Τις θεωρίες συνωμοσίας για το πώς εμφανίστηκε και εξαπλώθηκε ο κοροναϊός τις ξέρουμε. Μήπως όμως είναι ώρα να ακούσουμε τι λένε και οι επιστήμονες γι' αυτό;
Οι απανταχού συνωμοσιολόγοι του κόσμου μέσα στην πανδημία
του κοροναϊού βρήκαν την ευκαιρία να κάνουν αυτό που ξέρουν καλύτερα: να
δημιουργήσουν μια σειρά από θεωρίες με εξωφρενικά σενάρια για το πώς ξεκίνησε ο
κοροναϊός: Κάποιοι υποστηρίζουν ότι τον έφτιαξαν οι ΗΠΑ για να «πολεμήσουν» την
Κίνα και κάποιοι άλλοι λένε ακριβώς το αντίθετο. Άλλοι υποστηρίζουν ότι
αποτελεί βιολογικό όπλο ή απλώς «ξέφυγε» από το εργαστήριο, ενώ μια τελευταία θεωρία
θέλει τα δίκτυα 5G να είναι υπεύθυνα για την διασπορά του ιού.
Από την άλλη υπάρχουν και οι επιστήμονες. Ερευνητές απ’ όλο
τον κόσμο προσπαθούν να βρουν μια ρεαλιστική απάντηση βασισμένη σε επιστημονικά
δεδομένα για το πώς μόλυνε για πρώτη φορά ο συγκεκριμένος κοροναϊός τον
άνθρωπο. Πρόκειται για μια ερευνητική διαδικασία δύσκολη που δεν μπορεί να
καταλήξει σε ένα σίγουρο συμπέρασμα πολύ γρήγορα παρά μόνο ύστερα από
εκτεταμένες μελέτες.
Ενδεικτικό είναι πως όταν οι ερευνητές αναζητούσαν την πηγή
προέλευσης ενός προηγούμενου θανατηφόρου κοροναϊού, του SARS που ξέσπασε
στην Κίνα το 2003, οι σίγουρες απαντήσεις ήρθαν περίπου τρία χρόνια μετά και
πάλι με επιφυλάξεις. Το 2006, Κινέζοι επιστήμονες μέσα από μια σειρά πειραμάτων
κατάφεραν να επιβεβαιώσουν με σχετική σιγουριά ότι ο ιός του SARS βρισκόταν αρχικά στις νυχτερίδες
και μεταπήδησε στον άνθρωπο με ενδιάμεσο ξενιστή την μοσχογαλή. Αξίζει ωστόσο
να σημειωθεί ότι νεότερες μελέτες αμφισβήτησαν τα αποτελέσματα αυτής του 2006
με αποτέλεσμα να μην έχει μπει μια οριστική τελεία. Οπότε με τον νέο κοροναϊό
να μετρά μόλις λίγους μήνες… ζωής οι επιστήμονες ελέγχουν πολλά σενάρια για το
πώς κατέληξε ο SARS-CoV-2 να μολύνει τους ανθρώπους.
Τα παρακάτω είναι τα επικρατέστερα.
Η αγορά της Ουχάν
Από την πρώτη στιγμή τα βλέμματα όλων στράφηκαν στην αγορά
νωπών προϊόντων της πόλης Ουχάν της Κίνας, εκεί όπου θεωρείται ότι εμφανίστηκαν
τα πρώτα κρούσματα του κοροναϊού σε ανθρώπους.
«Είναι η πιο απλή, προφανής και πιθανή εξήγηση», αναφέρει
στο CNΝ ο δρ. Σάιμον Άντονι, καθηγητής δημόσιας Υγείας
στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και κορυφαίο μέλος του PREDICT-του παγκόσμιου
προγράμματος ανίχνευσης ιών σε ζώα ξενιστές με πιθανότητα πανδημίας, χάρη στο
οποίο έχουν εντοπιστεί πάνω από 180 κοροναϊοί τα τελευταία χρόνια.
