Πώς θα σας φαινόταν αν μαθαίνατε ότι όταν ξεκινήσατε να
δημιουργήστε στην μήτρα της μητέρας σας είχατε μαζί σας και έναν αδερφό ή
αδερφή; Ίσως δεν είναι τόσο απίθανο ενδεχόμενο όσο φαντάζεστε…
Ο Τζέφρι Γκρεγκ από τότε που ήταν παιδί θυμάται να
ονειρεύεται ότι είχε έναν δίδυμο αδερφό. «Τα όνειρα ήταν συχνά και πάντα τα ίδια.
Υπήρχε μια άλλη εκδοχή του εαυτού μου ξαπλωμένη στο κρεβάτι δίπλα μου. Δεν ήταν περίεργο όμως. Ήξερα πως
είναι ένας άλλος εγώ. Μου
προκαλούσε λίγο έκπληξη, αλλά όχι φόβο. Στην πραγματικότητα ήταν κατευναστικό»,
αναφέρει μιλώντας στο BBC.
Ο ίδιος σήμερα είναι επίκουρος καθηγητής στο Ινστιτούτο
Παιδικών Ερευνών Μέρντοχ στην Αυστραλία και πλέον γνωρίζει για το λεγόμενο «σύνδρομο
εξαφανισμένου διδύμου», το οποίο προκύπτει όταν ένα από τα δύο δίδυμα πεθαίνει
στην πολύ αρχή της κύησης χωρίς πολλές φορές να γίνει καν αντιληπτό. Τα υπολείμματα
αυτού του άλλου διδύμου μπορεί να παραμείνουν στην μήτρα ή ο ιστός μπορεί να
διαλυθεί και τα κύτταρα να απορροφηθούν από το άλλο δίδυμο ή τον πλακούντα. Διαβάζοντας
σχετικά με αυτό ο Γκρεγκ άρχισε να αναρωτιέται αν το όνειρό του είχε μεγαλύτερη
σημασία.
«Άρχισα να αναρωτιέμαι αν είχα κάποια μακρινή μνήμη σχετικά
με το να μοιράζομαι την μήτρα με ένα δίδυμο», λέει ο Γκρεγκ, ο οποίος είναι
πλέον λέκτορας στην επιγενετική και κυτταρική βιολογία στο Πανεπιστήμιο
Ιατρικής Ντέκιν και διευθυντής στο κέντρο Έρευνας Διδύμων της Αυστραλίας.
Πρόσφατα μια έρευνα σχετικά με τα εξαφανισμένα δίδυμα, στην
οποία δεν συμμετείχε ο Γκρεγκ αλλά την έλεγξε, ίσως τον βοηθήσει να λύσει το δικό του μυστήριο. Μια διεθνής ομάδα ερευνητών που εστιάζει στα δίδυμα ανακάλυψε
πιθανότατα έναν τρόπο που θα μπορέσει να αποδείξει αν κάποιος υπήρξε δίδυμος,
άσχετα με το αν γεννήθηκε δίδυμος ή το άλλο παιδί χάθηκε πριν καν γεννηθεί. Η ακρίβεια
της μεθόδου μέχρι στιγμής κυμαίνεται στο 60-80%. Ο Γκρεγκ θεωρεί αυτήν την ανακάλυψη ένα
μεγάλο επίτευγμα σε αυτόν τον τομέα και επίσης ενδιαφέρεται σχετικά με αυτό
έντονα και σε προσωπικό επίπεδο.
«Αν οι ερευνητές καταφέρουν να αναπτύξουν ένα αξιόπιστο τεστ
για να εντοπίζουν ανθρώπους που έχουν χάσει έναν δίδυμο στην μήτρα θα μπορώ να
ελέγξω την υπόθεσή μου ότι το όνειρο που έχω συμβαίνει επειδή είχα ξεκινήσει τη
ζωή ως δίδυμος», αναφέρει ο Γκρεγκ.
Οι πιθανότητες να ξεκίνησε τη ζωή του κάποιος ως δίδυμος
είναι μεγαλύτερες από όσο συνειδητοποιούμε. Το ποσοστό των δίδυμων γεννήσεων
παγκοσμίως φτάνει μόνο στο 1,3% περίπου. Ωστόσο σύμφωνα με μια μελέτη περίπου
το 12% όλων των κυήσεων ίσως ξεκίνησε ως δίδυμη. Σε περίπου μια στις οχτώ
κυήσεις ένα από τα δύο δίδυμα εξαφανίζεται και τελικά γεννιέται μόνο ένα παιδί,
αναφέρει η έρευνα.
