάσει τον έλεγχο στη νέα
κατάσταση που θα διαμορφωνόταν.
Το σημείο
θραύσης ήρθε στις 15 Απριλίου 2023 όταν οι δύο πλευρές κατέβασαν τεθωρακισμένα
και στρατό στο Χαρτούμ (πρωτεύουσα του Σουδάν), άνοιξαν πυρ και ξεκίνησαν μια
νέα εμφύλια διαμάχη.
Ποιες είναι οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές
Από τη μια
έχουμε τον εθνικό στρατό του Σουδάν, το SAF (Sudanese Armed Forces) με περίπου 300.000 στρατιώτες. Διοικητής
είναι ο στρατηγός Αλ Μπουχράν (αριστερά στη φωτό) που ανελίχθηκε στην ιεραρχία την εποχή της παντοδυναμίας
του προέδρου Αλ Μπασίρ. Από την άλλη το RSF, με περίπου 100.000 καλά
εξοπλισμένους στρατιώτες. Οι δυνάμεις του βρίσκονται κυρίως στο Χαρτούμ και την
περιοχή του Νταρφούρ, το παραδοσιακό προπύργιο της ομάδας.
Το RSF δημιουργήθηκε
από ένοπλες ομάδες των Λαϊκών Δυνάμεων Άμυνας. Πρόκειται για τους διαβόητους Janjaweed οι οποίοι, ως όργανο του Αλ Μπασίρ, κατέπνιξαν
με αδιανόητη αγριότητα την εξέγερση στο Νταρφούρ τη δεκαετία του 2000. Μέλη των Λαϊκών Δυνάμεων Άμυνας συγκρότησαν το
2013 το RSF με αρχηγό
τον «Χεμέντι» (δεξιά στη φωτό) ο οποίος κατάγεται από τον αραβικό λαό Rizeigat του Νταρφούρ.
Πρόκειται για έναν Αφρικανό πολέμαρχο ο οποίος προσπαθεί πλέον να αποκτήσει
νομιμότητα ως πολιτικός παράγοντας. Θέλει να παρουσιάσει το RSF όχι σαν μια παραστρατιωτική ομάδα αλλά
σαν μια κυβερνητική δύναμη. Σε αυτό το πλαίσιο μάλιστα επισκέφθηκε γειτονικές στο
Σουδάν χώρες.
Το RSF υποστηρίχθηκε από την Ευρωπαϊκή
Ένωση. Το 2017 με τη «Διαδικασία του Χαρτούμ» όρισε και χρηματοδότησε την ομάδα
να ενεργεί ως συνοριοφύλακες για να ανακόψει τη μετανάστευση των Αφρικανών στην
Ευρώπη.
Στρατιωτικά
αυτή τη στιγμή το RSF υπερέχει στις ενεργές ζώνες μάχης. Αυτό συμβαίνει κυρίως
γιατί η ομάδα λειτουργεί ανεξέλεγκτα χρησιμοποιώντας ωμή βία. Εκτελέσεις,
βιασμοί και λεηλασίες έχουν προκαλέσει τρόμο. Είναι η τακτική που χρησιμοποιούσαν
οι Janjaweed στο Νταρφούρ.
Οι φρικαλεότητες δίνουν στο RSF το προβάδισμα στον πόλεμο όμως έχει χάσει τη λαϊκή
υποστήριξη.
Εκτός από τους
δύο βασικούς αντιπάλους έχουν δημιουργηθεί κι άλλες μικρές ομάδες.
Σκληροπυρηνικοί μουσουλμάνοι αλλά και το «Taqaddum» υπό τον πρώην πρωθυπουργό Αμπτάλα
Χαμντόκ που εμφανίζεται ως ο εκπρόσωπος των πολιτών που θέλουν ειρηνευτικές
διαπραγματεύσεις.
Πόσα είναι τα θύματα
Ο πόλεμος
έχει εξαπλωθεί σε πολλές περιοχές της χώρας και οδήγησε στην κατάρρευση των
συστημάτων υποδομής, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης
και υγιεινής, καθώς και στην πρόκληση χιλιάδων θανάτων και εκτοπισμού
εκατομμυρίων. Ο ακριβής αριθμός των ανθρώπων που σκοτώθηκαν είναι πολύ ασαφής,
με τις αναφορές να ποικίλλουν από τη μια πηγή στην άλλη.
Έως σήμερα επισήμως
υπολογίζεται ότι έχουν σκοτωθεί περίπου 16.000 άτομα. Ειδικοί υποστηρίζουν ότι
το νούμερο είναι πολύ μεγαλύτερο γιατί η συλλογή δεδομένων σε πραγματικό χρόνο
κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας σύγκρουσης είναι πολύ δύσκολη.
