Δεν είναι μόνο μια επιτυχημένη σειρά-φαινόμενο, είναι μια σειρά που μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα σε ολόκληρο τον κόσμο του σκακιού.
Κάποτε οι μεγάλες μάχες στο σκάκι αποτελούσαν παγκόσμια είδηση και οι μετρ ήταν σταρ τεράστιου διαμετρήματος. Ο κόσμος έβλεπε τη αναμέτρηση δύο κόσμων στα παιχνίδι του Φίσερ με τον Σπάσκι. O Κασπάροφ ήταν αυτό που λέμε σήμερα "σελέμπριτι". Οι μάχες του με τον Τοππάλοφ και τον Καρπόφ άφησαν εποχή ενώ οι αναμετρήσεις του με τον υπολογιστή Deep Blue ιντρίγκαρε ολόκληρο τον πλανήτη.
Ο κόσμος δεν σταμάτησε να παίζει σκάκι όμως τις τελευταίες δεκαετίες έφυγε από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και τις πρώτες ειδήσεις των ιστοσελίδων. «Κλείστηκε» και πάλι στον κόσμο του, μακριά από τα φώτα. Μια σειρά όμως στην πλατφόρμα Netflix ήρθε να... τραβήξει το σκάκι και πάλι στο προσκήνιο. Το «Queen's Gambit» θύμισε στον κόσμο πόσο μαγικό και πόσο ενδιαφέρον είναι το σκάκι. Άνθρωποι που το είχαν παρατήσει για χρόνια άρχισαν να παίζουν και πάλι, άνθρωποι που δεν γνώριζαν καν τους κανόνες μπήκαν στη διαδικασία να μάθουν και παιδιά ζητούν από τους γονείς τους δώρο μια σκακιέρα και όχι μόνο το νέο Play Station. Η βιομηχανία του θεάματος που για τόσα έχει κατηγορηθεί (και όχι άδικα ίσως) έδειξε σε αυτή την περίπτωση πως έχει τη δυνατότητα να φέρει στο προσκήνιο πολύ όμορφα πράγματα τα οποία οι γρήγοροι ρυθμοί της ζωής και η τεχνολογία μας είχαν κάνει τα λησμονήσουμε.
Το Γκαμπί της Βασίλισσας
Η σειρά εμφανίστηκε στο Netflix στις αρχές του Οκτωβρίου με το όνομα «Queen’s Gambit» ή όπως αποδόθηκε στα
ελληνικά «Το Γκαμπί της Βασίλισσας». Για όσους δεν γνωρίζουν από την σκακιστική
ορολογία ο τίτλος ίσως φάνηκε λίγο παράξενος. Στο σκάκι «γκαμπί» ονομάζεται κάποιο
άνοιγμα στο οποίο μια από τις πλευρές- κυρίως τα λευκά- θυσιάζει συνήθως κάποιο
πιόνι, με την ελπίδα να επιτύχει καλύτερη ανάπτυξη. Το «Άνοιγμα της Βασίλισσας»
είναι ένα από τα παλαιότερα γνωστά ανοίγματα στο σκάκι και αναφέρεται ακόμα και
σε χειρόγραφα του 1490. Αν και σήμερα δεν χρησιμοποιείται τόσο συχνά παραμένει ένας
βασικός τρόπος ανοίγματος στα παιχνίδια πολλών γκραντμάστερ του σκακιού.
Η σειρά με πρωταγωνίστρια της Άνια Τέιλορ-Τζόι (Anya
Taylor-Joy) βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Γουόλτερ Τίβις από το 1983 και
αφηγείται την ιστορία ενός ορφανού κοριτσιού που μετατρέπεται σε μια ιδιοφυή
γυναίκα σκακίστρια, η οποία καταφέρνει να ανελιχθεί στον ανδροκρατούμενο χώρο
του παιχνιδιού ενώ παλεύει με τους «δαίμονές» της. Η μοναδική ερμηνεία της Τέιλορ-Τζόι,
το ενδιαφέρον σενάριο, η εξαιρετική αποτύπωση της εποχής του ’60 και του Ψυχρού
Πολέμου μετέτρεψαν τη σειρά των επτά μόλις επεισοδίων σε φαινόμενο από την
πρώτη μέρα που προβλήθηκε. Ωστόσο, δεν είναι μόνο τα ρεκόρ στα νούμερα
τηλεθέασης που σπάει η σειρά. Μέσα από αυτήν την επιτυχία, το κοινό μοιάζει να
ενδιαφέρθηκε ξανά για το σκάκι και το πιο σημαντικό είναι ότι φαίνεται να αλλάζει
τελείως η αντίληψη που επικρατεί για την
συμμετοχή του γυναικείου φύλου σε αυτό.
