Η Σομαλία ετοιμάζεται να περάσει έναν νόμο σύμφωνα με τον οποίο κορίτσια μέχρι και 9 ετών θα μπορούν να παντρευτούν. Η μάστιγα των παιδικών γάμων και το μέλλον των κοριτσιών στη χώρα
Η Φαρντόσα Σαλάτ Μοχάμεντ ήταν 15 ετών όταν ο ξάδερφός της ζήτησε από τους γονείς της να την παντρευτεί. Ο πατέρας της χωρίς καν να ενημερώσει την κόρη του είπε αμέσως το «ναι». Η Φαρντόσα ήταν ακόμα μαθήτρια και ονειρευόταν ότι κάποια μέρα θα γίνει γιατρός. Όταν η κοπέλα αντέδρασε ο πατέρας της τής έδωσε μια επιλογή: να την καταραστεί ή να την ευλογήσει.
«Δεν υπήρχε επιλογή, ουσιαστικά με εξανάγκασαν. Κανένα κορίτσι
δεν θα επέλεγε να την καταραστούν οι γονείς της οπότε επέλεξα τον γάμο», λέει η
Φαρντόσα στον Guardian από την πόλη Μπαϊντόα της Σομαλίας.
Η κοπέλα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει όλα τα όνειρά της, για
να γίνει σύζυγος. Τρία χρόνια μετά έχει δύο παιδιά και ζει ξανά στο σπίτι των
γονιών της καθώς έχει χωρίσει από τον σύζυγό της. Χρειάστηκε πέντε μήνες για να
πείσει τους γονείς της ότι πρέπει να την δεχτούν πίσω καθώς ο άντρας ήταν
εθισμένος στο να μασάει φύλλα κατ, ενός ναρκωτικού
που είναι διαδεδομένο στη χώρα, και σπαταλούσε όλα τα χρήματά τους εκεί.
Παρόμοια είναι και η ιστορία της Χάφσα, όπως την διηγήθηκε στο
Deutsche Welle. Αυτή παντρεύτηκε σε ηλικία 13 ετών έναν πολύ μεγαλύτερο άντρα
που όρισε ο πατέρας της. Ο σύζυγός της έδωσε στους γονείς της ένα ποσό που
αντιστοιχεί σε 100 ευρώ για να την κάνει δική του. Έζησε μαζί του δύο χρόνια
κατά τη διάρκεια των οποίων υπέστη αμέτρητες κακοποιήσεις και ξυλοδαρμούς. Τελικά
κατάφερε να πείσει, μαζί με τη μητέρα της, τον γαμπρό να ακυρώσει τον γάμο και
να την αφήσει ελεύθερη.
Αυτή είναι η πραγματικότητα για τα περισσότερα κορίτσια στην
Σομαλία, μια πραγματικότητα την οποία η κυβέρνηση ετοιμάζεται να κάνει ακόμα
πιο αβάσταχτη. Ήδη, σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία του ΟΗΕ (2014-2015)
το 45% των γυναικών στη χώρα παντρεύονται ή «δεσμεύονται» πριν φτάσουν τα 18. Τουλάχιστον
οι μισές από αυτές δεν έχουν γίνει ούτε 15. Τώρα, ένα νέο νομοσχέδιο θα
επιτρέπει στους γονείς να παντρεύουν τις κόρες τους ακόμα και από την ηλικία
των εννέα ετών!
«Παντρεμένη ή στον
τάφο»
Το σύνταγμα της Σομαλίας δεν επιτρέπει επίσημα τον γάμο για
ηλικίες κάτω των 18, ωστόσο στην πραγματικότητα ένας τέτοιος γάμος δεν είναι
παράνομος καθώς δεν υπάρχει συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο για το θέμα. Εξάλλου, ο
γάμος σε πολύ μικρή ηλικία για τις γυναίκες είναι μια παράδοση βαθιά ριζωμένη
στην σομαλική κοινωνία. Ένα παλιό ρητό μάλιστα λέει: «Ένα κορίτσι θα πρέπει να
είναι είτε παντρεμένο είτε στον τάφο».
