Επτά μόλις μήνες μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Ζαΐρ Μπολσονάρο στη Βραζιλία, ο Αμαζόνιος μοιάζει να κινδυνεύει περισσότερο από ποτέ.
Η ιστορία ολόκληρης της Αμερικής είναι στιγματισμένη από την
καταστροφή της γης και του φυσικού πλούτου της, αλλά και το κυνηγητό και τις
δολοφονίες των ιθαγενών κατοίκων της από τους «πολιτισμένους» δυτικούς που την
ανακάλυψαν μετά τον 15ο αιώνα. Τα εγκλήματα των αποικιοκρατών
Άγγλων, Ισπανών και Πορτογάλων κατά των ανθρώπων που ζούσαν εκεί από αρχής
κόσμου έχουν περάσει στην ιστορία ως μερικά από τα πιο άγρια που έχει γνωρίσει
η ανθρωπότητα.
Η αιτία πίσω από τα εγκλήματα αυτά - εκτός από μια
ψευδαίσθηση περί «ανωτερότητας» των κατακτητών - ήταν πάντοτε η πλούσια,
αμόλυντη γη πάνω στην οποία κατοικούσαν οι ιθαγενείς, γεμάτη ορυκτά και
μεταλλεύματα. Οι Ευρωπαίοι έδιωχναν τους ιθαγενείς από τη γη που ζούσαν,
«αφαίμασσαν» τον πλούτο της και προχωρούσαν στην επόμενη με μοναδικό σκοπό να
αποκτήσουν όσο περισσότερο κέρδος μπορούσαν κι ακόμα περισσότερο. Όσο κι αν
θέλουμε όμως να πιστεύουμε ότι όλα αυτά ανήκουν πλέον σε μια όχι και τόσο
λαμπρή σελίδα του παρελθόντος, η αλήθεια είναι πως η ιστορία επαναλαμβάνεται
και σήμερα.
Αμαζόνιος, το
«οξυγόνο του πλανήτη» που τελειώνει
Η Βραζιλία είναι μια από τις πιο πλούσιες σε υπέδαφος χώρες
της Αμερικής χάρη κυρίως στον Αμαζόνιο, ο οποίος διατρέχει την χώρα. Ωστόσο, τα
δάση γύρω από τον ποταμό έχουν ήδη συρρικνωθεί σε ραγδαίο βαθμό τις τελευταίες
δεκαετίες εξαιτίας της υπερεκμετάλλευσής τους.
Μόνο μεταξύ του Αυγούστου του 2017 και του Ιουλίου του 2018,
δηλαδή μέσα σε έναν χρόνο, αποψιλώθηκαν εκτάσεις δασών που ισοδυναμούν με ένα
εκατομμύριο γήπεδα ποδοσφαίρου (7.900 τ.χλμ). Κι όλα αυτά, ενώ η Βραζιλία μεταξύ
του 2004 και του 2012 αύξησε σε μεγάλο βαθμό τους κρατικούς ελέγχους με σκοπό
την προστασία των δασών του Αμαζονίου.
Τελευταίο «προπύργιο» για την προστασία του Αμαζονίου είναι
τα μέρη που ζουν ακόμα οι φυλές των ιθαγενών. Συνολικά περίπου 900.000
ιθαγενείς υπολογίζεται ότι ζουν γύρω από τον Αμαζόνιο. Από αυτές άλλες έχουν
επαφή με τον «πολιτισμένο» κόσμο και άλλες ζουν πλήρως απομονωμένες. Τις
τελευταίες δεκαετίες, τα εδάφη των ιθαγενών που ζουν στη Βραζιλία θεωρητικά
προστατεύονται δια νόμου και κανείς δεν έχει δικαίωμα να τα εκμεταλλευτεί.
Ωστόσο, πολύ συχνά επιτήδειοι προσπαθούν να υφαρπάξουν να τους κλέψουν τη γη για όσα βρίσκονται πάνω ή
μέσα στα εδάφη τους. Η κατάσταση άλλαξε άρδην, φυσικά υπέρ των εκμεταλλευτών της
γης, με την έλευση του νέου ηγέτη της Βραζιλίας στην εξουσία.
