Ιερός Λόχος της Θήβας: Οι... εραστές του πολέμου


Η θρυλική πολεμική μονάδα της αρχαιότητας. Οι 300 επίλεκτοι που μάχονταν με... μυστικό όπλο τον έρωτα. Έμειναν 35 χρόνια ανίκητοι μέχρι που αντιμετώπισαν τους Μακεδόνες και τον Μέγα Αλέξανδρο

2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Η μάχη στην πεδιάδα της Χαιρώνειας είχε ολοκληρωθεί. Ο μακεδονικός στρατός του Φιλίππου Β' είχε κατατροπώσει και τρέψει σε φυγή τις συμμαχικές δυνάμεις που είχαν παραταχθεί με ηγέτιδα τη Θήβα. O βασιλιάς της Μακεδονίας περπατούσε στο πεδίο της μάχης όταν βρέθηκε μπροστά στα πτώματα των ανδρών του Ιερού Λόχου. «Είθε να έχει κακό χαμό όποιος πει ότι αυτοί οι άνδρες έκαναν κάτι κακό» φέρεται να είπε. Έτσι γράφτηκε ο επίλογος για μια από τις πιο φημισμένες πολεμικές μονάδες στην ιστορία του αρχαίου κόσμου. Μάλιστα ήταν ο 18χρονος τότε Αλέξανδρος (πριν καν πάρει τον τίτλο Μέγας) που σφράγισε το τέλος των επιλέκτων και αήττητων, έως τότε, της Θήβας. Οι πολεμικές ικανότητες του Ιερού Λόχου έφτασαν τα όρια του μύθου όμως αυτό που επίσης απασχόλησε ήταν η σχέση που είχαν μεταξύ τους τα μέλη του. Σε μια κοινωνία εντελώς διαφορετικά δομημένη δεν ήταν παράδοξο μια πολεμική μηχανή να στηρίζεται (και) στον έρωτα και μάλιστα τον ομοφυλοφιλικό.

Η δημιουργία

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο ο  Ιερός Λόχος της Θήβας ιδρύθηκε από τον Γοργίδα, το 379 π.Χ. την εποχή δηλαδή  κατά την οποία η Θήβα αποτίναξε τη σπαρτιατική κυριαρχία. Όμως ο Διόδωρος Σικελιώτης μαρτυρεί ύπαρξη Ιερού Λόχου το 424 π.Χ., κατά τη μάχη του Δηλίου. Η επικρατούσα άποψη είναι πως ο Πλούταρχος αναφέρει ως ιδρυτή τον Γοργίδα γιατί αυτός αναδιοργάνωσε τη μονάδα, μετά την απελευθέρωση της Θήβας.

Αρχικά οι άνδρες του Ιερού Λόχου χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά στην πρώτη γραμμή της θηβαϊκής φάλαγγας, όχι ως συμπαγές σώμα. Ο  Πελοπίδας όμως χρησιμοποίησε τον Ιερό Λόχο ως αδιάσπαστη δύναμη. Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι μετά την αναδιοργάνωση από τον Πελοπίδα η μονάδα τοποθετούνταν στην πρώτη γραμμή της πτέρυγας του Επαμεινώνδα, είτε καλύπτοντάς την ολόκληρη είτε εν μέρει.

Ο «μύθος» της ισχύος του Ιερού Λόχου έχει τις βάσεις του στη μάχη στην Τέγυρα το 375 π.Χ. όπου η μονάδα συνέβαλε τα μέγιστα στην ανακοπή μιας ισχυρότερης αριθμητικά σπαρτιατικής δύναμης. Στη μάχη των Λεύκτρων η μονάδα έπαιξε καθοριστικό ρόλο ώστε να διασπαστεί η κυκλωτική κίνηση που επιχείρησαν οι Σπαρτιάτες. Η εικόνα που υπάρχει για τον Ιερό Λόχο είναι ενός πολύ εκπαιδευμένου και συμπαγούς πολεμικού σώματος που μαχόταν μέχρις εσχάτων. Θεωρητικά έμεινε αήττητος για 35 ολόκληρα χρόνια, μέχρι τη συνάντηση με τον μακεδονικό στρατό και τον Μέγα Αλέξανδρο στην πεδιάδα της Χαιρώνειας.

«ἐξ ἐραστῶν καὶ ἐρωμένων»

Ο Ιερός Λόχος αποτελούνταν συνολικά από 300 επίλεκτους άνδρες. Μάχονταν σε ζεύγη και σύμφωνα με τον Πλούταρχο υπήρχε μια ιδιαιτερότητα που έκανε τη μεγάλη διαφορά. Εκτός από τη σκληρή εκπαίδευση ο Ιερός Λόχος ήταν βασισμένος στον έρωτα. Τα μέλη του ήταν ουσιαστικά 150 ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Στο έργο του «Βίοι Παράλληλοι: Πελοπίδας» ο Πλούταρχος γράφει χαρακτηριστικά: «ἔνιοι δέ φασιν ἐξ ἐραστῶν καὶ ἐρωμένων γενέσθαι τὸ σύστημα τοῦτο» (μτφ: ορισμένοι λένε ότι το σύστημα αυτό έχει δημιουργηθεί με εραστές και συντρόφους). Τα μέλη της μονάδας συνδέονταν και ερωτικά. Αυτό σημαίνει πως είχαν ένα επιπλέον κίνητρο να μην χαθεί ο σύντροφος τους στη μάχη και επιπλέον δεν παρατούσαν ποτέ τα όπλα για να μην ντροπιαστούν μπροστά στον αγαπημένο τους. Τον ισχυρισμό του Πλούταρχου ενισχύουν τα όσα γνωρίζουμε για τις κοινωνικές αντιλήψεις της Θήβας εκείνη την εποχή. Αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι η Θήβα ήταν μια από τις δυο πόλεις-κράτη της ηπειρωτικής αρχαίας Ελλάδας (η άλλη ήταν η Ήλις), όπου ενθαρρύνονταν οι σχέσεις μεταξύ ανδρών και εφήβων. Επίσης, η λατρεία του Ηρακλή ήταν πολύ διαδεδομένη στη Βοιωτία. Ο Αριστοτέλης αναφέρει και ιερό αφιερωμένο στον Ιόλαο, ο οποίος παρουσιάζεται ως σύντροφος και εραστής του Ηρακλή, όπου οι Θηβαίοι εραστές έδιναν υποσχέσεις αμοιβαίας αφοσίωσης. Μάλιστα κατά τον Πλούταρχο, ο Ιερός Λόχος πήρε το πρώτο συνθετικό του ονόματός του από το συγκεκριμένο έθιμο που αναφέρει ο Αριστοτέλης.