Στην υπαίθρια αγορά της Ουχάν, Χουανάν , πωλούνταν μεταξύ
άλλων ζώα κάθε είδους που προορίζονταν για φαγητό ή φαρμακευτικά βότανα: από
πουλερικά, ψάρια και χοιρινό μέχρι και νυχτερίδες, φίδια, τρωκτικά, κοάλα ακόμα
και μικροί λύκοι. Ζωντανά ζώα συνυπήρχαν μαζί με νεκρά σε πολύ άσχημες συνθήκες
υγιεινής και τελικά πολλά από αυτά κατέληγαν στα πιάτα των καταναλωτών. Έτσι,
σύντομα οι επιστήμονες στράφηκαν στην αγορά για να βρουν την αρχή της επιδημίας
και πολλοί από αυτούς θεωρούν ότι οι συνθήκες αυτές ήταν «ιδανικές» για να
μεταπηδήσει ο ιός στους ανθρώπους.
Ο καθηγητής Άντριου Κάνινχαμ από
την οργάνωση Zoological Society of London
λέει ότι οι αγορές της Κίνας είναι πρωταρχικές υποψήφιοι για την πρόκληση «ζωονοσολογικής
εξάπλωσης», μεταφοράς δηλαδή ιών από ζώα σε ανθρώπους, κάτι που το έχουμε δει
συχνά να συμβαίνει τα τελευταία 30 χρόνια, όπως σημειώνει.
«Αν πιάσεις άγρια ζώα και τα συγκεντρώσεις σε μεγάλους
αριθμούς σε ένα σημείο αυτά γίνονται εργοστάσια ιών. Μάλιστα σε αυτές τις αγορές
βρίσκονται σε στενή επαφή με τους ανθρώπους, θανατώνονται εκεί και μάλιστα υπό πολύ
ανθυγιεινές συνθήκες», συμπληρώνει.
Την ίδια στιγμή όμως ένα άλλο άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Lancet έχει δημιουργήσει
αμφιβολίες γύρω από αυτήν την θεωρία. Σύμφωνα με αυτό περίπου το ένα τρίτο των
41 πρώτων επιβεβαιωμένων κρουσμάτων κοροναϊού που καταγράφηκαν δεν είχαν άμεση
τουλάχιστον έκθεση σε τέτοια αγορά. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και αυτός που
θεωρείται «ασθενής 0», ο πρώτος άνθρωπος που παρουσίασε συμπτώματα την 1η
Δεκεμβρίου.
«Δεν βρέθηκε καμία επιδημιολογική σχέση μεταξύ του πρώτου
ασθενή και των επόμενων υποθέσεων», αναφέρεται στην αναφορά .
«Πιστεύω ότι άνθρωποι που είχαν ήδη μολυνθεί πήγαν στην
αγορά», αναφέρει ο καθηγητής μικροβιολογίας του πανεπιστήμιου Κολούμπια,
Βίνσεντ Ρακανιέλο.
«Στην αρχή της επιδημίας όλοι έλεγαν ότι τα πάντα ξεκίνησαν
από την αγορά, αλλά τώρα νομίζω ότι τα δεδομένα αμφισβητούν το κατά πόσο αυτό
ισχύει», τονίζει ο Σάιμον Άντονι του πανεπιστημίου Κολούμπια.
«Δεν ξέρουμε ακόμα τι από αυτά είναι αλήθεια», παραδέχεται ο
Άντονι.
Ο Εμπράιτ από την άλλη απορρίπτει πλήρως την σχέση της αγοράς
με την επιδημία. «Είναι απόλυτα βέβαιο ότι η αγορά δεν είχε καμία σχέση με την
αρχή του ξεσπάσματος της επιδημίας και αντίθετα ενεπλάκη πολύ έντονα στο μετέπειτα
ξέσπασμα που όμως ξεκίνησε από κάπου αλλού στην Ουχάν», υποστηρίζει ο Εμπράιτ.
