Η στιγμή καταστροφής που αποτέλεσε όμως σημείο καμπής για την ανθρωπότητα
Μια από τις πιο σημαντικές στιγμές στην ιστορία της ανθρώπινης
εξέλιξης σημειώθηκε όταν ο άνθρωπος σταμάτησε να βασίζει την επιβίωσή του στη
συλλογή καρπών και το κυνήγι και πέρασε στο στάδιο της καλλιέργειας της γης. Αυτό
όχι μόνο βελτίωσε την ποιότητα της τροφής που προσλάμβανε ο άνθρωπος, αλλά του
έδωσε τη δυνατότητα να εγκατασταθεί μόνιμα σε ένα μέρος σχηματίζοντας τις πρώτες,
οργανωμένες κοινωνίες.
Πώς και πού όμως ξεκίνησαν όλα;
Σύμφωνα με μια νέα έρευνα, πίσω από αυτή τη στιγμή ορόσημο
βρίσκεται μια μεγάλη έκρηξη που σημειώθηκε πριν από 12.800 στη Συρία, όταν ένας
κομήτης «καρφώθηκε» στην ατμόσφαιρα της Γης.
Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι η έκρηξη και οι
περιβαλλοντικές αλλαγές που ακολούθησαν ανάγκασαν τους κυνηγούς- συλλέκτες του
προϊστορικού οικισμού του Αμπού Χουρέιρα να υιοθετήσουν γεωργικές πρακτικές,
για να αυξήσουν τις πιθανότητες επιβίωσής τους.
Η διεθνής ομάδα επιστημόνων που έκανε την εν λόγω μελέτη
παρουσίασε την θεωρία της σε ένα από τέσσερα ερευνητικά άρθρα που εμφανίστηκαν
στο Science Open: Airbursts and Cratering Impacts. Τα συγκεκριμένα άρθρα είναι τα
πιο πρόσφατα στη σειρά των ερευνών πάνω στην αποκαλούμενη Younger Dryas Impact
Hypothesis- την ιδέα πως μια αφύσικη ψύξη της Γης πριν από περίπου 13.000
χρόνια ήταν αποτέλεσμα μιας κοσμικής πρόσκρουσης.
«Σε αυτή την ευρύτερη περιοχή, υπήρξε μια αλλαγή από πιο
υγρές συνθήκες, κατά τις οποίες αναπτύσσονταν πλούσια δάση, τα οποία παρείχαν
πολλαπλές πηγές τροφής για τους κυνηγούς- συλλέκτες, σε πιο ξηρές, ψυχρές
συνθήκες, κατά τις οποίες οι άνθρωποι δεν μπορούσαν πλέον να συντηρούνται μόνο
ως κυνηγοί – συλλέκτες», λέει ο Τζέιμς Κένετ, γεωεπιστήμονας και επίτιμος
καθηγητής του Πανεπιστημίου Σάντα Μπάρμπαρα που συμμετείχε στην έρευνα. Ο
οικισμός του Αμπού Χουρέιρα είναι πολύ γνωστός στους αρχαιολόγους ως το πεδίο
όπου έχουν εντοπιστεί τα αρχαιότερα στοιχεία μετάβασης από το κυνήγι στη
γεωργία δείχνοντας ότι αυτό ξεκίνησε ίσως στη Συρία και συγκεκριμένα στον
οικισμό αυτόν. «Οι χωρικοί άρχισαν να καλλιεργούν κριθάρι, σιτάρι και όσπρια. Αυτό
δείχνουν ξεκάθαρα τα στοιχεία», σημείωσε ο Κένετ.
Πλέον, το Αμπού Χουρέιρα και τα πλούσια αρχαιολογικά του
ευρήματα βρίσκονται κάτω από τη λίμνη Άσαντ, η οποία δημιουργήθηκε λόγω του
φράγματος Τάκμπα στον Ευφράτη τη δεκαετία του 1970. Ωστόσο πριν κατακλυστεί από
τα νερά, οι αρχαιολόγοι πρόλαβαν να βγάλουν αρκετό υλικό για μελέτη.
«Οι κάτοικοι του χωριού άφησαν ένα άφθονο ιστορικό σπόρων,
οσπρίων και άλλων τροφίμων που προέρχεται από μια μεγάλη χρονική περίοδο»,
γράφουν σχετικά οι ερευνητές στη μελέτη τους.
Μελετώντας αυτά τα ευρήματα, οι επιστήμονες ήταν σε θέση να
διακρίνουν τα είδη φυτών που συλλέγονταν τις θερμότερες, υγρότερες ημέρες, πριν
αλλάξει το κλίμα και αυτά από τις ψυχρότερες, ξηρότερες ημέρες μετά την έναρξη
αυτής που γνωρίζουμε τώρα ως περίοδο ψύξης Younger Dryas.