Για παράδειγμα αυτοί που είναι αριστερόχειρες έχουν
μεγαλύτερη πιθανότητα να είχαν ξεκινήσει ως δίδυμοι καθώς τα δίδυμα είναι
πιθανότερο να είναι αριστερόχειρα. Ενώ το 9% μόνο του πληθυσμού γράφει με το
αριστερό, το ποσοστό των μονοζυγωτικών αριστερόχειρων διδύμων φτάνει στο 15%
και των διζυγωτικών στο 12%.
Αν και μπορεί να μοιάζει ως αχρείαστη γνώση να μάθουμε αν
ξεκινήσαμε ως δίδυμοι στην πραγματικότητα αυτό μπορεί να έχει δημιουργήσει σημαντικές
επιπτώσεις στην υγεία μας. Παράλληλα, θα βοηθήσει τους επιστήμονες να καταλάβουν
καλύτερα για τα πανομοιότυπα δίδυμα δημιουργούνται, καθώς πολλές πλευρές αυτού
του μηχανισμού μας είναι ακόμα άγνωστες.
Τα μυστηριώδη δίδυμα
Τα πανομοιότυπα δίδυμα είναι επίσης γνωστά και ως
μονοζυγωτικά δίδυμα και σχηματίζονται όταν ένα ωάριο που έχει γονιμοποιηθεί από
ένα σπερματοζωάριο σε μια πολύ πρώιμη φάση χωρίζεται στα δύο και δημιουργεί δύο
ζυγωτά, δηλαδή δύο μελλοντικά βρέφη. Ωστόσο όλες οι προσπάθειες για να
αποδειχθεί για ποιο λόγο συμβαίνει αυτός ο διαχωρισμός έχουν αποβεί μέχρι τώρα
άκαρπες. Η πιο βασική υπόθεση είναι ότι αυτό συμβαίνει τυχαία. Πανομοιότυπα
δίδυμα παρατηρούνται σε κάποια είδη εκτός του ανθρώπου: στα σκυλιά, τα βοοειδή,
τα άλογα και τα γουρούνια. Από πλευράς εξέλιξης η ύπαρξη τους δεν βγάζει πολύ
νόημα καθώς στη φύση η δημιουργία όντων με γενετική διαφοροποίηση προκαλεί
περισσότερες πιθανότητες για επιβίωση.
«Ξέρουμε τόσα πολλά για το ανθρώπινο σώμα, αλλά παρά τα τόσα
χρόνια μελετών ακόμα δεν έχουμε ιδέα γιατί δημιουργούνται τα πανομοιότυπα
δίδυμα. Είναι ένα από τα λίγα μυστήρια που παραμένουν στην ανθρώπινη βιολογία»,
λέει η Τζένι βαν Ντόνγκεν, ειδικός στην μελέτη διδύμων και επιγενετικής του
πανεπιστημίου Vrije στο
Άμστερνταμ, η οποία ήταν η επικεφαλής της έρευνας.
Ο στόχος των επιστημόνων εξ αρχής δεν ήταν να δημιουργήσουν
ένα τεστ για να εντοπίζεται ποιος ξεκίνησε τη ζωή τους ως δίδυμος. Αντίθετα, ο
πρωταρχικός του στόχος ήταν πολύ πιο ουσιώδης. Οι επιστήμονες αναζητούσαν
διαφοροποιήσεις στο επιγένωμα, δηλαδή στις χημικές «ετικέτες» που ελέγχουν τον
ανθρώπινο γονιδίωμα – το DNA-
και του λένε τι να κάνει. Το επιγένωμα αποτελείται από χημικές ενώσεις και
πρωτεΐνες που μπορούν να προσκολληθούν στο DNA και να κατευθύνουν ενέργειες
όπως η ενεργοποίηση ή απενεργοποίηση γονιδίων, ο έλεγχος της παραγωγής
πρωτεϊνών σε συγκεκριμένα κύτταρα. Αυτό θα βοηθήσει τους επιστήμονες να
καταλάβουν καλύτερα πώς και γιατί τα πανομοιότυπα δίδυμα σχηματίζονται σε πρώτη
φάση.