Τα ρεκόρ
Η μίνι σειρά σκαρφάλωσε πολύ γρήγορα στην πρώτη θέση του TOP-10 της πλατφόρμας σε 63
χώρες (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα), ενώ και στις 92 χώρες που προβάλλεται
συνολικά βρίσκεται σε κάποια θέση της πρώτης δεκάδας. Οι εντυπωσιακοί αριθμοί όμως
δεν σταματούν εκεί.
Το «Queen’s Gambit» έχει πλέον το μεγαλύτερο ρεκόρ για μίνι
σειρά μυθοπλασίας στο Netflix καθώς μέσα στις πρώτες 28 ημέρες κυκλοφορίας του
το έχουν δει περίπου 62 εκατ. νοικοκυριά. Η μίνι σειρά έφτασε μάλιστα άλλα «μεγαθήρια» της
πλατφόρμας από άλλες κατηγορίες, όπως η σειρά ντοκιμαντέρ «Tiger King» που είχε
σημειώσει 64 εκατ. θεάσεις όπως και η ταινία του Σκορσέζε «The Irishman».
Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι η πλατφόρμα δεν χρησιμοποιεί
κάποιο ανεξάρτητο τρόπο μέτρησης, ενώ έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο
υπολογίζει τα δεδομένα της τηλεθέασης των προγραμμάτων του. Στο παρελθόν, το Netflix
μετρούσε ως μία προβολή αυτή που γινόταν από έναν και μοναδικό λογαριασμό και
διαρκούσε τουλάχιστον για το 70% ενός επεισοδίου ή ταινίας. Ωστόσο, από το
τέλος του περασμένου έτους η μέτρηση
άλλαξε και ως προβολή υπολογίζεται αυτή που ολοκληρώνει τα δύο πρώτα λεπτά του
επεισοδίου ή της ταινίας.
Φυσικά αυτό δεν μειώνει καθόλου την επιτυχία της σειράς
καθώς αδιαμφισβήτητα τηλεθεατές από όλον τον κόσμο δηλώνουν τον ενθουσιασμό τους
γι’ αυτήν.
Πέρα από την
τηλεθέαση
Η σημασία και η επιτυχία της σειράς ίσως αποδεικνύεται πολύ
περισσότερο αν δει κανείς τα στοιχεία πέρα από τα νούμερα τηλεθέασης. Χωρίς να
μετρά καλά καλά έναν μήνα προβολής, η σειρά έχει καταφέρει να επηρεάσει ήδη τον
κόσμο του σκακιού αλλά και των βιβλίων!
Το μυθιστόρημα του Τίβις στο οποίο βασίζεται η σειρά βρέθηκε στην λίστα των bestsellers των New York Times και ενώ έχουν περάσει 37
ολόκληρα χρόνια από την πρώτη κυκλοφορία του το 1983.
Από την άλλη, η σειρά φαίνεται ότι αναγέννησε για τα καλά το
ενδιαφέρον για ένα παιχνίδι που δεν βρισκόταν πια στις πρώτες προτιμήσεις των
ανθρώπων πιθανότατα εξαιτίας της δυσκολίας του. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια
εβδομάδα μετά την κυκλοφορία της σειράς στις αρχές Οκτωβρίου, η μηχανή
αναζήτησης της Google άρχισε να κατακλύζεται από αναζητήσεις σχετικές με το
σκάκι. Η φράση «Πώς παίζεις σκάκι;» έχει φτάσει σε ιστορικό υψηλό εννιαετίας.
Από την πλευρά του η ιστοσελίδα eBay ανακοίνωσε
ότι σημείωσε αύξηση 273% στην αναζήτηση για σκακιέρες δέκα ημέρες μετά την
προβολή της σειράς. Αυτό σημαίνει ότι κάθε έξι δευτερόλεπτα κάποιος στον κόσμο
έψαχνε για μια καινούργια σκακιέρα!