Πριν την πρόσκρουση του κομήτη, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι
η προϊστορική διατροφή των κατοίκων περιελάμβανε άγρια όσπρια και σιτηρά άγριου
τύπου, και «μικρές μα σημαντικές ποσότητες άγριων φρούτων και μούρων».
Στα στρώματα του εδάφους που αντιστοιχούν στην περίοδο μετά
την ψύξη, τα φρούτα και τα μούρα εξαφανίστηκαν από την διατροφή τους και αυτή μετατοπίστηκε
στην κατανάλωση σιτηρών και οσπρίων οικιακού τύπου, καθώς οι άνθρωποι άρχισαν
να πειραματίζονται με πρώιμες μεθόδους καλλιέργειας. Περίπου 1.000 χρόνια
αργότερα, όλες οι νεολιθικές «ιδρυτικές καλλιέργειες» - σιτάρι, αποφλοιωμένο
κριθάρι, σίκαλη, μπιζέλια, φακές, πικρός βίκος, ρεβίθια και λινάρι-
καλλιεργούνταν σε αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως Εύφορη Ημισέληνος (περιοχή με
σχήμα ημισελήνου στη Μέση Ανατολή, που εκτείνεται στο σύγχρονο Ιράκ, τη Συρία,
τον Λίβανο, το Ισραήλ, την Παλαιστίνη, την Ιορδανία, την Αίγυπτο, μαζί με τη
νοτιοανατολική περιοχή της Τουρκίας και τις δυτικές περιφέρειες του Ιράν και
θεωρείται ότι εκεί εμφανίστηκε η οργανωμένη γεωργία). Φυτά ανθεκτικά στην
ξηρασία, βρώσιμα και μη, αρχίζουν να συναντώνται περισσότερο στο ιστορικό ,
αντανακλώντας ένα ξηρότερο κλίμα που ακολούθησε τον χειμώνα της αιφνίδιας πρόσκρουσης
του κομήτη κατά το ξεκίνημα της Younger Dryas.
Τα στοιχεία υποδεικνύουν επίσης μια σημαντική πτώση στον
πληθυσμό της περιοχής και αλλαγές στην αρχιτεκτονική του οικισμού που φανερώνουν
έναν πιο αγροτικό τρόπο ζωής, όπως κατασκευή στάβλων και εκτροφή ζώων.
Ο Κένετ ωστόσο ξεκαθαρίζει πως η γεωργία εμφανίστηκε σε
πολλά μέρη της Γης κατά τη Νεολιθική Περίοδο, όμως εμφανίστηκε πρώτα στην Ανατολή
(σημερινή Συρία, Ιορδανία, Λίβανος, Παλαιστίνη, Ισραήλ, τμήματα της Τουρκίας),
ως αποτέλεσμα των αλλαγών στο κλίμα που ακολούθησαν την πρόσκρουση του κομήτη.
Μια εντυπωσιακή
πρόσκρουση
Στα στρώματα του εδάφους ηλικίας 12.800 ετών που
αντιστοιχούν στη στιγμή της αλλαγής από τον τρόπο ζωής του κυνηγού- συλλέκτη σε
αυτόν της γεωργίας, τα ευρύματα στο Αμπού Χουρέιρα υποδεικνύουν ότι υπήρξαν
μεγάλες πυρκαγιές, με εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες. Τα στοιχεία αποκαλύπτουν
ένα μαύρο, ματ στρώμα υψηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα με μεγάλες
συγκεντρώσεις πλατίνας, νανοδιαμαντιών και μικροσκοπικών μεταλλικών σφαιρών. Τα
στοιχεία αυτά θα μπορούσαν να σχηματιστούν μόνο υπό την επίδραση πολύ μεγάλης
θερμοκρασίας, υψηλότερης από αυτή που θα μπορούσε να προκύψει από το επίπεδο
της ανθρώπινης, προϊστορικής τεχνολογίας της εποχής. Η έκρηξη ισοπέδωσε δέντρα
και καλύβες και γέμισε με σταγόνες λιωμένου γυαλιού τα δημητριακά, σιτηρά,
κτίρια, εργαλεία και οστά ζώων- και πιθανότατα τους ανθρώπους.