Το εργαστηριακό
ατύχημα
Στις αρχές Φεβρουαρίου δύο Κινέζοι ερευνητές είχαν
παρουσιάσει μια θεωρία σύμφωνα με την οποία ο κοροναϊός «ξέφυγε» λόγω
ατυχήματος από ένα από τα δύο εργαστήρια που βρίσκονται κοντά στην αγορά της Ουχάν
και πραγματοποιούν πειράματα με νυχτερίδες. Την αναφορά τους παρουσίασε ως
δεδομένο στις 31 Μαρτίου ο παρουσιαστής του Fox News Τάκερ Κάρλσον και η θεωρία
αμέσως βρήκε υποστηρικτές.
Ωστόσο, ο Κάρλσον δεν μπήκε στο κόπο να αναφέρει ότι οι ίδιοι
οι ερευνητές απέσυραν στη συνέχεια την μελέτη τους καθώς θεώρησαν ότι δεν
διέθεταν τα απαραίτητα αποδεικτικά στοιχεία για να την στηρίξουν. Κι άλλοι
επιστήμονες που έχουν ερευνήσει το θέμα δεν βρήκαν κάποια σύνδεση μεταξύ των
εργαστηρίων και του κοροναϊού, ενώ την θεωρία αυτή έχει απορρίψει επανειλημμένα
τόσο η κινεζική κυβέρνηση όσο και ένα από τα «ύποπτα» εργαστήρια.
Ωστόσο, ο δρ Ρίτσαρντ Εμπράιτ του Πανεπιστημίου Ράτγκερς
λέει στο CNN ότι δεν θα μπορούσε να απορρίψει ένα τέτοιο ενδεχόμενο: «Η
πιθανότητα ότι ο ιός πέρασε στους ανθρώπους μέσω κάποιου εργαστηριακού
ατυχήματος δεν μπορεί και δεν πρέπει να απορριφθεί».
Ο Εμπράιτ παραδέχεται ότι το γονιδίωμα του ιού δεν δείχνει να
έχει υποστεί κάποια τροποποίηση από ανθρώπινο χέρι, ωστόσο όπως λέει υπάρχει ο φόβος
να «ξέφυγε» τυχαία από κάποιο εργαστήριο.
Οι νυχτερίδες
Οι επιστήμονες από την Κίνα κατάφεραν πολύ νωρίς μετά την
εμφάνιση του κοροναϊού να αναλύσουν το γονιδίωμά του κι έτσι ανακάλυψαν ότι το
96% του συνολικού του γονιδιώματος ήταν ταυτόσημο με αυτού του αντίστοιχου
κοροναϊού που προσβάλλει τις νυχτερίδες.
Γι’ αυτό και οι επιστήμονες συμφωνούν σχεδόν ομόφωνα ότι ο
ιός που προσβάλλει τον άνθρωπο σχετίζεται με τον αντίστοιχο που προσβάλλει τις νυχτερίδες,
ένα φαινόμενο το οποίο είναι γνωστό ως «ζωονοσολογική εξάπλωση».
Μάλιστα, στα τέλη Φεβρουαρίου, 27 επιστήμονες απ’ όλον τον
κόσμο σε μια επιστολή τους στο ιατρικό περιοδικό The Lancet καταδίκαζαν τις θεωρίες
συνωμοσίας τονίζοντας ότι το μόνο που κάνουν είναι να σπέρνουν τον πανικό και
να θέτουν σε κίνδυνο την παγκόσμια συνεργασία για την μάχη κατά του κοροναϊού. Την
ίδια στιγμή ωστόσο σημείωναν ότι από την μελέτη τους κατέληξαν στο γεγονός ότι «αυτό
ο κοροναϊός προέρχεται από την άγρια ζωή, όπως και τόσα άλλα παθογόνα.
Ένας από τους επιστήμονες που υπέγραψαν την επιστολή ήταν ο
Πίτερ Ντάσζακ, επιφανής μελετητής ιών, ο οποίος δήλωσε στο CNN ότι «Είμαστε πεπεισμένοι ότι η
προέλευση του κοροναϊού είναι οι νυχτερίδες. Απλώς δεν ξέρουμε από πού ακριβώς
προέκυψε αυτή η επιδημία, από ποια είδη νυχτερίδας συγκεκριμένα. Και δεν
γνωρίζουμε πόσοι άλλοι κοροναϊοί είναι εκεί έξω και τι μπορεί να προκύψει στο
μέλλον».