Από την πλευρά του, ο Σάιμον Πούρκις, ιδρυτής της εταιρείας
κατασκευής πολυτελών παιχνιδιών Purling London,
παρατηρεί το ίδιο φαινόμενο: «Η ιστοσελίδα μας είχε δραματικά αυξημένες
επισκέψεις» και μάλιστα ενώ οι καλλιτεχνικά κατασκευασμένες σκακιέρες του μπορεί να
κοστίζουν μερικές χιλιάδες δολάρια.
Την ίδια στιγμή οι ιστοσελίδες όπου μπορεί να παίξει κάποιος
online
σκάκι ή να παρακολουθήσει παιχνίδια σε live streaming άρχισαν
να κατακλύζονται από νέους χρήστες. Ήδη οι ιστοσελίδες αυτές είχαν δει άνοδο
στα μέλη τους κατά τη διάρκεια της καραντίνας
καθώς ο κόσμος αναζητούσε εναλλακτικές μορφές διασκέδασης. Ωστόσο, μετά
την προβολή της σειράς τα νούμερά τους εκτοξεύτηκαν.
Η ιστοσελίδα Twitch TV
είναι μια από τις πιο δημοφιλείς πλατφόρμες live streaming, όπου σκακιστές επιδίδονται σε παρτίδες παρουσιάζοντας
τα ταλέντα τους, τελειοποιώντας τις ικανότητές τους και δίνοντας συμβουλές σε άλλους.
Μέχρι τον Φεβρουάριο του 2020 είχε περίπου 3 εκατ. σκακιστές που πρόβαλλαν τα
παιχνίδια τους και περίπου 15 εκατ. ενεργούς χρήστες. Μετά από μια πρώτη
εκτόξευση τον Απρίλιο εν μέσω καραντίνας, η ιστοσελίδα γνώρισε ξανά νέο άνοδο
από τον Οκτώβριο μετά την προβολή της σειράς.
Ανάλογες αντιδράσεις βλέπει και ο Λέον Γουάτσον, ο οποίος είναι
επικεφαλής μιας από τις πιο ιστορικές σκακιστικές λέσχες του Λονδίνου, της Battersea Chess Club, ενώ δουλεύει και στην
ιστοσελίδα Chess24.com, όπου στριμάρονται
ζωντανά παρτίδες σκάκι.
«Έχουμε δει μια τεράστια αύξηση του ενδιαφέροντος των
ανθρώπων που επικοινωνούν με εμάς και θέλουν να παίξουν», αναφέρει ενώ τονίζει
ότι το ενδιαφέρον για το διαδικτυακό σκάκι είχε ήδη αυξηθεί λόγω της καραντίνας.
Παγκοσμίως οι άνθρωποι έψαχναν για απομακρυσμένους τρόπους διασκέδασης με
χαμηλό κόστος και το online σκάκι – το να παίζεις ή να παρακολουθείς- είναι μια
εξαιρετική εναλλακτική, αναφέρει ο Γουάτσον.
Η λέσχη Battersea
πρόσφατα ξεκίνησε τις δραστηριότητες της και διαδικτυακά και ο Γουάτσον λέει
ότι η σειρά «The Queen's Gambit» έχει δημιουργήσει τεράστιο
ενθουσιασμό και ενδιαφέρον για το σκάκι, ειδικά μεταξύ των γυναικών.
Η Λέβι Ρόζμαν από τις ΗΠΑ, μια διεθνής μάστερ σκακίστρια η
οποία επίσης στριμάρει παρτίδες της με το όνομα GothamChess, λέει ότι μετά τη σειρά οι
ακόλουθοί της αυξήθηκαν πολύ.
«Στις 31 Αυγούστου είχα ανεβάσει ένα βίντεο που ονομαζόταν ‘Πώς
να παίξεις το γκαμπί της Βασίλισσας’. Τώρα είναι το βίντεο με τα περισσότερα views καθώς αυξήθηκαν κατά
τουλάχιστον 150.000 μέσα σε δύο εβδομάδες. Συνήθως είχα περίπου
70.000 views την ημέρα σε όλο το κανάλι μου. Τώρα έχω φτάσει το μισό εκατομμύριο
ημερησίως», αναφέρει.
