Η Μόνα Λίζα είναι ξαπλωμένη σε ένα κρεβάτι στο Μεκέλε, την
μεγαλύτερη πόλη της χτυπημένης από τον πόλεμο βόρειας Αιθιοπίας. Το σώμα της
έχει δεχθεί πολλά χτυπήματα, όμως το πνεύμα αντίστασης που έχει παραμένει
ζωντανό. Έχοντας πάρει το όνομά της από τον διάσημο πίνακα, η 18χρονη απόφοιτος
λυκείου έχει επιβιώσει από μια απόπειρα βιασμού που την άφησε όμως με επτά
πληγές από σφαίρες και ένα ακρωτηριασμένο χέρι. Ήθελε να ξέρουν όλοι ότι
αντιστάθηκε.
«Αυτό που συμβαίνει είναι μια εθνοκάθαρση», δηλώνει η ίδια
στους New York Times. «Οι στρατιώτες βάζουν στο στόχαστρο τις γυναίκες του
Τιγκράι, ώστε να μην γεννηθούν περισσότεροι πολίτες του Τιγκράι».
Η μαρτυρία της Μόνα Λίζα είναι μόνο μια από τις εκατοντάδες
αφηγήσεις κακοποίησης στην ορεινή περιοχή της βόρειας Αιθιοπίας, όπου
διαδραματίζεται ένας αιματηρός εμφύλιος πόλεμος μαζί με ένα παράλληλο κύμα φρικιαστικών
πράξεων, οι οποίες περιλαμβάνουν και αμέτρητες σεξουαλικές επιθέσεις εις βάρος
των γυναικών.
Την περασμένη εβδομάδα, μια υψηλόβαθμη αξιωματούχος του ΟΗΕ ανέφερε
στο Συμβούλιο Ασφαλείας ότι περισσότερες από 500 γυναίκες έχουν καταγγείλει
επίσημα περιστατικά σεξουαλικής βίας στο Τιγκράι, αν και ο πραγματικός αριθμός πιθανότατα
είναι πολύ μεγαλύτερος, τόνισε. Στην πόλη Μεκέλε, επαγγελματίες υγείας
αναφέρουν ότι κάθε μέρα έρχονται αντιμέτωποι με νέα περιστατικά.
Οι επιθέσεις έχουν γίνει το επίκεντρο μιας αυξανόμενης
διεθνούς κατακραυγής για μια σύγκρουση, η οποία σε μεγάλο βαθμό παραμένει
αθέατη, καθώς διενεργείται στα βουνά και την ύπαιθρο στα βόρεια της χώρας. Όμως
τα σημάδια των φρικαλεοτήτων σε βάρος πολιτών- είτε πρόκειται για λεηλασίες, μαζικές
εκτελέσεις ή σεξουαλικές επιθέσεις, μπορεί κανείς να τα εντοπίσει παντού.
Από τον περασμένο Νοέμβριο στην περιοχή του Τιγκράι μαίνεται
ένας εμφύλιος πόλεμος που έχει στιγματιστεί πάνω απ’ όλα για τα αμέτρητα
εγκλήματα πολέμου και κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και από τις δύο πλευρές.
Η αρχή του πολέμου
Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Αιθιοπίας του Άμπιι Αχμέτ
κήρυξε τον πόλεμο στο κρατίδιο Τιγκράι, κοντά στα βόρεια σύνορα με τη γειτονική
Ερυθραία στα τέλη Νοεμβρίου. Είχε προηγηθεί τον Σεπτέμβριο η απόφαση του
Αχμέτ - ο οποίος το 2019 κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης για την προσπάθεια εξομάλυνσης
των σχέσεων με την Ερυθραία- για αναστολή όλων των εκλογικών αναμετρήσεων στη
χώρα με πρόσχημα την πανδημία του κοροναϊού.