Η Σομαλία τα τελευταία χρόνια έχει υπογράψει πολλές διεθνείς
συνθήκες στις οποίες υπόσχεται ότι θα εμποδίσει τον γάμο ανηλίκων. Το 2014
υπέγραψε μάλιστα μια συμφωνία σύμφωνα με την οποία θα έπρεπε να σταματήσει το
γάμο ανηλίκων μέχρι το 2020. Ωστόσο, τον φετινό Αύγουστο, η σομαλική κυβέρνηση έκανε
ένα τεράστιο βήμα προς τα πίσω εισάγοντας ένα νέο νομοσχέδιο. Σε αυτό ορίζεται ότι
ένα κορίτσι θα μπορει να παντρευτεί μόλις φτάσει στην εφηβεία, το οποίο
σημαίνει ότι μπορεί να παντρευτεί ακόμα και ένα κορίτσι ηλικίας 9 ή 10 ετών
ανάλογα με το πότε θα αδιαθετήσει για πρώτη φορά! Επιπροσθέτως, το νομοσχέδιο επιτρέπει
τους γάμους ανηλίκων εφόσον συμφωνούν οι γονείς, ενώ ορίζει πλέον πιο ελαφριές
ποινές για σεξουαλικά εγκλήματα.
Ο Αμπντιραχμάν Χασάν Ομάρ, δικηγόρος στην πρωτεύουσα
Μογκαντίσου, είναι υπέρ του νέου νόμου, γιατί όπως υποστηρίζει «όταν το κορίτσι
είναι τόσο μικρό, εκκρίνει όλο και περισσότερες ορμόνες και μπορεί να έχει
ερωτική ζωή. Εξάλλου όπως τονίζει στο Deutsche Welle «η θρησκεία μας επιτρέπει
τον γάμο στις αρχές της εφηβείας» καθώς «η κύρια αποστολή της γυναίκας είναι να
κάνει πολλά παιδιά, αρχίζοντας από μικρή ηλικία». Ο Σομαλός δικηγόρος υποστηρίζει
ότι «σε μερικές μουσουλμανικές χώρες θεωρείσαι ενήλικος στα 15, στις ευρωπαϊκές
χώρες στα 18, σε κάποιες ανατολικές χώρες στα 21. Δεν υπάρχει προκαθορισμένη
ηλικία γι αυτό, κάθε χώρα πρέπει να το αποφασίζει με βάση τον πολιτισμό της και
τη θρησκεία της».
Τα νομοσχέδια και οι
αντιδράσεις
Το 2018 η κυβέρνηση του τότε πρωθυπουργού Χασάν Αλί Kαΐρ
είχε φέρει ένα νομοσχέδιο στη Βουλή για τα σεξουαλικά εγκλήματα, το οποίο
εγκρίθηκε ομόφωνα καθώς καθόριζε το νομικό πλαίσιο για την αποτροπή των γάμων
παιδιών, ενώ ποινικοποιούσε μια σειρά από σεξουαλικά εγκλήματα. Ωστόσο, το
νομοσχέδιο το οποίο προετοιμαζόταν από το 2013, δεν τέθηκε ποτέ σε ισχύ στην
πράξη καθώς ο εκπρόσωπος της Βουλής το απέσυρε πριν από έναν χρόνο ζητώντας
ορισμένες αλλαγές. Στο μεταξύ τον φετινό Ιούλιο ο πρωθυπουργός Αλί Καΐρ
αναγκάστηκε να παραιτηθεί ύστερα τις «αντισυνταγματικές» διαδικασίες, όπως τις χαρακτήρισε
ο ίδιος, βάσει των οποίων βουλευτές απέσυραν την ψήφο εμπιστοσύνης τους προς αυτόν
κατηγορώντας τον ότι δεν έχει κάνει όσα υποσχέθηκε.
Τον Αλί Καΐρ διαδέχθηκε ο Μαχντί Μοχάμεντ Γκουλαΐντ και τελικά,
μια νέα εκδοχή του εν λόγω νομοσχεδίου παρουσιάστηκε πριν από δύο εβδομάδες με τίτλο
«Νομοσχέδιο για εγκλήματα που σχετίζονται με την σεξουαλική επαφή». Σύντομα, οι
βουλευτές κατάλαβαν ότι το συγκεκριμένο νομοσχέδιο δεν είχε καμία σχέση με το
προηγούμενο που είχαν ψηφίσει.