Τέτοια στοιχεία του επιγενώματος μπορούν να προστεθούν ή να
αφαιρεθούν από τα γονίδια από το ανθρώπινο σώμα ως ανταπόκριση σε αλλαγές στον
τρόπο ζωής ή το περιβάλλον που ζει ο άνθρωπος. Ο ρόλος της επιγενετικής
διαδικασίας έχει ήδη μελετηθεί σε ποικίλα πεδία όπως τα τραύματα και η πρόληψη
του καρκίνου. Έχει επίσης ανακαλυφθεί ότι οι επιγενετικές αλλαγές είναι
ουσιώδεις για την αρχική διαμόρφωση του ανθρώπου, όταν πρωτοσχηματίζεται το
έμβρυο.
Συγκεκριμένα, η μεθυλίωση του DNA, μια διαδιδκασία όπου ένα μικρό
χημικό στοιχείο γνωστό ως «μεθυλική ομάδα»- προστίθεται στο DNA- βοηθά να ρυθμίσει πώς θα
λειτουργήσουν τα εμβρυακά γονίδια και αυτό με τη σειρά του θα καθορίσει την
εξέλιξή του μέσα στην μήτρα.
Προσπαθώντας να βρουν αν διαφορετικά επίπεδα μεθυλίωσης του DNA παίζουν
κάποιο ρόλο στον σχηματισμό των διδύμων, η ομάδα ανέλυσε τα επίπεδα της μεθυλίωσης
σε 3.046 δείγματα πανομοιότυπων διδύμων από την Βρετανία, την Αυστραλία, την
Ολλανδία και την Φινλανδία. Συνέκριναν το μοτίβο σε μια ομάδα ελέγχου από 3.396
μη πανομοιότυπα δίδυμα. Αυτό επιβεβαίωσε ότι ήταν φανερό ότι και οι δύο ομάδες είχαν
μοιραστεί μια μήτρα ως δίδυμα με μόνη διαφορά ότι τα πανομοιότυπα είχαν
προέλθει από ένα ωάριο.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι τα πανομοιότυπα δίδυμα
μοιράζονταν ένα χαρακτηριστικό μοτίβο μεθυλίωσης, το οποίο παρέμενε ίδιο σε
διαφορετικές περιόδους της ζωής τους. Ο
ακριβής ρόλος αυτής της χημικής υπογραφής στον σχηματισμό των πανομοιότυπων
διδύμων δεν είναι απόλυτα σαφής. Θα μπορούσε να αποτελεί ένα «σημάδι» που
έμεινε πίσω από τον χωρισμό του ωαρίου ή να προκάλεσε εξαρχής τον χωρισμό. Αν και
όχι ξεκάθαρο, η ανακάλυψη είναι πολύ σημαντική καθώς αποδείχτηκε ότι τα δίδυμα
κρατούν αυτήν την υπογραφή σε όλη τους τη ζωή και αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί
για να διαπιστωθεί αν κάποιος ξεκίνησε τη ζωή του ως δίδυμος ακόμα και αν βγήκε
μόνο αυτός από την κοιλιά της μητέρας του. Μάλιστα, ο αλγόριθμος του τεστ που
δημιουργήθηκε βάσει αυτής της ανακάλυψης έδινε αποτελέσματα με ακρίβεια 60-80%
και οι επιστήμονες θα προσπαθήσουν να τον κάνουν 100% ακριβή.
Φυσικά το τεστ αυτό δεν αφορά τα δίδυμα που δεν είναι
πανομοιότυπα αλλά έχουν δημιουργηθεί από δυο ωάρια ή δύο σπερματοζωάρια που
γονιμοποίησαν ένα ωάριο. Εκεί οι μηχανισμοί είναι πολύ πιο ξεκάθαροι όπως και
οι αιτίες που μπορεί κάτι τέτοιο να συμβεί. Μητέρες μεγαλύτερης ηλικίας ή
μητέρες με ιστορικό διδύμων στην οικογένεια είναι πιο πιθανό να κάνουν
ετεροζυγωτικά δίδυμα. Η εθνικότητα αποτελεί επίσης έναν παράγοντα με τους Νιγηριανούς
να έχουν τις περισσότερες πιθανότητες (40,2 κάθε 1.000 γεννήσεις δίνει
ετεροζυγωτικά δίδυμα) και οι Ιάπωνες τις λιγότερες (10,45 κάθε 1.000 γεννήσεις).