Από την νυχτερίδα
στον άνθρωπο ή από κάπου αλλού;
Ακόμα και αν θεωρήσουμε ότι οι νυχτερίδες ήταν οι αρχικοί
φορείς του κοροναϊού, οι επιστήμονες πρέπει ακόμα να ανακαλύψουν πώς ακριβώς
έγινε η «μεταπήδηση» από αυτές στον άνθρωπο. Οι επιστήμονες δεν μπορούν ακόμα
να είναι σίγουροι αν η μετάδοση έγινε απευθείας από μια μολυσμένη νυχτερίδα σε
άνθρωπο ή η μόλυνση έγινε με την βοήθεια ενός ζώου-ξενιστή όπως θεωρείται ότι
συνέβη στην περίπτωση του SARS του 2003.
Ο Πίτερ Ντάσζακ πιστεύει ότι η νυχτερίδα μόλυνε κάποιο ζώο
που στη συνέχεια οδηγήθηκε ζωντανό στην αγορά και βρισκόταν μεταξύ των ανθρώπων
στο τέλειο μέρος για να επωαστεί ένας ιός: τις υπαίθριες αγορές νωπών προϊόντων
της Κίνας, γνωστές και ως wet market.
«Την πρώτη φορά που πας στην Κίνα από την Δύση είναι ένα
μικρό σοκ να πηγαίνεις σε μια αγορά με άγρια ζώα και να βλέπεις την τεράστια
ποικιλομορφία των ζώων που ζουν σε κλουβιά τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο,
ενώ δίπλα βρίσκονται στο πάτωμα στοίβες από εντόσθια ζώων που έχουν θανατωθεί
πιο πριν», αναφέρει ο Ντάσζακ, ο οποίος εργάζεται στην Κίνα τα τελευταία δέκα
χρόνια. «Καθώς περπατάς στους διαδρόμους, μπορεί να γλιστρήσεις σε περιττώματα
και αίμα. Αυτά είναι τα τέλεια μέρη για να εξαπλωθούν οι ιοί. Κι όχι μόνο αυτό:
άνθρωποι εργάζονται εκεί, παιδιά παίζουν, ολόκληρες οικογένειες σχεδόν ζουν
εκεί», τονίζει.
«Αν υπάρχει αυτό που ονομάζουμε ζώο-ξενιστής, ένα ζώο που
μολύνθηκε πρώτο από τον ιό των νυχτερίδων και μετά το μετέδωσε στους ανθρώπους,
ο ιός πιθανότατα θα βρίσκεται ακόμα σε αυτό», αναφέρει ο Ντάσζακ. «Και υπάρχουν
εκατοντάδες, χιλιάδες από αυτά τα ζώα και ίσως ο ιός να είναι ακόμα εκεί. Οπότε ακόμα και αν ξεπεράσουμε
αυτή την επιδημία, υπάρχει ακόμα η πιθανότητα αυτός ο ιός να συνεχίσει να
επανεμφανίζεται και γι’ αυτό πρέπει να βρούμε τη λύση γρήγορα», τονίζει.
Ο μυστηριώδης αγρότης
Μια ακόμα θεωρία, την οποία παρουσιάζει ο καθηγητής
μικροβιολογίας του πανεπιστήμιου Κολούμπια, Βίνσεντ Ρακανιέλο, αφορά έναν
αγρότη ο οποίος και μετέδωσε πρώτος τον ιό.
«Στις νυχτερίδες αυτού του είδους οι ιοί είναι εντερικοί και
γι’ αυτό εντοπίζονται στα περιττώματά τους. Αν μάλιστα πας σε μια σπηλιά με
νυχτερίδες θα βρεις πάρα πολλά περιττώματα και οι αγρότες τα χρησιμοποιούν ως
λίπασμα για τα χωράφια τους», αναφέρει ο Ρακανιέλο.