Ως αποτέλεσμα αναβλήθηκαν και οι εκλογές για την τοπική
κυβέρνηση του Τιγκράι. Η εξέλιξη αυτή, προκάλεσε την οργή του TPLF –το Λαϊκό
Απελευθερωτικό Μέτωπο του Τιγκράι- ενός τοπικού πολιτικού κόμματος, με κυρίαρχη
θέση επί αρκετές δεκαετίες στην κεντρική σκηνή της χώρας. Το TPLF φέρεται να
έχει δημιουργήσει και στρατιωτική
πτέρυγα υπό την ονομασία μιας νέας ομάδας ως «Αμυντικές Δυνάμεις του Τιγκράι»
που αριθμεί περί τους 250.000 στρατιώτες, η οποία ως αντίδραση στην απαγόρευση
των εκλογών προχώρησε σε επιθέσεις εναντίον ομοσπονδιακών στόχων. Παρότι
επισήμως, η ηγεσία του TPLF αρνήθηκε κάθε εμπλοκή, ο Αχμέτ κατηγόρησε το TPLF
για μια επίθεση σε σημαντική στρατιωτική βάση, με απώτερο στόχο θεωρητικά να
ανατραπεί η κυβέρνηση του. Έτσι, έδωσε την δική του «στρατιωτική» απάντηση
ξεκινώντας ουσιαστικά τον εμφύλιο πόλεμο.
Το TPLF κυβερνούσε την Αιθιοπία σχεδόν επί τρεις δεκαετίες,
μέχρι που ο Άμπιι ανέλαβε την εξουσία το 2018. Ο εκλεγμένος -με την ταμπέλα του
μεταρρυθμιστή- πρωθυπουργός κατηγόρησε τους προκατόχους του για διαφθορά και
παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιώματων, ενώ απομάκρυνε εξέχοντα στελέχη του TPLF
από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Από τότε, το TPLF υποχώρησε στο προπύργιό του
στο Τιγκράι, όπου άρχισε να αμφισβητεί ανοιχτά την εξουσία του νέου πρωθυπουργού
και να τον κατηγορεί ότι προσπαθεί να αλλάξει το πολίτευμα της χώρας. Μάλιστα,
το TPLF έχει απειλήσει με απόσχιση από την Αιθιοπία, επικαλούμενο το δικαίωμα
του αυτοπροσδιορισμού, το οποίο προβλέπεται στο Σύνταγμα της χώρας.
Τον δικό της ρόλο στη σύγκρουση μεταξύ του TPLF και της
ομοσπονδιακής κυβέρνησης, διαδραματίζει και η μακρά αντιπαράθεση με τον βόρειο γείτονα
του Τιγκράι και της Αιθιοπίας, την Ερυθραία. Η Ερυθραία με την οποία ο Άμπιι
έχει εξαιρετικές σχέσεις δεν δίστασε να μπει και αυτή στον πόλεμο στηρίζοντας
την ομοσπονδιακή κυβέρνηση.
Από τον περασμένο Νοέμβριο μέχρι και σήμερα οι καταγγελίες
για βιασμούς, λεηλασίες και δολοφονίες πολιτών στην περιοχή του Τιγκράι
αυξάνονται συνεχώς.
«Μας διέταξαν να
κάνουμε σεξ με τον παππού μου»
Στις αρχές Δεκεμβρίου, αναφέρει η Μόνα Λίζα στους New York Times, ένας Αιθίοπας
στρατιώτης εισέβαλε στο σπίτι όπου ζει με τον παππού της, στο Αμπί Αντί- μια
πόλη στο κεντρικό Τιγκράι- και τους διέταξε να κάνουν σεξ μεταξύ τους.
«Σε παρακαλώ», θυμάται να λέει ο παππούς της, ο οποίος είναι
χριστιανός ορθόδοξος, στον στρατιώτη. «Αυτό είναι αφύσικο και αντιτίθεται στις
θρησκευτικές μας πεποιθήσεις».
Όταν ο παππούς της αρνήθηκε να την βιάσει, ο στρατιώτης τον
πυροβόλησε στο πόδι και τον κλείδωσε στην κουζίνα. Στη συνέχεια ανάγκασε τη
Μόνα να ξαπλώσει δια της βίας στον καναπέ και προσπάθησε να τη βιάσει. Εκείνη αντιστάθηκε
κλωτσώντας τον στα γεννητικά όργανα και αρπάζοντας για λίγο το όπλο του, όπως
λέει.
Σύντομα όμως ο στρατιώτης κατάφερε να ανακτήσει τις δυνάμεις
του και να της επιβληθεί. Πήρε το όπλο του και την πυροβόλησε στο χέρι, ενώ
έριξε προειδοποιητικές βολές στο πάτωμα δίνοντας της ένα τελεσίγραφο: «Είπε ότι
θα μετρήσει ως το τρία και αν δεν έχω βγάλει όλα μου τα ρούχα θα με σκοτώσει»,
αναφέρει η Μόνα Λίζα.