Χαρακτηριστικό
είναι ότι σε έκθεση του ΟΗΕ αναφέρεται ότι μέχρι τον περασμένο Ιανουάριου μόνο
στην πόλη του Δυτικού Ντραρφού, Ελ Τζενέινα σκοτώθηκαν 10.000 έως και 15.000
άνθρωποι. Οπότε οι συνολικές απώλειες είναι πάρα πολύ μεγαλύτερες από 16.000.
Πόσοι
άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί;
Ενώ έγιναν
κάποιες προσπάθειες εκκένωσης τις πρώτες μέρες του πολέμου, αυτές αφορούσαν σε
μεγάλο βαθμό ξένους υπηκόους.
Τουλάχιστον
8,2 εκατομμύρια άνθρωποι από τον πληθυσμό των 49 εκατομμυρίων του Σουδάν έχουν
εγκαταλείψει τα σπίτια τους από τότε που ξέσπασαν οι μάχες, σύμφωνα με το
Γραφείο Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων του ΟΗΕ (UNOCHA). Σχεδόν 1,8
εκατομμύρια από αυτούς έχουν διαφύγει από τα σύνορα της χώρας, κυρίως στο
Τσαντ, την Αίγυπτο, την Αιθιοπία και το Νότιο Σουδάν. Πολλοί κατάφεραν να
ταξιδέψουν στα συγκεκριμένα μέρηπληρώνοντας τεράστια χρηματικά ποσά για
εισιτήρια λεωφορείου ή περπατώντας για μέρες.
Τουλάχιστον
6,5 εκατομμύρια έχουν εκτοπιστεί εσωτερικά και είναι κατανεμημένοι στα 18 κρατίδια
του Σουδάν. Ο μεγαλύτερος αριθμός εσωτερικά εκτοπισμένων ατόμων βρίσκεται στο
Νότιο και το Ανατολικό Νταρφούρ. Περισσότεροι από τους μισούς από αυτούς τους
ανθρώπους έχουν εκτοπιστεί από το Χαρτούμ.
Ποιες
περιοχές πλήττονται περισσότερο από τις συγκρούσεις;
Αφού
ξεκίνησαν οι μάχες στην πρωτεύουσα επεκτάθηκαν στο Ντραρφούρ στο Κορντοφάν, στη
Μερόβε και στις πολιτείες του Μπλε Νείλου. Η κατάσταση ειδικά στο ήδη ταλαιπωρημένο
από συγκρούσεις Νταρφούρ είναι εφιαλτική. Σύμφωνα με μαρτυρίες Άραβες και μέλη
του RSF πραγματοποιούν
εθνοκάθαρση στην περιοχή σκοτώνοντας αδιακρίτως αμάχους.
Πώς έχουν
επηρεαστεί οι άνθρωποι στο Σουδάν;
Το Σουδάν
αυτή τη στιγμή «βιώνει μια ανθρωπιστική κρίση επικών διαστάσεων», σύμφωνα με
τον ΟΗΕ. Η χώρα αντιμετωπίζει έντονες ελλείψεις σε βασικά είδη όπως τρόφιμα,
καθαρό νερό, φάρμακα και καύσιμα. Οι τιμές έχουν εκτοξευθεί ως αποτέλεσμα της
σπανιότητας.
Περίπου οι
μισοί από τους 49 εκατομμύρια ανθρώπους του Σουδάν χρειάζονται ανθρωπιστική
βοήθεια, λέει ο ΟΗΕ. Σχεδόν 18 εκατομμύρια αντιμετωπίζουν επίσης «καταστροφικά
επίπεδα επισιτιστικής ανασφάλειας», ειδικά σε περιοχές του Δυτικού Νταρφούρ,
του Χαρτούμ και στους καταυλισμούς των εκτοπισμένων.
Οι ομάδες
ανθρωπιστικής βοήθειας δυσκολεύονται να παράσχουν βοήθεια λόγω αποκλεισμένης
πρόσβασης, κινδύνων για την ασφάλεια και άλλων υλικοτεχνικών προκλήσεων. Τον
Μάρτιο του 2024, ο ΟΗΕ μπόρεσε να διανείμει επισιτιστική βοήθεια στο Δυτικό
Νταρφούρ για πρώτη φορά εδώ και μήνες .
Το SAF ελέγχει το Πορτ Σουδάν, την πύλη για
να εισέλθει δια θαλάσσης ανθρωπιστική βοήθεια στη χώρα. Υπάρχουν πολλές αναφορές
που υποστηρίζουν ότι το SAF δεν διανέμει τα υλικά που φτάνουν στο λιμάνι για να μην
πέσουν τελικά στα χέρια του RSF αλλά και για να διατηρήσει την πίεση σε συγκεκριμένες
περιοχής. Μαρτυρίες τονίζουν ότι τόνοι τροφίμων σαπίζουν στις αποθήκες του Πορτ
Σουδάν.