Μπολσονάρο, γνήσιος
απόγονος των κονκισταδόρες
Από τον Ιανουάριο του 2019, στην εξουσία της Βραζιλίας βρίσκεται
ο ακροδεξιός Ζαΐρ Μπολσονάρο. Ο νέος ηγέτης της χώρας από την πρώτη στιγμή
έκανε ξεκάθαρο ότι θα ακολουθήσει μια τελείως διαφορετική πολιτική για τον
Αμαζόνιο. Ήδη στις προεκλογικές του υποσχέσεις είχε ξεκαθαρίσει ότι σκοπεύει να
βάλει τέλος στις προστατευόμενες περιοχές όπου ζουν φυλές ιθαγενών, να μειώσει
τους ελέγχους, τις κυρώσεις και τις ποινές για εγκλήματα κατά του
περιβάλλοντος. Με λίγα λόγια να καταλύσει όλα όσα προστάτευαν ως τώρα τον
Αμαζόνιο.
Και πράγματι. Σε αντίθεση με πολλούς πολιτικούς που δεν
κρατούν τις υποσχέσεις τους, ο Μπολσονάρο αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας
ξεκίνησε και το έργο του για ακόμα μεγαλύτερη εκμετάλλευση του Αμαζονίου. Ο
ίδιος άλλωστε έχει δηλώσει πολλές φορές ότι ο Αμαζόνιος είναι μια πηγή πλούτου
που θα πρέπει η Βραζιλία να την εκμεταλλευθεί για το οικονομικό της όφελος.
Φυσικά, αυτό σημαίνει ότι αν χρειαστεί να εκδιωχθούν φυλές ιθαγενών που ζουν
στις περιοχές αυτές δεν υπάρχει πρόβλημα. Σαν σύγχρονος κονκισταδόρ και ο ίδιος
εφαρμόζει την τακτική των προγόνων του: απέχθεια και διωγμός των ιθαγενών ή
αλλιώς των «παράσιτων του Αμαζονίου», όπως τους έχει χαρακτηρίσει, και
εκμετάλλευση της γης μέχρι να μην έχει κάτι άλλο να προσφέρει.
Οι πρώτοι διωγμοί
Με μόλις επτά μήνες του Μπολσονάρο στην εξουσία, οι διωγμοί
των ιθαγενών μοιάζουν να έχουν αρχίσει και επίσημα. Πρώτο ξεκάθαρο κρούσμα η
δολοφονία του αρχηγού της φυλής Ουαγιάπι (Waiãpi). Σύμφωνα με καταγγελίες όσων
μελών της φυλής κατάφεραν να διαφύγουν δεκάδες πάνοπλοι μεταλλωρύχοι χρυσοθήρες,
οι «γκαριμπέιρος», εισέβαλαν στην προστατευόμενη περιοχή της φυλής τους,
σκότωσαν τον αρχηγό τους, Εμίρα Ουαγιαπί, ενώ τα υπόλοιπα μέλη του χωριού τράπηκαν
σε φυγή αναζητώντας καταφύγιο σε γειτονικούς οικισμούς. Σύμφωνα με τους Ουαγιάπι,
βρήκαν νεκρό τον αρχηγό τους την Παρασκευή με δεκάδες μαχαιριές σε μια επίθεση
που σύμφωνα με τους ίδιους δεν γίνεται να συνέβη από άλλους ιθαγενείς.
Η φυλή ζει σε προστατευόμενα εδάφη στη βορειοδυτική
Βραζιλία, κοντά στα σύνορα με τη Γαλλική Γουιάνα. Τα εδάφη αυτά είναι πλούσια σε
χρυσό, μαγγάνιο, σίδηρο και χαλκό, αλλά από τη δεκαετία του 1980 έχουν
παραχωρηθεί για αποκλειστική χρήση από τους ιθαγενείς. Με τον Μπολσονάρο να
τους «κλείνει» το μάτι, οι μεταλλωρύχοι δεν μπορούν πλέον να μην εκμεταλλευτούν
την ευκαιρία και να «αξιοποιήσουν» τα εδάφη αυτά.
Μόλις έγινε γνωστή η δολοφονία του αρχηγού, προκλήθηκαν
έντονες αντιδράσεις σε όλον τον κόσμο και η Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τα
ανθρώπινα δικαιώματα, Μισέλ Μπατσελέτ,
σε ανακοίνωσή της καταδίκασε τη δολοφονία του Εμίρα Ουαγιάπι χαρακτηρίζοντάς
την «ανησυχητικό σύμπτωμα του εντεινόμενου προβλήματος της καταπάτησης των
εδαφών των ιθαγενών –και ιδίως των δασών– από τους μεταλλωρύχους, τους
υλοτόμους και τους καλλιεργητές στη Βραζιλία».