Ο χαμένος δίδυμος
Το τεστ θα μπορούσε να ρίξει φως σε μια σειρά επιστημονικών
ερωτημάτων σχετικά με τα δίδυμα πρώτα απ’όλα εντοπίζοντας ποιος μπορεί να είναι δίδυμος. Σε ένα πιο προσωπικό
επίπεδο θα μπορούσε να βοηθήσει ανθρώπους που αγωνίζονται για να κατανοήσουν
την ταυτότητά τους και την πιθανότητα να έχουν κάποιον δίδυμο αδερφό.
«Είναι μια σημαντική καινοτομία για πολλούς λόγους», λέει η
Νάνσι Σίγκαλ, καθηγήτρια ψυχολογίας που ειδικεύεται στην μελέτη διδύμων στο
Πανεπιστήμιο Φούλερτον της Καλιφόρνιας.
«Προσφέρει νέα στοιχεία σχετικά με τις βιολογικές
διαδικασίες πίσω από την δημιουργία πανομοιότυπων διδύμων. Βοηθά να εντοπιστούν
υποθέσεις τέτοιων διδυμων που το ένα παιδί πέθανε στην γέννα. Επιτρέπει επίσης την
επιβεβαίωση δίδυμων κυήσεων όπου τα παιδιά χωρίστηκαν στη γέννα σε περιπτώσεις
που το τεστ DNA δεν είναι εφικτό», αναφέρει.
Η Σίγκαν λέει ότι πολύ συχνά λαμβάνει emails από ανθρώπους που ψάχνουν τον
χαμένο δίδυμο αδερφό τους.
«Μερικοί μου λένε ότι κατά τη διάρκεια της ψυχανάλυσης
συνειδητοποίησαν ότι η ρίζα των προβλημάτων τους είναι ότι ο δίδυμος αδερφός τους
πέθανε στη γέννα. Λένε ότι νιώθουν χαμένοι».
Η Τζένι βαν Ντόνγκεν, η ερευνήτρια πίσω από τη μελέτη, λέει
ότι έχει λάβει περίπου 30 email από ανθρώπους που
θέλουν να κάνουν το τεστ. Σε μερικές περιπτώσεις οι μητέρες τους έχουν πει ότι
είχαν σημάδια αποβολής κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Άλλοι απλώς έχουν ένα προαίσθημα.
Ωστόσο η ίδια η Σίγκαλ είναι αρκετά σκεπτική σχετικά με μνήμες
πριν την γέννηση για κάποιον χαμένο αδερφό. «Είναι μια ρομαντική σκέψη. Ως επιστήμονας
παραμένω ανοιχτή σε στοιχεία που θα μπορούσαν να είναι πιθανά, αλλά μέχρι
στιγμής δεν τα έχουμε βρει. Σε όλες τις περιπτώσεις διδύμων που έχω μελετήσει
και τα παιδιά μεγάλωσαν χωριστά επειδή χωρίστηκαν στη γέννα ούτε ένας από αυτούς
δεν είχε σκεφτεί ποτέ ότι θα μπορούσε να είναι δίδυμος. Ήταν τόσο έκπληκτοι όσο
και εμείς», αναφέρει.
Υπάρχουν αρκετές υποθέσεις σχετικά με το γιατί το ένα δίδυμο
βρέφος εξαφανίζεται.
«Θα μπορούσε να υπάρχει κάποιο πρόβλημα με το έμβρυο ή ίσως
η μητέρα δεν έχει αρκετο χώρο. η μήτρα έχει σχεδιαστεί για ένα μωρό, όχι για
δύο. Θα μπορούσε επίσης να αποτελεί μια διόρθωση από τη φύση για να διασφαλιστεί
η υγεία του εμβρύου που θα επιβιώσει», λέει
η Σίγκαλ.
Αν το ένα από τα δίδυμα εξαφανιστεί πριν από τις πρώτες 12
εβδομάδες της κύησης είναι μάλλον απίθανο να μάθει ποτέ κανείς για την ύπαρξή
του καθώς πολύ σπάνια γίνονται υπέρηχοι τόσο νωρίς.