Για να
αποφευχθεί ο γενικευμένος λιμός πρέπει να διανεμηθεί κάθε βοήθεια που φτάνει
στη χώρα αλλά κυρίως να προστατευτεί η αγροτική παραγωγή. Η ανθρωπιστική
βοήθεια δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες και πρέπει πάση θυσία οι σιτοβολώνες της
χώρας να προστατευτούν και να γίνει κανονικά η συγκομιδή.
Κόλαση επί της Γης
Το Σουδάν αντιμετωπίζει
θανατηφόρες επιδημίες ασθενειών όπως η χολέρα, η ιλαρά και η ελονοσία. Περίπου
το 65% του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και μεταξύ 70
και 80% των νοσοκομείων σε ζώνες συγκρούσεων δεν λειτουργούν πλέον λόγω
αεροπορικών επιδρομών, ελλείψεων προμηθειών και επιθέσεων σε εργαζόμενους στον
τομέα της υγείας και από τις δύο πλευρές του πολέμου. Υποδομές ζωτικής
σημασίας, όπως μονάδες επεξεργασίας νερού και σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής
ενέργειας, έχουν επίσης υποστεί ζημιές ή καταστραφεί ολοσχερώς σε πολλά σημεία.
Στο
Νταρφούρ, τα σχολεία είναι κλειστά, εμποδίζοντας εκατομμύρια από το να λάβουν
εκπαίδευση ή να μπορούν να επωφεληθούν από έναν ασφαλή χώρο. Εν τω μεταξύ, ένας
αυξανόμενος αριθμός παιδιών έχουν χωριστεί από τις οικογένειές τους και πολλά
έχουν εκτεθεί σε σεξουαλική βία και τραύματα.
Στον καταυλισμό
OURANG (φωτό), που βρίσκεται στο Τσαντ, ζουν περίπου μισό εκατομμύριο εκτοπισμένοι
Σουδανοί. Οι συνθήκες διαβίωσης είναι τραγικές με τις αναφορές για θανάτους από
ασθένειες, βιασμούς και βία να είναι καθημερινές.
Γίνονται
προσπάθειες για τερματισμό του πολέμου;
Όσες
προσπάθειες έχουν γίνει για συμφωνία κατάπαυσης τους πυρός και εξεύρεση λύσης
έχουν προσκρούσει σε συμφέροντα τρίτων χωρών όπως η Ρωσία, η ΗΠΑ, η Σαουδική
Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αλλά και πιέσεις από γειτονικές χώρες του
Σουδάν. Όσες συμφωνίες επιτεύχθηκαν έληξαν πολύ σύντομα με τους δύο αντιπάλους
να κατηγορούν ο ένας των άλλων ότι δεν τήρησαν τα συμφωνηθέντα.
Οι
διαπραγματεύσεις μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών αναμένεται να ξεκινήσουν στη
Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας, στις 18 Απριλίου. Παράλληλα όμως πρωτοβουλίες
έχουν αναλάβει και η Αίγυπτος με τα Εμιράτα και αυτό μειώνει τις πιθανότητες να
βρεθεί μια συνολικά ειρηνευτική λύση. Σημαντικός παράγοντας είναι και η
Διακυβερνητική Αρχή για την Ανάπτυξη (IGAD), ένας περιφερειακός φορέας που
αποτελείται από οκτώ χώρες γύρω από το Κέρας της Αφρικής. Η IGAD βρίσκεται σε επαφή τόσο με τον Αλ
Μπουχράν όσο και με το «Χεμεντί». Ηγετικό ρόλο έχει αναλάβει ο πρόεδρος του
Τζιμπουντί Ισμαήλ Ομάρ Γκουέλε ο οποίος είναι ο μοναδικός που εμπιστεύεται ο Αλ
Μπουχράν. Η Αφρικανική Ένωση (AU) προσπάθησε επίσης να μεσολαβήσει χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Επίλογος
Οι προβλέψεις
για το Σουδάν δυστυχώς δεν είναι αισιόδοξες. Οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές δεν
φαίνονται διατεθειμένες να συμβιβαστούν και σίγουρα δεν βοηθά το γεγονός ότι
δέχονται πιέσεις από εξωγενείς παράγοντες με διαφορετικά συμφέροντα. Μέρα με τη
μέρα η τεράστια ανθρωπιστική κρίση γίνεται εντονότερη και ο αριθμός των θυμάτων
αυξάνεται. Η περίπτωση του Σουδάν, όπως και πολλές άλλες πριν από αυτή, επιβεβαιώνει
το γεγονός πως οι δραστικές παρεμβάσεις γίνονται μόνο σε περιπτώσεις κρίσεων
που απειλούν ισχυρά συμφέροντα.