Ίδιο σκηνικό περιγράφει και ο Κροάτης σκακιστής Αντόνιο
Ράντιτς, ο οποίος έχει το πιο δημοφιλές σκακιστικό κανάλι στο YouTube με πάνω από 805.000
ακολούθους.
«Τώρα εγγράφονται περισσότεροι χρήστες στο κανάλι από το
συνηθισμένο. Δεν μπορώ να ξέρω με σιγουριά αν αυτό συνδέεται με την σειρά, αλλά
το βίντεο που έκανα σχετικά με το τελευταίο παιχνίδι της Ελίζαμπεθ (της ηρωίδας
της σειράς) εναντίον του Μπόργκοφ (του υποτιθέμενου Σοβιετικού αντιπάλου της),
το οποίο ανέβηκε στις 25 Οκτωβρίου τώρα έχει ήδη 1,6 εκατ. προβολές, οπότε
σίγουρα έχει κάποια σύνδεση», αναφέρει.
Κι οι γυναίκες στο παιχνίδι
Το γεγονός ότι η πρωταγωνίστρια της σειράς είναι γυναίκα
έχει δώσει ένα τελείως διαφορετικό αέρα στο σκάκι. Ανέκαθεν το σκάκι θεωρούνταν
ένας κατεξοχήν ανδροκρατούμενος χώρος κάτι που φαίνεται και στη σειρά. Η παρουσία
των γυναικών στον χώρο αυτό ειδικά σε θέσεις μάστερ και γκραντμάστερ είναι
εξαιρετικά σπάνιες. Είναι ενδεικτικό ότι στη λίστα των πρώτων 100 καλύτερων παικτών
σκακιού αυτή τη στιγμή σύμφωνα με την ιστοσελίδα chess.com υπάρχει μόνο μια γυναίκα, η Κινέζα Χου Γιφάν, κι αυτή στη
θέση 83.
«Οι γυναίκες δεν είναι δυσανάλογα λίγες στην κορυφή του
αθλήματος. Είναι δυσανάλογα λίγες σε όλα τα πεδία του ακόμα και από τα
πρωταθλήματα νέων. Μόλις το 14% της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Σκακιού είναι
γυναίκες. Μπορεί αυτό να μοιάζει ήδη χαμηλό, αλλά πρόκειται για έναν αριθμό ρεκόρ
που σημειώθηκε αυτή τη χρονιά. Οι περισσότερες γυναίκες αθλήτριες συνεχώς
βρίσκονται περιτριγυρισμένες αποκλειστικά από άντρες», έγραφε το 2018 η
δημοσιογράφος του Sports Illustrated,
Έμμα Μπατσελιέρι.
Σήμερα, σύμφωνα με τον Διευθυντή Μάρκετινγκ της Διεθνούς
Ομοσπονδίας Σκακιού, Νταβίντ Λάντα, μόνο το 16% των αδειοδοτημένων παικτών
παγκοσμίως είναι γυναίκες.
Οι γυναίκες συχνά από πολύ μικρή ηλικία αποθαρρύνονται να
εισέλθουν στο χώρο του σκακιού καθώς ακόμα και σήμερα πολλά σκακιστικά κλαμπ
και πολλές διαγωνιστικές διοργανώσεις είναι χωρισμένες σε αγοριών και κοριτσιών
με τα πρώτα να λαμβάνουν πάντοτε τη μεγαλύτερη ώθηση, ενώ αυτά των κοριτσιών περνούν σε δεύτερη μοίρα με αποτέλεσμα ακόμα και κορίτσια που θέλουν να
ασχοληθούν με το σκάκι να δυσκολεύονται να είναι ανταγωνιστικά.
Τα τελευταία χρόνια η τάση αυτή έχει αρχίσει να αλλάζει, ωστόσο
φαίνεται ότι η σειρά δίνει νέα ώθηση και τελικά μπορεί να
φέρει μεγαλύτερη είσοδο και των γυναικών σε αυτόν τον χώρο.
Μάλιστα, ήδη τα αιτήματα από γυναίκες που έχουν σημειωθεί τις
τελευταίες δύο εβδομάδες προς τη θρυλική λέσχη του Λονδίνου Battersea είναι περισσότερα από τα
συνολικά αιτήματα γυναικών της τελευταίας πενταετίας.