«Είναι παντελώς απαράδεκτο. Πρέπει να προστατεύσουμε τα
δικαιώματα των παιδιών μας», λέει η βουλευτής Σάχρα Ομάρ Μα’αλίν, η οποία είναι
μέλος και της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της σομαλικής Βουλής. «Ζητήσαμε
από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο να επαναφέρει το αρχικό νομοσχέδιο, πάνω στο
οποίο έχουμε δουλέψει για τόσα χρόνια. Ήταν ένα τόσο περιεκτικό έγγραφο που
έδινε στις γυναίκες την αξιοπρέπεια και την προστασία που τους αξίζει», αναφέρει
η ίδια στον Guardian. Ωστόσο,
οι περισσότεροι βουλευτές δεν μοιάζουν να συμφωνούν με την Μα’αλίν και
στηρίζουν το νέο νομοσχέδιο.
Οργανώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών από την πλευρά
τους εκφράζουν την οργή τους για το σχέδιο νόμου και κατέθεσαν μάλιστα στο
Κοινοβούλιο της Σομαλίας τη δική τους αντιπρόταση, στην οποία πρότειναν την
απαγόρευση της κακοποίησης και των βιασμών, καθώς και τους γάμους ανηλίκων. Οι
βουλευτές δεν δέχθηκαν ούτε καν να συζητήσουν για όλα αυτά παρόλο που τα
Ηνωμένα Έθνη εξέφρασαν την στήριξή τους στην πρόταση των οργανώσεων και καταδίκασαν
το νέο νομοσχέδιο.
«Αγνόησαν την πρότασή μας, την πέταξαν στα σκουπίδια», λέει στο
Deutsche Welle η Ντουνίγιο Μουχαμέντ Αλί, ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των
γυναικών στη Σομαλία. «Εδώ μιλάμε για βιασμούς, για γάμους ανηλίκων. Θα έπρεπε να
προβλέπονται σκληρές ποινές για τους δράστες», τονίζει.
Η Ντουνίγιο Μουχαμέντ Αλί λέει ότι γνωρίζει τον πραγματικό
λόγο της απόρριψης της πρότασής τους: «Ξέρουμε βουλευτές που θέλουν κι εκείνοι
να παντρευτούν ανήλικα κορίτσια. Μπορώ να σας κατονομάσω πολλούς που ήδη το
έχουν κάνει αυτό. Υπάρχουν οικογένειες πάμφτωχες, που δίνουν τα κορίτσια τους
σε αυτούς της γηραιούς κυρίους», καταγγέλλει.
Την ίδια στιγμή, η Σομαλία βρίσκεται σε μια εποχή πολιτικής
αστάθειας μετά τις τελευταίες αλλαγές στην ηγεσία και τις επερχόμενες γενικές
εκλογές. Σε αυτό το πλαίσιο πολλοί λίγοι πολιτικοί ενδιαφέρονται για τη μάχη
υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αντίθετα προωθούν το τελευταίο νομοσχέδιο
καθώς η πλειονότητα της συντηρητικής μουσουλμανικής κοινωνίας της Σομαλίας προτιμά
την «παραδοσιακή» υποταγή της γυναίκας.
«Είναι μια μάχη με τον χρόνο καθώς η θητεία αυτής της Βουλής
θα λήξει σε λίγους μήνες», λέει η Μα’αλίν. «Η μοίρα των παιδιών μας έχει
πολιτικοποιηθεί. Κάποιοι πολιτικοί χρησιμοποιούν το νομοσχέδιο σαν εργαλείο στις
καμπάνιες τους. Επιχείρησαν να τελειώσουν με το νομοσχέδιο με τον ίδιο τρόπο
που έδιωξαν τον πρώην πρωθυπουργό – με μια συζήτηση επτά λεπτών – αλλά δεν θα
επιτρέψουμε ποτέ να συμβεί αυτό.
Κι όλα αυτά έρχονται παρόλο που το 2015, η Σομαλία είχε
επικυρώσει την Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Παιδιών, μια κίνηση που είχε
υποδεχθεί τότε με μεγάλο ενθουσιασμό ο ΟΗΕ καθώς αποτελούσε ένα μεγάλο βήμα
προστασίας των 6,5 εκατ. παιδιών της χώρας.
«Είναι μια σοκαριστική εξέλιξη, δεδομένου ότι το 2015 είχε
σημειωθεί αυτή η στιγμή ορόσημο της Σομαλίας», αναφέρει ο επικεφαλής του
τμήματος παιδικής προστασίας της Unicef στη Σομαλία, Μπρένταν Ρος στον Guardian.
«Η Unicef
στήριξε την κυβέρνηση της Σομαλίας για να προσαρμόσει την Σύμβαση στα δεδομένα της
χώρας. Είναι σοκαριστικό όμως να βλέπεις το 2020 έναν νόμο που επιτρέπει τον
γάμο των κοριτσιών μόλις είναι ‘σεξουαλικά ικανά’. Σαφώς και αντιτιθέμαστε σε
αυτό όπως και ο ΟΗΕ», συμπληρώνει.