Ωστόσο, ο Μπολσονάρο δεν δείχνει να πτοείται. Στις πρώτες
του δηλώσεις μετά τον σάλο που προκλήθηκε δήλωσε ότι δεν είναι τόσο σίγουρος
ότι ο Εμίρα Ουαγιάπι δολοφονήθηκε. «Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν ακλόνητες
αποδείξεις ότι αυτός ο Ινδιάνος δολοφονήθηκε» ανέφερε χαρακτηριστικά. Εξάλλου,
όπως είπε, ακόμα και αν όντως δολοφονήθηκε μπορεί να τον σκότωσε κάποια άλλη
φυλή! Ήδη πάντως έχουν αποσταλεί οι αρχές στο σημείο για να διεξάγουν έρευνα με
πολλούς ωστόσο να εκφράζουν φόβους για το κατά πόσο η έρευνα θα είναι νομότυπη.
Φυσικά, αυτές οι επιθέσεις κατά ιθαγενών δεν είναι οι μόνες.
Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 10.000 μεταλλωρύχοι εξορύσσουν παράνομα
μεταλλεύματα στη γη των Γιανομάμι, μιας άλλη φυλής στα βόρεια της Βραζιλίας.
Η εποχή Μπολσονάρο
Σύμφωνα με τα στοιχεία, οι επιθέσεις κατά ιθαγενών για την κατάκτηση
των εδαφών τους έχουν αυξηθεί κατά 150% από
τη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία ο Μπολσονάρο, δηλαδή μόλις πριν επτά
μήνες.
Από τις πρώτες κινήσεις του ως νέος πρόεδρος ήταν να μειώσει
κατά τουλάχιστον 30% τα περιβαλλοντικά πρόστιμα, τις κυρώσεις και τις
κατασχέσεις εξοπλισμού όσων παράνομα εκμεταλλεύονται προστατευόμενες περιοχές,
ενώ ετοιμάζει ειδική κυβερνητική
επιτροπή, η οποία θα μπορεί να μειώνει ή και να ακυρώνει τις σχετικές κυρώσεις
των ανεξάρτητων περιβαλλοντικών αρχών.
Την ίδια στιγμή αποδυνάμωσε τους μηχανισμούς ελέγχου
περιβαλλοντικής προστασίας. Σύμφωνα μάλιστα με ανάλυση των «New York Times» οι σχετικοί έλεγχοι το
πρώτο εξάμηνο του 2019 μειώθηκαν κατά 20% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα
του 2018.
Ακόμα, αρνείται να οριοθετήσει άλλες προστατευόμενες
περιοχές των ιθαγενών που αναμένουν έγκριση, ενώ απειλεί να καταργήσει κάποιες
από τις υπάρχουσες, μιλώντας για «βιομηχανία οριοθέτησης των ιθαγενών εδαφών»
των προηγούμενων κυβερνήσεων.
Ως αποτέλεσμα μόνο το πρώτο εξάμηνο της διακυβέρνησής του τα
στοιχεία για την καταστροφή του Αμαζονίου είναι αποκαρδιωτικά.
Το βραζιλιάνικο τμήμα της Αμαζονίας έχει χάσει πάνω από
3.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους μόλις από τον Ιανουάριο, αριθμός που είναι
αυξημένος κατά 29% από την αντίστοιχη περίοδο πέρσι, σύμφωνα με στοιχεία που
δημοσιοποίησε πρόσφατα το Εθνικό Ινστιτούτο Διαστημικών Ερευνών (INPE) που
παρακολουθεί μέσω δορυφόρων την κατάσταση των δασών της Αμαζονίας. Μόνο τον
Ιούνιο, αποψιλώθηκαν 920 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους, ποσοστό αυξημένο κατά
88,4% από τον αντίστοιχο μήνα πέρσι.
Μάλιστα, το 40% των καταγγελιών για παράνομη αποψίλωση αφορούν
προστατευόμενες περιοχές και εδάφη των ιθαγενών, δήλωσε ο Ραούλ Βάγε του WWG
Βραζιλίας.
Πάντως, ο πρόεδρος Μπολσονάρο υποστηρίζει ότι τα στοιχεία
περί αποψίλωσης των δασών του Αμαζονίου είναι ψευδή και αρνείται κατηγορηματικά
ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο. Από την άλλη, έχει επικρίνει κατ' επανάληψη την
ύπαρξη προστατευόμενων εδαφών, γιατί έτσι η χώρα δεν επωφελείται από τους
φυσικούς πόρους της.
«Η Βραζιλία ζει από τα αγροτικά και μεταλλευτικά προϊόντα.
Τι άλλο έχουμε εδώ εκτός από αυτά; Δεν το θυμάται ο κόσμος; Αν αποτύχει αυτή η
επιχείρηση, θα είναι καταστροφή», δήλωσε μόλις πριν δυο μέρες.