Παράλληλα, οι δύο σκακιστές YouTuber- τόσο η Ρόζμαν όσο και ο Ράντιτς- αναφέρουν ότι
υπάρχει μια μεγάλη άνοδος των γυναικών χρηστών που εγγράφονται στα κανάλια τους.
«Συνήθως οι θεατές μου είναι κατά 98% άντρες και κατά 2%
γυναίκες. Αυτή τη στιγμή υπάρχει άνοδος των γυναικών, οι οποίες έχουν πλέον
σχεδόν διπλασιαστεί φτάνοντας το 3,6%», λέει η Ρόζμαν. Το ίδιο καταγράφει και ο
Ράντιτς.
Αν και τα νούμερα των γυναικών μοιάζουν ακόμα χαμηλά η
άνοδος αυτή είναι σημαντική καθώς έχει συντελεστεί σε τόσο μικρό χρονικό
διάστημα. Η σειρά θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο σε μια σειρά από νέα κορίτσια
και γυναίκες να ασχοληθούν ενεργά με το σκάκι και να κυριαρχήσουν ακόμα και σε
διεθνή πρωταθλήματα.
Από την πλευρά της, η Τζένιφερ Σαχάντ παρατηρεί εκ των έσω
το «φαινόμενο Queen's Gambit», όπως το
χαρακτηρίζει. Η ίδια είναι δύο φορές πρωταθλήτρια στο Αμερικανικό Πρωτάθλημα
Γυναικών, Γυναίκα Γκραντμάστερ και συγγραφέας των βιβλίων «Chess Bitch» και «Play Like a Girl». Παράλληλα, είναι
επικεφαλής του γυναικείου προγράμματος της Αμερικανικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας
και όπως λέει από την στιγμή που κυκλοφόρησε η σειρά, το email της κατακλύστηκε
από μηνύματα γυναικών που ήθελαν να μάθουν να παίζουν σκάκι.
«Βλέπω πολύ μεγάλη αύξηση στον αριθμό των κοριτσιών, αλλά κυρίως
στον αριθμό των εφήβων και των ενήλικων γυναικών που θέλουν να εγγραφούν σε
διάφορα σκακιστικά προγράμματα», αναφέρει η Σαχάντ. «Αυτό είναι πολύ
εντυπωσιακό. Θεωρώ ότι η δημοφιλία από την σειρά δημιούργησε μια γέφυρα για να
διατηρήσουν οι άνθρωποι το ενδιαφέρον τους και αφού μεγαλώσουν, γιατί στους ενήλικους
έχουμε μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που τα παρατάνε. Νομίζω ότι εκεί είναι που θα
δούμε περισσότερο την επίδραση του ‘φαινομένου Queen's Gambit’», τονίζει.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Διεθνής Σκακιστική Ομοσπονδία ως
τον Μάρτιο του 2020 έχει απονείμει τον τίτλο του Διεθνούς Μάστερ σε 119
γυναίκες. Από αυτές δύο αγωνίζονται με την Ελληνική Ομοσπονδία Σκακιού. Είναι η
Σταυρούλα Τσολακίδου και η ρωσικής καταγωγής Γελένα Ντέμπο. Μέχρι σήμερα τον ανώτερο τίτλο του Γκραντμάστερ (ανεξαρτήτου φύλου) έχουν λάβει 37 γυναίκες.
Η Ουγγαρέζα Τζούντιθ Πόλγκαρ ήταν η πρώτη γυναίκα που
διαγωνίστηκε στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Σκακιού μόλις το 2005. Μάλιστα η Πόλγκαρ
έγινε η νεότερη γκραντμάστερ όλων των εποχών σε ηλικία 15 ετών. Είναι επίσης η μόνη γυναίκα που έχει καταφέρει
να νικήσει σε παιχνίδι παίκτη που βρίσκεται στην πρώτη θέση, όταν νίκησε το
2002 τον Γκάρι Κασπάροφ. Η ίδια λέει ότι δεν θα είχε καταφέρει τίποτα από αυτά
αν είχε συνεχίσει να παίζει σε πρωταθλήματα γυναικών. Όπως λέει σταμάτησε να
συμμετέχει σε αυτά όταν ήταν έφηβη. «Είχε πλάκα, αλλά το παιχνίδι εκεί δεν ήταν
ποτέ ανταγωνιστικό», αναφέρει.