Ο εμφύλιος και η
πανδημία
Η Σομαλία είναι μια από τις δέκα φτωχότερες χώρες του κόσμου
καθώς για τουλάχιστον 30 χρόνια σπαράσσεται από έναν συνεχή εμφύλιο. Οι γυναίκες
και τα κορίτσια είναι αυτές που αντιμετωπίζουν συνεχώς το μεγαλύτερο κίνδυνο,
ειδικά όσες ζουν σε προσφυγικούς καταυλισμούς.
«Στους προσφυγικούς καταυλισμούς τα κορίτσια κινδυνεύουν»,
λέει η ακτιβίστρια Ντουνίγιο Μουχαμέντ Αλί. «Οι γονείς τους σκέφτονται ότι θα
είναι πιο προστατευμένα αν παντρευτούν σε μικρή ηλικία, κάποιοι αναγκάζονται να
τα δώσουν και για να γλιτώσουν από τη φτώχεια».
Σε έναν τέτοιο καταυλισμό ζει και η 13χρονη Σαντία Αλί Χατζί.
Πηγαίνει σχολείο στο Μογκαντίσου και ονειρεύεται να ασχοληθεί με την πολιτική,
ενώ θέλει να παντρευτεί μόνο αφού τελειώσει τις σπουδές της. Ωστόσο, η ίδια
φοβάται ότι οι γονείς της έχουν ήδη αρχίσει να αναζητούν τον άνθρωπο με τον
οποίο θα την παντρέψουν και οι «υποψήφιοι» είναι μεγαλύτερης ηλικίας.
«Πρέπει να υπακούς τους γονείς σου. Οι δικοί μου γονείς
σίγουρα θα χαρούν για τα χρήματα που θα πάρουν, αν με παντρέψουν. Και ο άντρας
θα νομίζει πως, αφού έχει πληρώσει,
μπορεί να κάνει ό,τι θέλει», λέει η Σάντια στο Deutsche Welle για το
μέλλον που της επιφυλάσσεται.
Στο πλαίσιο αυτό η «άφιξη» της πανδημίας του κοροναϊού στη
χώρα έκανε τα πράγματα ακόμα χειρότερα. Το 68% των περισσότερων από 300
τηλεφωνικών υπηρεσιών που λειτουργούν στη χώρα αναφέρουν ότι τους τελευταίους
μήνες υπήρξε μια ραγδαία αύξηση της φυλετικής βίας, συμπεριλαμβανομένου του
βιασμού.
Την ίδια στιγμή, ο γάμος ανηλίκων αυξήθηκε την περίοδο αυτή
εν μέρει εξαιτίας των αυξανόμενων οικονομικών πιέσεων λόγω της καραντίνας, αλλά
και επειδή τα κορίτσια έμειναν εκτός σχολείων, αφού έκλεισαν λόγω κοροναϊού.
Η Ναντίφα Χουσεΐν είναι επικεφαλής σε τρία καταφύγια για νύφες-παιδιά
που έχουν ζήσει την κακοποίηση και την εγκατάλειψη. «Οι περισσότερες γυναίκες
εδώ έχουν παντρευτεί στα 13 τους και έχουν χωρίσει μέχρι τα 20. Δεν έχουν
κανέναν να τους φροντίσει», λέει η Χουσεΐν στο Reuters. Εξάλλου όλα αυτά τα κορίτσια
δεν ολοκλήρωσαν ποτέ την εκπαίδευσή τους και είναι σχεδόν αδύνατο να αποκτήσουν
την οικονομική ανεξαρτησία που χρειάζονται για να ζήσουν τον εαυτό τους και τα
παιδιά τους.
Ανάμεσα σε αυτά τα κορίτσια είναι και η Σιράντ, μια 16χρονη
που είναι ήδη μητέρα δύο παιδιών. Ο άντρας της την εγκατέλειψε, ωστόσο αν
επιστρέψει θα πρέπει και πάλι να πάει μαζί του.
«Ποιος άλλος θα με θελήσει; Αν σε πετάξουν σε μια δεξαμενή
και δεν μπορείς να βγεις έξω, η μόνη επιλογή είναι να προσπαθήσεις να
κολυμπήσεις», λέει η ίδια αποκαρδιωμένη.