Αμερικάνικο όνειδος: Η κομητεία που έκλεισε για πέντε χρόνια όλα τα σχολεία για μην πηγαίνουν μαζί μαύροι και λευκοί μαθητές

Μια από τις πιο χαρακτηριστικές και ντροπιαστικές υποθέσεις στην αμερικάνικη ιστορία των φυλετικού διαχωρισμού και του ακραίου ρατσισμού. Προτίμησαν να κλείσουν όλα τα σχολεία για να μην «μολυνθούν» οι λευκοί μαθητές από τους λευκούς

Τον Μάιο του 1954, το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών εξέδωσε την ιστορική απόφαση Brown v. Board of Education, κηρύσσοντας τον φυλετικό διαχωρισμό στα δημόσια σχολεία αντισυνταγματικό. Για πρώτη φορά, το αμερικανικό κράτος υποχρεωνόταν ρητά να διαλύσει το σύστημα της «ξεχωριστής αλλά ίσης» εκπαίδευσης που ίσχυε στον Νότο.

Η απόφαση προκάλεσε οργή στους λευκούς ηγέτες των Νότιων πολιτειών. Στη Βιρτζίνια, αυτή η πολιτική οργανώθηκε μεθοδικά και απέκτησε ένα όνομα: «Massive Resistance», μαζική αντίσταση στη φυλετική ενσωμάτωση.

Η κομητεία Prince Edward, μια μικρή αγροτική περιοχή με πληθυσμό λίγων χιλιάδων κατοίκων, βρέθηκε στο επίκεντρο αυτής της αντιπαράθεσης. Εκεί, οι τοπικοί αξιωματούχοι αποφάσισαν να κλείσουν όλα τα δημόσια σχολεία για να μην επιτρέψουν σε μαύρα παιδιά να φοιτήσουν μαζί με λευκά.

Για πέντε ολόκληρα χρόνια, από το 1959 έως το 1964, τα δημόσια σχολεία της Prince Edward County έμειναν κλειστά. Τα λευκά παιδιά συνέχισαν να μορφώνονται σε ιδιωτικά ιδρύματα που δημιουργήθηκαν γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Τα μαύρα παιδιά, όμως, έμειναν χωρίς καμία εκπαίδευση, μια γενιά χαμένη, όχι από φτώχεια ή πόλεμο, αλλά από τον ρατσισμό.

Η απόφαση που άλλαξε την Αμερική

Η δεκαετία του 1950 σηματοδότησε το τέλος μιας εποχής ψευδούς ισότητας. Για περισσότερο από μισό αιώνα, η απόφαση Plessy v. Ferguson (1896) είχε νομιμοποιήσει τον φυλετικό διαχωρισμό υπό το δόγμα του «separate but equal» (ξεχωριστοί αλλά ίσοι). Στην πράξη, όμως, τα σχολεία των μαύρων ήταν υποχρηματοδοτούμενα, κακοσυντηρημένα και εξοπλισμένα με τα «απορρίμματα» των λευκών σχολείων.

Στην κομητεία Prince Edward της Βιρτζίνια, η ανισότητα ήταν εμφανής. Το Robert Russa Moton High School, το μοναδικό γυμνάσιο για μαύρους μαθητές, έπασχε από σοβαρές ελλείψεις. Οι αίθουσες ήταν τόσο γεμάτες, που κάποια παιδιά έκαναν μάθημα σε παλιά λεωφορεία, παρκαρισμένα έξω από το σχολείο. Οι μαύροι δάσκαλοι πληρώνονταν πολύ λιγότερο από τους λευκούς συναδέλφους τους, ενώ τα σχολικά εγχειρίδια έφταναν συνήθως στο Moton όταν είχαν ήδη χρησιμοποιηθεί για χρόνια από τα λευκά σχολεία.

Την άνοιξη του 1951, μια ομάδα μαθητών, με επικεφαλής τη δεκαεξάχρονη Μπάρμπαρα Τζονς (φωτό), αποφάσισε να αντιδράσει. Η Τζονς οργάνωσε μια μαθητική απεργία, απαιτώντας ίσες συνθήκες εκπαίδευσης. Η ενέργεια αυτή τράβηξε την προσοχή της NAACP (National Association for the Advancement of Colored People), η οποία πρότεινε να διευρύνει την υπόθεση: Να μην ζητήσουν απλώς «ίσες» συνθήκες, αλλά τον τερματισμό του διαχωρισμού.