Μερικές φορές υπάρχουν ορατά σημάδια του άλλου δίδυμου. Ένα σπάνιο
φαινόμενο που ονομάζεται fetus papyraceus
αφορά την ύπαρξη μέσα στη μήτρα ενός μουμιοποιημένου εμβρύου που ωστόσο έχει
πεθάνει πριν από την δέκατη εβδομάδα της κύησης και έχει συμπτυχθεί σαν ένα
κομμάτι χαρτί. Το «έμβρυο» αυτό έχει περιβληθεί με τα άλατα ασβεστίου της μήτρας
και δεν προκαλεί κανένα κίνδυνο για την μητέρα ή το υγιές έμβρυο, ενώ
αποβάλλεται μόνο με τον τοκετό. Παρατηρείται σε μια κύηση κάθε 12.000.
«Μοιάζει σαν ένα κομμάτι περγαμηνής μόνο που έχει το σχήμα
μικροσκοπικού εμβρύου», λέει ο Γκρεγκ.
Ένα ακόμα πιο σπάνιο φαινόμενο είναι αυτό που ονομάζεται «έμβρυο
μέσα σε έμβρυο» ή «παρασιτικό έμβρυο». Αυτό συμβαίνει όταν το ένα έμβρυο
απορροφάται από το άλλο και μέρη του παρασιτικού εμβρύου παραμένουν μέσα στο
άλλο. Αυτό ωστοσο είναι εξαιρετικά σπάνιο. Παρατηρείται σε μια γέννα κάθε
500.000 επιτυχημένες γεννήσεις και έχουν αναφερθεί μέχρι σήμερα 200 περιπτώσεις
παγκοσμίως.
«Ένα άτομο μπορεί να έχει ένα λίπωμα κάπου που μπορεί να το ελέγξει
μόνο όταν είναι ενήλικο. Φανταστείτε πόσο απίστευτο θα είναι αν κάνει ακτινογραφία
και αποδειχτεί ότι ο δίδυμός τους έχει κολλήσει κάτω από την κοιλιακή του χώρα!»,
λέει ο Γκρεγκ.
Σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα μη-πανομοιότυπων διδύμων έχει
αποδειχθεί ότι το γενετικό υλικό του ενός έχει διασωθεί από το άλλο δίδυμο που
επέζησε. Ένας άντρας το 2005 κάνοντας εξετάσεις στο σπέρμα του για γονιμότητα
ανακάλυψε ότι το 90% του DNA του ήταν δικό του και το 10% άνηκε σε κάποιον άλλο. Όσο τα
δύο παιδιά ήταν στην μήτρα, ο άντρας απορρόφησε κάποιο από το γενετικό υλικό
του αδερφού του και ουσιαστικά αποτελούσε μια μείξη του ίδιου και του αγέννητου
διδύμου.
Στην πραγματικότητα ο διαμοιρασμός κυττάρων μεταξύ διδύμων
και τριδύμων δεν είναι τόσο σπάνιος. Περίπου το 8% των μη πανομοιότυπων διδύμων
και το 21% των τριδύμων έχουν δύο τύπους αίματος!
Πιθανότατα στο μέλλον θα είναι σημαντικό ακόμα και για όσους
έχουν γεννηθεί από μονές κυήσεις να ελέγχονται σχετικά με το αν ξεκίνησαν ως
δίδυμα καθώς αυτό θα μπορούσε να αλλάξει ολόκληρα πεδία έρευνας και ιατρικής.
Η επιστήμονας Τζούντιθ Χολ προσπαθεί τώρα να βρει πόρους
και χρηματοδότηση για να χρησιμοποιηθεί
το τεστ σε βρέφη που γεννιούνται από μονή κύηση και αντιμετωπίζουν
συγκεκριμένες γενετικές ανωμαλίες, όπως βλάβες του νευρικού σωλήνα και
αρθρογρύπωση, μια ομάδα ασθενειών που επηρεάζουν τις αρθρώσεις. Τα πανομοιότυπα
δίδυμα είναι πιο πιθανό να εμφανίζουν αυτές τις ανωμαλίες, όπως και εγκεφαλική παράλυση. Ίσως τελικά
αποδεχθεί ότι έμβρυα από μονές κυήσεις που αντιμετωπίζουν αυτά τα προβλήματα ξεκίνησαν
ως δίδυμα.
«Δεν κατανοούμε απόλυτα την αιτία της εγκεφαλικής παράλυσης.
Αν μπορούσαμε να προσδιορίσουμε ότι ένας σημαντικός αριθμός ασθενών με εγκεφαλική
παράλυση ήταν μονοζυγωτικό δίδυμο ίσως βρίσκαμε καλύτερες θεραπείες γι’ αυτό».