Ο στρατιώτης έριξε μια ριπή σφαιρών στο δεξί χέρι και στο
δεξί πόδι της Μόνα που σχεδόν της διέλυσε τα μέλη. Μέχρι να καταφέρει να πάει
στο Γενικό Νοσοκομείο του Μεκέλε την επόμενη ημέρα, οι γιατροί αναγκάστηκαν να
ακρωτηριάσουν το χέρι της.
Η κοπέλα παραμένει ακόμα στο νοσοκομείο, ενώ τα οστά του
ποδιού της έχουν θρυμματιστεί. Ένας θείος της που στέκεται δίπλα στο κρεβάτι της
επιβεβαιώνει την αφήγησή της για την επίθεση που σημειώθηκε στις 4 Δεκεμβρίου,
την οποία ο ίδιος αποκαλεί μια υπολογισμένη πράξη πολέμου.
«Η περίπτωσή μου δεν είναι μοναδική», τονίζει η Μόνα Λίζα.
«Κατάφερα να διώξω τον στρατιώτη παλεύοντας. Όμως υπάρχουν πάρα πολλές γυναίκες
σε ολόκληρη την περιοχή οι οποίες τελικά βιάστηκαν».
Μήνες θηριωδιών
Εδώ και πολλούς μήνες υπάρχουν συνεχείς και εντεινόμενες,
απελπισμένες εκκλήσεις ώστε να υπάρξει διεθνής δράση για βοήθεια στην Αιθιοπία,
κυρίως από τους αξιωματούχους του ΟΗΕ και της ΕΕ. Τώρα, η πίεση φαίνεται σιγά
σιγά να αποδίδει. Ο πρόεδρος Μπάιντεν έστειλε πρόσφατα ως απεσταλμένο στην
περιοχή τον Γερουσιαστή Κρις Κουνς, έναν Δημοκρατικό από το Ντέλαγουερ, ώστε να
συζητήσει με τον πρωθυπουργό της Αιθιοπίας, Άμπιι Αχμέτ. Η συζήτησή τους
διήρκεσε πέντε ώρες.
Την Πέμπτη, ο Άμπιι μίλησε στο αιθιοπικό κοινοβούλιο και παραδέχτηκε
δημοσίως ότι οι σεξουαλικές επιθέσεις έχουν μετατραπεί σε αναπόσπαστο μέρος
ενός πολέμου, για τον οποίο ο ίδιος είχε υποσχεθεί ότι θα ήταν γρήγορος και
αναίμακτος.
«Οποιοσδήποτε βιάζει τις αδερφές μας από το Τιγκράι, οποιοσδήποτε
κάνει πλιάτσικο, θα λογοδοτήσει για εγκλήματα πολέμου ενώπιον του δικαστηρίου»,
υποστήριξε ο Άμπιι (ΦΩΤΟ) απευθυνόμενος στους βουλευτές, εμπλέκοντας ουσιαστικά τους ίδιους
του τους στρατιώτες. «Τους στείλαμε να συντρίψουν τη χούντα, όχι τον λαό μας».
Με τον όρο «χούντα» ο Άμπιι χαρακτηρίζει το Λαϊκό
Απελευθερωτικό Μέτωπο του Τιγκράι, γνωστό ως TPLF.
Η πλειονότητα των καταγγελιών σεξουαλικών επιθέσεων καταδεικνύουν
ως δράστες κυρίως στρατιώτες από την Αιθιοπία ή από την Ερυθραία, που αποτελεί
συμμαχική δύναμη της χώρας. Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό και οι δυνάμεις του
Τιγκράι να είναι ένοχες για εγκλήματα πολέμου, όπως αναφέρει η Μισέλ Μπασελέτ,
κορυφαία αξιωματούχος ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ.
Από πολλές πλευρές, ο εμφύλιος αυτός έχει πολύ βαθιές ρίζες:
Μακροχρόνιες συνοριακές διαφωνίες, αντιτιθέμενα οράματα για τη μελλοντική μορφή
της Αιθιοπίας και μια έχθρα με την Ερυθραία που πάει πίσω εδώ και πολλές
δεκαετίες. Ωστόσο οι πολίτες, και ειδικά οι γυναίκες, είναι αυτοί που υφίστανται
τις πιο ακραίες μορφές βίας.