Τους ισχυρισμούς του Πλούταρχου για τα 150 ζευγάρια του Ιερού Λόχου ασπάζονται και άλλοι ιστορικοί της αρχαιότητας όπως ο Πολύναιος, ο Αθήναιος, ο Ιερώνυμος Ρόδιος, ο Μάξιμος της Τύρου και ο Δίων Χρυσόστομος. Συγκεκριμένα από τα 11 αρχαία κείμενα (από 9 διαφορετικούς συγγραφείς) που αναφέρονται στον Λόχο, τα έξι μιλούν για σεξουαλική σχέση.

Τη σεξουαλική σχέση των μελών του Ιερού Λόγου αμφισβητεί ο ιστορικός Ντέιβιντ Λεϊτάο. Σε μελέτη του που δημοσιεύθηκε το 2002 τονίζει ότι οι πηγές που αναφέρονται στον Ιερό Λόχο είναι αρκετά μεταγενέστερες και αμφισβητήσιμης αξιοπιστίας. Υποστηρίζει ότι πιθανότατα αναπαράγουν μια ερωτική παράδοση της ευρύτερης Ελλάδας η οποία φτάνει μέχρι τον Πλάτωνα. Ως αντίλογο στη μελέτη του Λεϊτάο ιστορικοί αναφέρουν ότι οι πηγές που μιλούν για ερωτική σχέση μεταξύ των μελών του Ιερού Λόχου είναι λιγότερο επισφαλείς από άλλες πληροφορίες της αρχαίας ιστοριογραφίας τις οποίες έχουμε αποδεχθεί ως αληθινές. Επιπλέον τονίζουν πως ο όγκος των αρχαίων αναφορών στην ερωτική φύση του Λόχου, εκ των οποίων μεγάλο μέρος είναι σύγχρονες με την εποχή του, είναι πολύ σημαντικός για να μπορεί να απορριφθεί.

Το τέλος

Στις 2 Αυγούστου 338 π.Χ. ο Ιερός Λόχος παρατάχθηκε, μαζί τις υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις, απέναντι στον μακεδονικό στρατό. Βρισκόταν στο δεξί άκρο της παράταξης με τον Θεαγένη στη διοίκηση. Ο Φίλιππος Β' διέταξε συντεταγμένη εικονική υποχώρηση, μια παγίδα στην οποία έπεσε το αθηναϊκό τμήμα των συμμάχων (ο Μακεδόνας Βασιλιάς φέρεται να είπε μετά ότι «οι Αθηναίοι δεν ξέρουν να κερδίζουν»). Η ασύντακτη επέλαση των Αθηναίων και κάποιων άλλων συμμαχικών τμημάτων, που πίστεψαν ότι οι Μακεδόνες υποχωρούν, άφησε ακάλυπτη τη θηβαϊκή φάλαγγα. Αυτό έδωσε την ευκαιρία στον Αλέξανδρο, με το επίλεκτο μακεδονικό ιππικό των Εταίρων, να πραγματοποιήσει ξαφνική έφοδο. Με αστραπιαίες κινήσεις βρέθηκε στα μετόπισθεν των Θηβαίων. Το συμμαχικό μέτωπο διαλύθηκε και οι περισσότεροι τράπηκαν σε φυγή. Ο Ιερός Λόχος όμως παρέμεινε συμπαγής και αντιστάθηκε. Πολέμησαν λυσσαλέα μέχρι να σκοτωθεί και ο τελευταίος. Αυτό το τραγικό αλλά επικό τέλος συνέβαλε στη γιγάντωση του «μύθου» της επίλεκτης στρατιωτικής ομάδας. Κατά μια άποψη το άγαλμα του Λεόντα της Χαιρώνειας που βρίσκεται στην περιοχή στήθηκε προς τιμήν των πεσόντων του Ιερού Λόχου της Θήβας.

Επίλογος

Η συντριπτική πλειονότητα των ιστορικών τονίζει ότι δεν υπάρχουν πηγές που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αμφισβήτηση των γραφομένων του Πλούταρχου και τον άλλων αρχαίων συγγραφέων. Πιθανότατα ο Ιερός Λόχος πράγματι αποτελούνταν από ομόφυλα ζευγάρια και μάλιστα ενήλικων ανδρών με εφήβους. Οι προσωπικές σχέσεις και το συναίσθημα αποτέλεσαν σημαντικούς παράγοντες ώστε η μονάδα να μάχεται με αυταπάρνηση και τα μέλη της να μην εγκαταλείπουν τη θέση τους. Το πλέον ικανό πολεμικό σώμα της αρχαιότητας είχε... μυστικό όπλο τον έρωτα.