Έτσι, η υπόθεση Davis v. County School Board of Prince Edward County έγινε μία από τις πέντε που ενώθηκαν στην ιστορική Brown v. Board of Education, την απόφαση που θα ανέτρεπε το νομικό καθεστώς του φυλετικού διαχωρισμού.

Στις 17 Μαΐου 1954, το Ανώτατο Δικαστήριο, υπό τον δικαστή Ερλ Γουορεν, αποφάνθηκε ομόφωνα: «Separate educational facilities are inherently unequal». (Οι ξεχωριστές εκπαιδευτικές δομές είναι από τη φύση τους άνισες.)

Η φράση αυτή άλλαξε το νομικό και ηθικό τοπίο των Ηνωμένων Πολιτειών. Αλλά στη Βιρτζίνια, και ειδικά στην Prince Edward County, δεν έφερε δικαιοσύνη. Έφερε αντίσταση.

Η «Μαζική Αντίσταση» της Βιρτζίνια

Η απόφαση Brown v. Board of Education προκάλεσε σεισμό στον αμερικανικό Νότο. Για πολλούς λευκούς αξιωματούχους, δικαστές και πολιτικούς, η ενσωμάτωση των μαύρων μαθητών στα δημόσια σχολεία θεωρήθηκε όχι απλώς ανεπιθύμητη, αλλά απειλή για τον τρόπο ζωής τους.

Στην πολιτεία της Βιρτζίνια, την αντίδραση ηγήθηκε ο γερουσιαστής Χάρι Μπριντ, ένας από τους ισχυρότερους πολιτικούς της εποχής και αρχηγός της λεγόμενης “Byrd Organization”, ενός πανίσχυρου δικτύου συντηρητικών δημοκρατικών. Ήταν αυτός που διατύπωσε το δόγμα της “Massive Resistance” (Μαζική Αντίσταση) — μια συντονισμένη πολιτική γραμμή με στόχο να αποτραπεί με κάθε μέσο η φυλετική ενσωμάτωση.

Ο κυβερνήτης της Βιρτζίνια, Τόμας Στάνλεϊ, ακολούθησε πιστά το δόγμα του Μπιρντ. Το 1956, η πολιτεία ψήφισε μια σειρά νόμων που έδιναν στον κυβερνήτη το δικαίωμα να κλείνει οποιοδήποτε σχολείο αναγκαζόταν από το δικαστήριο να αποδεχθεί μαύρους μαθητές. Παράλληλα, δημιουργήθηκαν ειδικά ταμεία «εκπαιδευτικής ελευθερίας», ώστε οι λευκοί μαθητές να λαμβάνουν κουπόνια και να εγγράφονται σε ιδιωτικά λευκά σχολεία, που ονομάστηκαν segregation academies.

Η Prince Edward County έγινε το σύμβολο αυτής της πολιτικής. Όταν το ομοσπονδιακό δικαστήριο διέταξε τη σταδιακή ενσωμάτωση των σχολείων της κομητείας, το τοπικό σχολικό συμβούλιο υπό την καθοδήγηση του λευκού κατεστημένου απάντησε με την πιο ακραία μορφή αντίστασης: Έκλεισε όλα τα δημόσια σχολεία.

Από το 1959 έως το 1964, κανένα δημόσιο σχολείο στην Prince Edward County δεν λειτούργησε. Ήταν η μοναδική κομητεία στις Ηνωμένες Πολιτείες που προτίμησε να στερήσει την εκπαίδευση απ’ όλα τα παιδιά παρά να δεχθεί τη φυλετική ενσωμάτωση.

Στην πράξη, όμως, η τιμωρία δεν ήταν ίση για όλους. Οι λευκές οικογένειες είχαν τη δυνατότητα να στείλουν τα παιδιά τους στα νεοσύστατα ιδιωτικά σχολεία, όπως το Prince Edward Academy, που χρηματοδοτούνταν με δημόσιους πόρους. Οι μαύροι μαθητές, αντίθετα, έμειναν χωρίς καμία εκπαιδευτική διέξοδο.

Τα «Χαμένα Παιδιά» της Prince Edward County

Για πέντε ολόκληρα χρόνια (από το 1959 έως το 1964) τα σχολεία της Prince Edward County παρέμειναν κλειστά.