Πέτρες, καρφιά και άλλα αντικείμενα έχουν πολλές φορές χρησιμοποιηθεί
για να βιαστούν πολλές γυναίκες – και κάποιες φορές άντρες- κατά τη διάρκεια
των επιθέσεων, σύμφωνα με γιατρούς που έχουν περιθάλψει τα θύματα. Άνδρες έχουν
εξαναγκαστεί να βιάσουν μέλη της ίδιας τους της οικογένειας υπό την απειλή
βίας, δήλωσε τον Ιανουάριο η Πραμίλα Πατέν, κορυφαία αξιωματούχος του ΟΗΕ σε
ζητήματα σεξουαλικής βίας και συγκρούσεων.
«Ο βιασμός χρησιμοποιείται ως όπλο», τόνισε η Λετάι Τεσφάι,
της Ένωσης Γυναικών του Τιγκράι, η οποία είναι η διευθύντρια ενός ξενώνα για
γυναίκες στο Μεκέλε. «Αυτό που συμβαίνει είναι αδιανόητο».
Η επιδημία σεξουαλικής βίας επιτείνεται από ένα σύστημα
υγείας, το οποίο βρίσκεται υπό κατάρρευση. Πολλά θύματα νόσησαν με σεξουαλικώς
μεταδιδόμενα νοσήματα, συμπεριλαμβανομένου του HIV, σύμφωνα με τους γιατρούς. Η
ζήτηση για εκτρώσεις και αντισύλληψη έκτακτης ανάγκης έχει αυξηθεί.
Όμως σε περιοχές εκτός των μεγάλων πόλεων του Τιγκράι, οι
περισσότερες κλινικές είναι κλειστές. Άλλες καταστράφηκαν στη μάχη, άλλες
λεηλατήθηκαν από στρατιώτες, σε μια πράξη που οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα αποκάλεσαν
ως συντονισμένη προσπάθεια καταστροφής του συστήματος υγείας της περιοχής. Στη
συνάντησή του με τον Άμπιι τον Μάρτιο, ο Γερουσιαστής Κουνς ανέφερε ότι
συζήτησαν «ευθέως και με ένταση» τις μαρτυρίες για εκτεταμένες παραβιάσεις
ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μεταξύ των οποίων και οι βιασμοί.
Το αν τελικά ο Άμπιι θα κρατήσει την υπόσχεσή του για να
φέρει τους δράστες ενώπιων της δικαιοσύνης, πρόσθεσε ο Κουνς, «είναι καίριο για
την επιτυχή επίλυση αυτής της σύγκρουσης».
Η αγωνία των θυμάτων είναι αισθητή στους διαδρόμους του
Νοσοκομείου Ayder, της μεγαλύτερης νοσοκομειακής εγκατάστασης στην πόλη του
Μεκέλε.
Ένας γιατρός με ειδίκευση στα περιστατικά σεξουαλικών επιθέσεων
δήλωσε στους New York Times ότι δέχεται τουλάχιστον τρεις νέες ασθενείς καθημερινά
από τις 28 Νοεμβρίου, από τότε δηλαδή που οι Αιθίοπες στρατιώτες εισέβαλαν στο
Μεκέλε. Ορισμένα θύματα αναφέρουν ότι βιάστηκαν από στρατιώτες στους καταυλισμούς
που έχουν αναπτυχθεί στις παρυφές της πόλης για την φιλοξενία εκτοπισμένων. Άλλα
δήλωσαν ότι απήχθησαν από τα σπίτια τους στην επαρχία και κρατήθηκαν για
ημέρες, κατά τις οποίες οι στρατιώτες τα βίαζαν κατ’ εξακολούθηση.
Ο γιατρός, ο οποίος όπως και πολλοί άλλοι συνάδελφοί του μίλησε
υπό τον όρο της ανωνυμίας φοβούμενος αντίποινα από τις αρχές, παρουσίασε στους New York Times
μια λίστα 18 καταγεγραμμένων θυμάτων σεξουαλικής βίας που νοσηλεύονται στο
νοσοκομείο. Το νεότερο είναι μόλις 14 ετών. Οι περισσότερες από τις γυναίκες δήλωσαν
ότι οι θύτες ήταν στρατιώτες, τόνισε.