Πάντως, δεν πρόκειται για τη μόνη περίπτωση μιας τέτοιας
καταστροφής κοσμικής προέλευσης σε αρχαίο οικισμό- θεωρείται πως κάτι τέτοιο
συνέβη και στο Ταλ ελ Χαμάμ στην Κοιλάδα του Ιορδάνη το 1600 πΧ. Το ίδιο μαύρο
στρώμα άνθρακα και των υπόλοιπων στοιχείων έχει βρεθεί αντίστοιχα σε 50 άλλες
τοποθεσίες στη βόρεια και τη νότια Αμερική και την Ευρώπη και ακριβώς αυτή η
σειρά των παρόμοιων περιστατικών θεωρείται η αρχή της περιόδου Younger Dryas.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι αποδεικτικός ενός ευρείας κλίμακας,
ταυτόχρονου καταστροφικού συμβάντος, που συνάδει με έναν κατακερματισμένο
κομήτη ο οποίος έπεσε στην ατμόσφαιρα της Γης. Οι εκρήξεις, οι φωτιές και ο
χειμώνας που ακολούθησε την πτώση του προκάλεσε τον αφανισμό πολλών μεγάλων ζώων,
μεταξύ των οποίων τα μαμούθ, τα αμερικανικά άγρια άλογα και καμήλες, οι σπαθόδοντες
γάτες, αλλά και κάποιων κοινωνιών, όπως οι Κλόβις στη βόρεια Αμερική.
Η έκρηξη φαίνεται να σημειώθηκε στον αέρα και γι’ αυτό δεν
υπάρχουν ίχνη από κρατήρες στο έδαφος. Ωστόσο, «η ύπαρξη κρατήρων δεν είναι
απαραίτητη», λέει ο Κένετ, «καθώς πολλοί αποδέχονται ότι υπάρχουν προσκρούσεις
χωρίς ορατό κρατήρα».
Όπως αναφέρει ο Κένετ, ο εντοπισμός ενός συγκεκριμένου
είδους χαλαζία- που ονομάζεται shocked quartz-
είναι η πιο χαρακτηριστική απόδειξη ότι στο σημείο έχει συμβεί κάποια κοσμική
πρόσκρουση.
«Μόνο δυνάμεις του επιπέδου των κοσμικών εκρήξεων θα
μπορούσαν να έχουν δημιουργήσει τις μικροσκοπικές παραμορφώσεις στους κόκκους
χαλαζιακής άμμου τη στιγμή των συγκρούσεων. Αυτές οι παραμορφώσεις στη δομή του
χαλαζία που τον μετατρέπουν σε shocked quartz
έχουν βρεθεί σε αφθονία στα ορυκτά που συγκεντρώθηκαν και σε κρατήρες προσκρούσεων»,
αναφέρει.
Φυσικά, το ίδιο είδος χαλαζια έχει εντοπιστεί και στο Αμπού
Χουρέιρα και σε άλλα μέρη που χαρακτηρίζονται ως εδάφη που ξεκίνησε το Younger Dryas παρόλο που δεν υπάρχουν
κρατήρες. Ωστόσο, δεν εντοπίζονται σε ίδιες ποσότητες όπως στους κρατήρες γι’
αυτό οι ερευνητές προσπάθησαν να αποδείξουν ότι προκλήθηκαν από κοσμικά
γεγονότα χαμηλότερης πίεσης. Έτσι, στράφηκαν σε ανθρωπογενείς εκρήξεις που
πλησιάζουν σε μέγεθος τις κοσμικές εκρήξεις, όπως οι πυρηνικές δοκιμές που
πραγματοποιήθηκαν στο πεδίο βομβαρδισμών Αλαμογκόρντο στο Νέο Μεξικό το 1945
και στο Καζακστάν το 1949 και το 1953. Στις εκρήξεις αυτές στάλθηκαν επίσης
κρουστικά κύματα προς τη Γη.
Συγκρίνοντας τα στοιχεία από το Αμπού Χουρέιρα και τα πεδία
των πυρηνικών δοκιμών, οι επιστήμονες βρήκαν στενούς συσχετισμούς στα
χαρακτηριστικά του χαλαζία που εντοπίστηκαν και στις δύο περιοχές.
«Για πρώτη φορά, προτείνουμε ότι η μεταμόρφωση στους κόκκους
του χαλαζία που εκτίθενται σε ατομική έκρηξη είναι ουσιαστικά η ίδια όπως κατά
τη διάρκεια μιας κοσμικής έκρηξης χαμηλότερης πίεσης», είπε ο Κένετ. Ωστόσο, παρόλο
που μιλάμε για «χαμηλότερη πίεση» αυτή εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλή -
πιθανώς μεγαλύτερη από 3 GPa ή περίπου 400.000 λίβρες ανά τετραγωνική ίντσα,
που ισοδυναμεί με περίπου πέντε 737 αεροπλάνα στοιβαγμένα σε ένα μικρό νόμισμα.
Συνολικά, τα στοιχεία που παρουσιάζονται στη νέα αυτή μελέτη,
σύμφωνα με τους επιστήμονες, «υποδηλώνουν μια νέα αιτιολογική σχέση μεταξύ των
εξωγήινων επιπτώσεων, της περιβαλλοντικής και κλιματικής αλλαγής και των
μετασχηματιστικών αλλαγών στις ανθρώπινες κοινωνίες και τον πολιτισμό,
συμπεριλαμβανομένης της αγροτικής ανάπτυξης».