Για τα λευκά παιδιά, η ζωή συνέχισε σχεδόν κανονικά. Οι γονείς του, με δημόσια επιχορήγηση ή χωρίς, είχαν τη δυνατότητα να τα στείλουν στα ιδιωτικά σχολεία που δημιουργήθηκαν ειδικά για εκείνους. Είχαν βιβλία, λεωφορεία και οικονομική βοήθεια από κρατικά «εκπαιδευτικά κουπόνια».

Για τα μαύρα παιδιά, όμως, ο χρόνος πάγωσε. Περίπου 1.500 μαύροι μαθητές βρέθηκαν ξαφνικά χωρίς σχολείο. Οι γονείς τους οργάνωσαν αυτοσχέδιες τάξεις σε εκκλησίες, υπόγεια σπιτιών, ή σε κοινότητες μακριά από την κομητεία. Κάποιοι συγγενείς έστειλαν τα παιδιά τους να ζήσουν σε άλλες πόλεις ή πολιτείες για να συνεχίσουν το σχολείο, μια μορφή εσωτερικής προσφυγιάς που οι ίδιοι αργότερα αποκαλούσαν «η εξορία μας».

«Μας είπαν ότι τα σχολεία θα ξανανοίξουν σε λίγες εβδομάδες. Πέρασαν χρόνια. Όταν επέστρεψα, ήμουν 16 και δεν ήξερα πια να γράφω όπως πριν» αναφέρει η Γκλόρια Γουίτφιλντ, μαθήτρια εκείνης της περιόδου.

Οι περισσότεροι μαύροι μαθητές έχασαν ολόκληρη τη σχολική τους εκπαίδευση. Πολλοί δεν ξαναπήγαν ποτέ στο σχολείο, άλλοι δυσκολεύτηκαν να ολοκληρώσουν τη φοίτηση τους σε άλλες πολιτείες. Το τραύμα αυτής της «εκπαιδευτικής εξορίας» έγινε γνωστό ως η Χαμένη Γενιά της Prince Edward.

Η NAACP (Εθνική Ένωση για την Προώθηση των Έγχρωμων Ανθρώπων) και άλλες οργανώσεις προσπάθησαν να παρέμβουν, αλλά οι τοπικές αρχές έβρισκαν διαρκώς τρόπους να μπλοκάρουν κάθε προσπάθεια.

Το 1963, με τη βοήθεια του υπουργείου Δικαιοσύνης και δωρητών από τον Βορρά, ιδρύθηκε τελικά το Prince Edward Free School System, ένα δίκτυο προσωρινών σχολείων που άνοιξε τις πόρτες του σε περίπου 1.500 μαθητές — μαύρους και λευκούς.

Ήταν όμως πολύ αργά για χιλιάδες παιδιά που είχαν ήδη περάσει πέντε κρίσιμα χρόνια χωρίς εκπαίδευση, κοινωνική επαφή ή ευκαιρίες.

«Η ζωή μας μπήκε σε παύση. Δεν είχαμε φταίξει σε τίποτα, απλώς γεννηθήκαμε με λάθος χρώμα στο λάθος μέρος», τονίζει ο Τζέιμς Άλεν, μαθητής της περιόδου 1959–1964.

Η Παρέμβαση της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης

Το 1963, καθώς οι εικόνες των άδειων σχολείων και των περιθωριοποιημένων παιδιών κυκλοφορούσαν στα εθνικά Μέσα ενημέρωσης, η υπόθεση της Prince Edward County έφτασε στα υψηλότερα κλιμάκια της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.

Ο πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντι, σε μια περίοδο όπου η πίεση για τα πολιτικά δικαιώματα αυξανόταν δραματικά, διέταξε το Υπουργείο Δικαιοσύνης να αναζητήσει λύση. Ο Ρόμπερτ Κένεντι, βαθιά συγκινημένος από την κατάσταση, χαρακτήρισε το κλείσιμο των σχολείων «ντροπή για την αμερικανική δημοκρατία».

«Είναι αδιανόητο, το 1963, να υπάρχουν παιδιά στις Ηνωμένες Πολιτείες που δεν έχουν πάει σχολείο επί πέντε χρόνια επειδή είναι μαύρα» τόνισε σε ακρόαση στη Γερουσία.

Με πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, σε συνεργασία με την Prince Edward Free School Association και ιδρύματα του Βορρά, δημιουργήθηκε το Free School System, ένα προσωρινό δημόσιο δίκτυο σχολείων χρηματοδοτούμενο με ομοσπονδιακά και ιδιωτικά κεφάλαια.