«Έχασα το μέτρημα»
Σε ένα κρεβάτι, μια 29χρονη γυναίκα που θέλησε να αποκαλύψει
μόνο το μικρό της όνομα, η Έλεν, έτρεμε καθώς διηγούνταν το πώς στρατιώτες από
την Αιθιοπία και την Ερυθραία, την
έδεσαν σε ένα δέντρο κοντά στο σπίτι της στην Αγκούλα, 25 χιλιόμετρα βόρεια του
Μεκέλε, και τη βίαζαν επανειλημμένα επί δέκα ολόκληρες ημέρες, στα τέλη
Νοεμβρίου.
«Έχασα το μέτρημα», λέει η κοπέλα. «Με τραβούσαν
φωτογραφίες, έχυναν επάνω μου αλκοόλ και γελούσαν». Κάποιοι από τους στρατιώτες
έφτασαν στο σημείο να σκοτώσουν τον 12χρονο γιο της πυροβολώντας τον.
Ο Σελάμ Ασέφε, αστυνομικός επιθεωρητής που ασχολείται με τις
υποθέσεις βιασμών στο Νοσοκομείο Ayder επιβεβαιώνει τα λεγόμενά της Έλεν.
Οι περισσότεροι βιασμοί στο Τιγκράι ωστόσο το πιο πιθανό
είναι ότι δεν καταγράφονται ποτέ. Οι επαγγελματίες υγείας αναφέρουν ότι οι
αξιωματούχοι διστάζουν να καταγράψουν αυτά τα περιστατικά, φοβούμενοι ότι ο
στρατός θα τους στοχοποιήσει για αντίποινα. Οι ασθενείς συχνά παραμένουν
ανώνυμες για τον ίδιο λόγο.
Η Φιλσάν Αμπντουλαλί Αχμέντ, η υπουργός γυναικών, παιδιών
και νέων της Αιθιοπίας, επέμεινε ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση λαμβάνει πολύ
σοβαρά υπόψη της τις καταγγελίες σεξουαλικής βίας στο Τιγκράι και ότι έχει
αποστείλει ειδική ομάδα με κοινωνικούς λειτουργούς, αστυνομικούς και
εισαγγελείς για να τις διερευνήσουν. Η ίδια ωστόσο τονίζει ότι η δική της εξουσιοδότηση
φτάνει μόνο μέχρι την παροχή ψυχολογικής στήριξης στα θύματα, ενώ πιέζει τον
Γενικό Εισαγγελέα της Αιθιοπίας να ενεργοποιήσει το σύστημα δικαιοσύνης. Όμως,
η Αμπντουλαλί Αχμέντ τονίζει ότι πρόκειται για μια πολύ δύσκολη διαδικασία.
«Δεν μπορώ να επιβεβαιώσω 100% ποιος τα κάνει αυτά», δήλωσε
η Φιλσάν, αναφερόμενη στους δράστες.
Οι βιασμοί είναι τόσο συχνοί που ακόμη και ορισμένοι
Αιθίοπες στρατιώτες έχουν διαμαρτυρηθεί ανοιχτά. Σε μια δημόσια συνάντηση στο
Μεκέλε τον Ιανουάριο, ένας ένστολος ξέσπασε μπροστά στην κάμερα της κρατικής
τηλεόρασης.
«Θύμωσα χθες», είπε. «Γιατί να βιαστεί μια γυναίκα στην πόλη
του Μεκέλε;». Ο στρατιώτης, ο οποίος δεν έχει ταυτοποιηθεί, αναρωτήθηκε γιατί
δεν επενέβη η αστυνομία. «Δεν θα ήταν σοκαριστικό αν είχε συμβεί στη διάρκεια
της μάχης», συνέχισε. «Όμως γυναίκες βιάστηκαν χθες και σήμερα, ενώ η τοπική και
η ομοσπονδιακή αστυνομία ήταν παρούσες».
Η Χάμπεν, μια σερβιτόρα από το Μεκέλε βιάστηκε μαζί με δυο
ακόμη γυναίκες στην καφετέρια όπου εργάζονταν τον Δεκέμβριοι. Το σώμα της είναι
ακόμα γεμάτο μελανιές από την επίθεση.
«Μας είπαν να μην αντισταθούμε. ‘Ξαπλώστε κάτω. Μη φωνάζετε’»,
θυμάται ότι τους έλεγαν μιλώντας στους New York Times.
Όμως ακόμη και αν είχαν φωνάξει, προσθέτει, «κανείς δεν ήταν εκεί για να μας ακούσει».