Ένα βιολί που κατασκευάστηκε στο Νταχάου έκρυβε ένα μυστικό μήνυμα για 84 χρόνια. Τι απέγινε ο δημιουργός του

Η συγκλονιστική ιστορία ενός βιολιού που φτιάχτηκε υπό τις πλέον αντίξοες συνθήκες και η ιστορία του δημιουργού του

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, στην καρδιά του στρατοπέδου συγκέντρωσης στο Νταχάου, ένας Εβραίος κρατούμενος κατάφερε να γράψει κρυφά ένα σύντομο σημείωμα και να το κρύψει μέσα σε ένα βιολί που είχε κατασκευάσει μόνος του ενώ βρισκόταν στο στρατόπεδο υπό άθλιες συνθήκες. Σήμερα, περισσότερες από οκτώ δεκαετίες, το σημείωμα αυτό ήρθε στο φως αποτελώντας ένα μήνυμα προς το μέλλον, ένα τεκμήριο της ελπίδας και της αντίστασης.

«Πειραματικό όργανο, κατασκευασμένο υπό δύσκολες συνθήκες χωρίς εργαλεία και υλικά. Νταχάου. Έτος 1941, Φρανσίσεκ Κέμπα», ανέφερε το σημείωμα γραμμένο σε ένα φθαρμένο κομμάτι χαρτί.

Ο Φρανσίσεκ ή αλλιώς Φρανς Κέμπα (Franciszek «Franz» Kempa) ήταν ένας καταξιωμένος κατασκευαστής οργάνων, πριν φυλακιστεί στο Νταχάου της νότιας Γερμανίας. Κατασκευάσε το βιολί το 1941, ενώ ζούσε υπό απάνθρωπες συνθήκες στο στρατόπεδο, χρησιμοποιώντας ό,τι υλικά μπορούσε να βρει.

Η προέλευση και η ιστορία του συγκεκριμένου βιολιού παρέμεινε άγνωστη για δεκαετίες, μέχρι που έμποροι έργων τέχνης στην Ουγγαρία έστειλαν το βιολί για επισκευή, αφού το είχαν αποθηκευμένο ανάμεσα σε έπιπλα που είχαν αγοράσει παλιότερα. Τότε, ήρθε στο φως η συγκλονιστική του ιστορία.

Οι συντηρητές που ανέλαβαν να το επιδιορθώσουν κατάλαβαν αμέσως ότι το βιολί είχε κατασκευαστεί από κάποιον δεξιοτέχνη, γνώστη της κατασκευής ενός οργάνου. Ωστόσο, αυτό που τους μπέρδεψε ήταν ότι παρά την άριστη τεχνική, το ξύλο και τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν χαμηλής ποιότητας.

«Αν δείτε τις αναλογίες και τη δομή του, μπορείτε να καταλάβετε ότι πρόκειται για έργο ενός έμπειρου τεχνίτη», σημείωσε η Σάντρα Κατόνα, μία από τις εμπόρους που ανακάλυψαν την ιστορία του βιολιού. «Όμως, η επιλογή των υλικών ήταν πραγματικά ακατανόητη».

Αυτή η αντίφαση ώθησε τον επαγγελματία που ανέλαβε την επισκευή του να αποσυναρμολογήσει το βιολί, αποκαλύπτοντας το κρυμμένο σημείωμα του Κέμπα, το οποίο εξηγούσε τι ακριβώς είχε συμβεί και έμοιαζε σχεδόν με μια σπαρακτική απολογία από έναν δεξιοτέχνη κατασκευαστή βιολιού που αναγκάστηκε να εργαστεί σε άθλιες συνθήκες και να κατασκευάσει ένα υποδεέστερο όργανο από αυτό που ήθελε.

Το Νταχάου, το οποίο βρίσκεται κοντά στο Μόναχο, ήταν το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί και ιδρύθηκε το 1933. Αρχικά προοριζόταν για πολιτικούς κρατουμένους, αλλά γρήγορα μετατράπηκε σε μέρος για τη φυλάκιση Εβραίων, Ρομά, κληρικών, ομοφυλοφίλων και άλλων διωκόμενων από το καθεστώς. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του, έγινε τόπος καταναγκαστικής εργασίας, ιατρικών πειραμάτων και μαζικών θανάτων και υπολογίζεται ότι εκεί πέθαναν βασανιστικά εξαιτίας της πείνας, των ασθενειών, των εκτελέσεων τουλάχιστον 40.000 άνθρωποι μέχρι την απελευθέρωσή του από τις αμερικανικές δυνάμεις το 1945.

Υπάρχουν άφθονα στοιχεία που δείχνουν ότι υπήρχαν αρκετά μουσικά όργανα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Οι Ναζί φαίνεται ότι επέτρεπαν -και σε κάποιες περιπτώσεις ενθάρρυναν- τη δημιουργία μουσικών ομάδων για λόγους προπαγάνδας, ώστε να δίνουν στους έξω μια ψευδή εικόνα για τα όσα επικρατούν στα στρατόπεδα. Ωστόσο, όλα τα όργανα που έχουν βρεθεί ως τώρα θεωρείται ότι τα είχαν φέρει οι κρατούμενοι από τα σπίτια τους. Το «βιολί της ελπίδας», όπως ονομάστηκε το βιολί του Κέμπα, αποτελεί μοναδική περίπτωση καθώς είναι το μόνο γνωστό όργανο που κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου μέσα στο στρατόπεδο.

Παραμένει άγνωστο το πώς το βιολί έφτασε από το Νταχάου στην Ουγγαρία. Σύμφωνα πάντως με έγγραφα από το μουσείο του μνημείου Νταχάου, ο Κέμπα επέζησε του πολέμου και του στρατοπέδου και τελικά επέστρεψε στην πατρίδα του την Πολωνία, όπου συνέχισε να κατασκευάζει μουσικά όργανα μέχρι τον θάνατό του το 1953.

Τα ίδια έγγραφα αναφέρουν ότι οι Ναζί γνώριζαν ότι ο Κέμπα ήταν κατασκευαστής οργάνων, γεγονός που, όπως σημειώνει ο Ούγγρος έμπορος τέχνης Ταμάς Ταλόσι, πιθανόν να του έσωσε τη ζωή.

«Το ονομάσαμε “βιολί της ελπίδας”, γιατί αν κάποιος βρεθεί σε μια τόσο δύσκολη κατάσταση το να έχει να επιτελέσει ένα έργο ή μια πρόκληση, μπορεί να τον βοηθήσει να ξεπεράσει ακόμη και τις πιο ακραίες καταστάσεις. Δεν εστιάζεις πλέον στο πρόβλημα, αλλά στην αποστολή σου, και πιστεύω ότι αυτό βοήθησε τον Κέμπα να επιβιώσει στο στρατόπεδο συγκέντρωσης», αναφέρει ο Ταλόσι.