Η «Χρυσαλλίδα» που οδήγησε στη γέννηση του πιο εντυπωσιακού πλανήτη του Ηλιακού μας συστήματος. Τι λέει μια νέα μελέτη για τη δημιουργία των δαχτυλιδιών του Κρόνου
Το ερώτημα «πότε και πώς
δημιουργήθηκαν οι δακτύλιοι του Κρόνου» είναι ένα ερώτημα που απασχολεί γενιές
αστρονόμων. O 6ος πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος
είναι αυτός που εξιτάρει περισσότερο την φαντασία καθώς με ένα απλό τηλεσκόπιο
μπορείς να παρατηρήσεις τους εντυπωσιακούς του δακτυλίους. Δεν είναι ο μοναδικός
που διαθέτει «δαχτυλίδια», Δίας, Ουρανός και Ποσειδώνας έχουν επίσης αλλά «εντοπίζονται»
μόνο από τα πιο ισχυρά και εξελιγμένα τηλεσκόπια.
Η παρατήρηση των
δακτυλίων
Ο Κρόνος ήταν γνωστός από την
αρχαιότητα αλλά ο πρώτος που παρατήρησε τους δακτυλίους του ήταν ο Γαλιλαίος. Η
εξαφάνιση των «δαχτυλιδιών» ανά περιόδους τον έκανε να πιστέψει ότι πρόκειται
για τρία διαφορετικά σώματα. Το 1666 όμως ο Ολλανδός αστρονόμος Κρίστιαν Χόιχενς,
εξήγησε ότι οι δακτύλιοι έμοιαζαν να εξαφανίζονται κάθε φορά που το επίπεδο
πάνω στο οποίο βρίσκονται συνέπιπτε με το επίπεδο της παρατήρησής τους από τη
Γη. Ο Χόιχενς ήταν επίσης ο πρώτος που εισήγαγε την υπόθεση πως οι δακτύλιοι
δεν ήταν όλα στερεά σώματα αλλά αποτελούνταν από μικρότερα σώματα σε περιστροφή
γύρω από τον πλανήτη.
Οι δακτύλιοι χωρίζονται σε πολλές
περιοχές με κενά ανάμεσά τους λαμβάνοντας για ονόματα γράμματα του λατινικού
αλφαβήτου ξεκινώντας με τον εγγύτερο Α. Οι πιο εμφανείς (σε πλάτος) είναι οι
δακτύλιοι Α και Β που είναι οι πιο φωτεινοί και ο δακτύλιος C που είναι πιο
αμυδρός. Το γνωστότερο κενό μεταξύ των δακτυλίων είναι το χάσμα Κασσίνι που
χωρίζει τον Α από τον Β δακτύλιο. Το ανακάλυψε ο Τζιοβάνι Κασσίνι τo 1675 από
τον οποίο και έλαβε το όνομά του. Το 1837 ο αστρονόμος Γιόχαν Ένκε, παρατήρησε
ένα μικρότερο κενό στη μέση περίπου του δακτυλίου A όπου και αυτό πήρε το όνομά
του (χάσμα Ένκε). Ο δακτύλιος Ε του Κρόνου αποτελείται από πάγο νερού και
οργανικές ενώσεις που εκτινάσσονται από τον δορυφόρο Εγκέλαδο με τη μορφή
πιδάκων.
Ο μεγαλύτερος σε πλάτος δακτύλιος του
Κρόνου ανακαλύφθηκε το 2009 από το τηλεσκόπιο Spitzer της NASA. Η μέγιστη
διάμετρός του είναι 20 φορές η διάμετρος του Κρόνου. Απέχει από τον πλανήτη
σχεδόν 6 εκατομμύρια χιλιόμετρα ενώ εκτείνεται προς τα έξω άλλα 12 εκατομμύρια
χιλιόμετρα. Είναι διάχυτος, καθώς αποτελείται κατά κύριο λόγο από σωματίδια
σκόνης και πάγου, και δεν διακρίνεται στο ορατό φως, εκπέμπει όμως υπέρυθρη ακτινοβολία.
Ο δακτύλιος βρίσκεται στην περιοχή που κινείται ένας από τους πιο
απομακρυσμένους δορυφόρους του Κρόνου, η Φοίβη. Ο δακτύλιος δημιουργήθηκε από
υλικό του δορυφόρου, ενώ θεωρείται υπεύθυνος και για την μαύρη κηλίδα του
δορυφόρου Ιαπετού.
Η Χρυσαλλίδα
Μια πειστική εξήγηση στο πώς δημιουργήθηκαν
δίνει μια νέα μελέτη η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Science. Οι
επιστήμονες, που ανέλυσαν δεδομένα από το διαστημόπλοιο Cassini της NASA και
χρησιμοποίησαν προσομοιώσεις υπολογιστή, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η
καταστροφή ενός δορυφόρου του Κρόνου ευθύνεται τόσο για τη δημιουργία των
υπέροχων δακτυλίων του πλανήτη όσο και για την ασυνήθιστη τροχιακή κλίση του,
περίπου 27 μοιρών. Η διάλυση του δορυφόρου ορίζεται περίπου 160εκατ. χρόνια
πριν.