Περισσότεροι από 140 δάσκαλοι μετακινήθηκαν στην κομητεία, πολλοί από αυτούς εθελοντές από πανεπιστήμια και πολιτείες όπως η Μασαχουσέτη και η Νέα Υόρκη. Οι τάξεις στήθηκαν σε παλιές εκκλησίες, κλειστά κτίρια, ακόμα και σε αποθήκες. Παρά τις ελλείψεις, το πρόγραμμα επανέφερε για πρώτη φορά το γέλιο των παιδιών στα προαύλια.

Τον Μάιο του 1964, το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών εξέδωσε την απόφαση Griffin v. County School Board of Prince Edward County, κρίνοντας ότι το κλείσιμο των δημόσιων σχολείων παραβίαζε το Σύνταγμα και τα δικαιώματα ίσης προστασίας των πολιτών.

Η απόφαση ανάγκασε την κομητεία να ξανανοίξει τα δημόσια σχολεία το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς.

Όμως το τίμημα είχε ήδη πληρωθεί. Οι επιπτώσεις στην εκπαίδευση και στην ψυχολογία μιας ολόκληρης γενιάς μαύρων πολιτών αποδείχθηκαν ανεξίτηλες.

Ακόμα και μετά το άνοιγμα, οι εντάσεις παρέμειναν: πολλοί λευκοί μαθητές συνέχισαν να φοιτούν στα ιδιωτικά, αποκλειστικά λευκά σχολεία. Ένας «παράλληλος κόσμος» που θα διαρκούσε για δεκαετίες.

«Τα σχολεία άνοιξαν, αλλά οι πληγές δεν έκλεισαν. Εμείς μάθαμε τι σημαίνει δικαιοσύνη μόνο όταν ήμασταν πια ενήλικες» τονίζει η Μάργκαρετ Λιούις, απόφοιτη του Free School, 1964.

Επίλογος

Η υπόθεση της Prince Edward County είναι ένα ακόμα κεφάλαιο ντροπής στην αμερικάνικη ιστορία. Θεσμικά μια ολόκληρη κομητεία στέρησε τη δημόσια εκπαίδευση από παιδιά αποκλειστικά λόγω του χρώματος του δέρματος τους. Χρησιμοποιώντας το πρόσχημα της «τοπικής αυτονομίας» έδειξε το πιο ακραίο ρατσιστικό πρόσωπο που αντιμετωπίζει τα παιδιά σαν ασθένεια που θα… μολύνουν την λευκή καθαρότητα που πρέσβευε η συντριπτική πλειονότητα του αμερικανικού Νότου

Η υπόθεση αποκάλυψε με δραματικό τρόπο ότι η Brown v. Board of Education δεν σήμαινε αυτόματα ισότητα. Χρειάστηκαν δεκαετίες, ομοσπονδιακές παρεμβάσεις, δικαστικοί αγώνες και χιλιάδες μικρές πράξεις αντοχής για να μετατραπεί η νομοθετική νίκη του 1954 σε πραγματικότητα.

Για τους μαθητές της Prince Edward County, η «νίκη» ήρθε πολύ αργά,  πολλοί είχαν πια χάσει κάθε ευκαιρία για τυπική εκπαίδευση.

Η πολιτεία της Βιρτζίνια αναγνώρισε επίσημα την ευθύνη της· το 2008, το Πολιτειακό Νομοθετικό Σώμα ενέκρινε πρόγραμμα αποζημιώσεων για όσους αποκλείστηκαν από τα σχολεία. Παράλληλα, κάθε χρόνο, στις 23 Απριλίου, οργανώνεται η «Barbara Johns Day», προς τιμήν της μαθήτριας που τόλμησε να αμφισβητήσει ένα σύστημα.

Σήμερα, το Robert Russa Moton Museum, που στεγάζεται στο παλιό σχολείο των μαύρων μαθητών όπου ξεκίνησε η απεργία του 1951, αποτελεί εθνικό μνημείο πολιτικών δικαιωμάτων. Εκεί φυλάσσονται οι φωνές, τα τετράδια και οι φωτογραφίες των παιδιών που έμαθαν να περιμένουν δικαιοσύνη χωρίς βιβλία.

Στους τοίχους του μουσείου υπάρχει μια φράση που συνοψίζει όλο το δράμα της κομητείας: Έκλεισαν τα σχολεία, αλλά όχι το μυαλό μας…