Σύμφωνα με αυτόν, κάποιος αγρότης που χρησιμοποίησε τα
περιττώματα ως λίπασμα μολύνθηκε και ο ίδιος ή κάποιος συγγενής του πήγε στην
Ουχάν, όπου μόλυνε κι άλλους.
«Ξέρουμε ότι στην Κίνα μπορείς να τρως νυχτερίδες, αυτό
είναι το ένα σενάριο. Αλλά δεν νομίζω ότι υπάρχει κάτι πιο πιθανό από έναν
αγρότη που μαζεύει τα περιττώματα των νυχτερίδων ή που έχει νυχτερίδες στις φάρμες
του», καταλήγει.
Η τελευταία θεωρία
Μια από τις τελευταίες επιστημονικές θεωρίες που ήρθαν στο
φως υποστηρίζει ότι ο κοροναϊός είναι πιθανό να μεταδόθηκε στους ανθρώπους μέσω
των αδέσποτων σκύλων. Σύμφωνα με τον κινεζικής καταγωγής Καναδό καθηγητή
βιολογίας του Πανεπιστημίου της Οτάβα Χουχούα Σία, υπήρξε πράγματι κάποιο ζώο –
ξενιστής που μετέφερε τον κοροναϊό από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους, ωστόσο
αυτό δεν ήταν τα φίδια ή οι παγκολίνοι (όπως είχε αρχικά προταθεί), αλλά οι
σκύλοι!
Στη δημοσίευσή του στο περιοδικό «Molecular Biology &
Evolution», ο Σία αναφέρει ότι ο ενδιάμεσος κρίκος στην αλυσίδα μετάδοσης είναι
κάποιος αδέσποτος σκύλος, ο οποίος έφαγε κρέας μολυσμένης νυχτερίδας. Στη συνέχεια,
σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, ο ιός εξελίχθηκε περαιτέρω μέσα στο έντερο του
σκύλου, προτού μεταπηδήσει σε κάποιον άνθρωπο.
Ωστόσο, η θεωρία του δεν βρήκε πολλούς ένθερμους
υποστηρικτές στην επιστημονική κοινότητα.
«Δυσκολεύομαι να καταλάβω πώς ο εν λόγω ερευνητής μπόρεσε να
συμπεράνει οτιδήποτε από την μελέτη του ή να κάνει τέτοιες υποθέσεις, πολύ
περισσότερο ότι ο ιός που προκαλεί την Covid-19 εξελίχθηκε μέσω των σκύλων.
Έχει βγάλει υπερβολικά πολλά συμπεράσματα βασισμένος σε υπερβολικά λιγοστά
άμεσα δεδομένα. Δεν βλέπω τίποτε στην έρευνά του που όντως να υποστηρίζει την
υπόθεση του. Επιπλέον, δεν πιστεύω ότι οι ιδιοκτήτες σκύλων θα πρέπει να
ανησυχούν», τόνισε ο καθηγητής κτηνιατρικής του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ
Τζέιμς Γουντ.
Ο Σία παραδέχθηκε πάντως ότι πρόκειται μόνο για μια θεωρία
και επεσήμανε πως για την μεταπήδηση του κοροναϊού από ένα άλλο είδος ζώου στον
άνθρωπο «πρέπει να υπάρξει ένα πολύ σπάνιο συμβάν, αλλιώς θα υπήρχαν πολλαπλά
ξεσπάσματα επιδημιών κατά τόπους».
Την ίδια ώρα, κινεζική μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν λίγες
μέρες στο περιοδικό «Science» συμπέρανε ότι οι γάτες είναι πιο εύκολο να
μεταδώσουν το νέο ιό σε σχέση με τους σκύλους, ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός
Υγείας είχε δηλώσει επανειλημμένα ότι «δεν υπάρχουν στοιχεία πως τα ζώα
συντροφιάς, όπως οι σκύλοι και γάτες, μπορούν να μολυνθούν με το νέο κοροναϊό».