Στο «υποθετικό» αυτό ουράνιο σώμα δόθηκε
το όνομα «Χρυσαλλίδα», αντλώντας έμπνευση από το δεύτερο στάδιο της
μεταμόρφωσης της κάμπιας σε πεταλούδα. «Όπως μια πεταλούδα αναδύεται από μια
χρυσαλλίδα, έτσι οι δακτύλιοι του Κρόνου αναδύθηκαν από εκείνον τον δορυφόρο»,
αναφέρει ο επικεφαλής της ομάδας που παρουσίασε τη μελέτη Τζακ Γουίσντομ (καθηγητής
Πλανητικών Επιστημών στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης).
Θύμα του Τιτάνα
Περίπου το 99% των συντριμμιών της «Χρυσαλλίδας»
χάθηκαν στην ατμόσφαιρα του Κρόνου, ενώ το υπόλοιπο 1% παρέμεινε σε τροχιά γύρω
από τον πλανήτη και τελικά σχημάτισε το σύστημα δακτυλίων, ένα από τα θαύματα
του ηλιακού μας συστήματος, σύμφωνα με τους ερευνητές. Σύμφωνα με τις
εκτιμήσεις των επιστημόνων, η «Χρυσαλλίδα» είχε περίπου το μέγεθος του Ιαπετού
(διάμετρος 1.470 χλμ), του τρίτου μεγαλύτερου φεγγαριού του Κρόνου.
Ο Τιτάνας φέρεται ως υπεύθυνος για την
καταστροφή της «Χρυσαλλίδας», αφού σύμφωνα με τους επιστήμονες αποσταθεροποίησε
την τροχιά της και την έσπρωξε όλο και πιο κοντά στον Κρόνο, με αποτέλεσμα
τελικά να διαλυθεί. «Η βαρυτική έλξη του Κρόνου τη διέλυσε με τον τρόπο που ο
Δίας διέλυσε τον κομήτη Shoemaker-Levy 9», εξηγεί ο Μπούρκχαρντ Μίλιτζερ από το
πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια, αναφερόμενος σε έναν κομήτη που
συγκρούστηκε με τον Δία το 1994.
Οι δακτύλιοι του Κρόνου, που
αποτελούνται από σωματίδια σκόνης και πάγου, βρίσκονται σε απόσταση έως και
282.000 χιλιομέτρων από τον πλανήτη. Ο Κρόνος είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος
πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος και είναι 750 φορές μεγαλύτερος από τη Γη.
Αποτελείται κυρίως από υδρογόνο και ήλιο, ενώ έχει 83 φυσικούς δορυφόρους.
Μεταξύ αυτών είναι ο Τιτάνας, το δεύτερο μεγαλύτερο φεγγάρι στο ηλιακό μας
σύστημα, ο οποίος είναι μεγαλύτερος από τον Ερμή.
Οι... ανθρώπινες επισκέψεις
Οι περισσότερες σύγχρονες παρατηρήσεις του
πλανήτη Κρόνου γίνονται από το μη επανδρωμένο διαστημικό όχημα Κασσίνι, που από
το 2004 έως το 2017 βρέθηκε σε τροχιά γύρω από τον Κρόνο και εξερεύνησε αυτόν
και τους δορυφόρους του.
Το 1979 το Pioneer 11 έγινε το πρώτο ανθρώπινο δημιούργημα που
πλησίασε τον Κρόνο.Μετέδωσε εντυπωσιακές φωτογραφίες των δακτυλίων, παρατήρησε
τη μαγνητόσφαιρα του πλανήτη και ανακάλυψε μερικούς μικρούς δορυφόρους.
Το σύστημα του Κρόνου εξερευνήθηκε
επίσης από τις δίδυμες αποστολές Voyager
1 και 2 τον Νοέμβριο του 1980 και τον Αύγουστο του 1981, αντίστοιχα. Το Voyager 1 παρατήρησε κυρίως τον δορυφόρο Τιτάνα, που
συγκέντρωνε το ενδιαφέρον των επιστημόνων ως ο μόνος δορυφόρος του ηλιακού
συστήματος με ατμόσφαιρα. Διαπιστώθηκε όμως ότι τίποτα δεν ήταν ορατό κάτω από
την πυκνή του ατμόσφαιρα, και στη συνέχεια αλλάζοντας πορεία το σκάφος
κατευθύνθηκε έξω από το Ηλιακό σύστημα όπου και συνεχίζει το ταξίδι του. Ο
Βόγιατζερ 2 παρατήρησε και τους υπόλοιπους δορυφόρους, καθώς και τον ίδιο τον
πλανήτη, και συνέχισε για τον πλανήτη Ουρανό.