Το «κοινό» μυστικό πλέον αποκαλύπτεται: Ιστορική έρευνα καταγράφει τις βαριές ευθύνες της Γαλλίας στην Γενοκτονία των Τούτσι στη Ρουάντα
Το 1994 για 100 μέρες ολόκληρος ο πλανήτης έμοιαζε να έχει
κλείσει τα μάτια ή τουλάχιστον να έχει πάρει το βλέμμα μακριά από μια μικρή
χώρα της Αφρικής με το όνομα Ρουάντα. Η Γαλλία όμως έκανε κάτι παραπάνω από
αυτό.
«Κλειστά μάτια»
Λίγες μέρες πριν συμπληρωθούν 27 χρόνια από την επέτειο της Γενοκτονίας
των Τούτσι στην Ρουάντα μια νέα έκθεση από την Γαλλία αποδεικνύει πέραν κάθε
αμφιβολίας αυτό που πρακτικά όλοι ήξεραν. Η Γαλλία φέρει «κατάφωρη και βαριά
ευθύνη» για την σφαγή περισσότερων από 800.000 Τούτσι από τους Χούτου της Ρουάντα
καθώς «έκλεισε τα μάτια μπροστά στην προετοιμασία» της γενοκτονίας και δεν
έκανε τίποτα για να την σταματήσει.
Αυτό αναφέρουν τα συμπεράσματα της πολυαναμενόμενης έκθεσης
μιας επιτροπής 15 Γάλλων ιστορικών που επί δύο χρόνια μελετούσαν το μέγεθος της
εμπλοκής της Γαλλίας στην γενοκτονία.
Ο σημερινός πρόεδρος της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν, σε μια
προσπάθεια να προσεγγίσει ξανά την χώρα της Αφρικής, σύστησε το 2019 μια
επιτροπή από έγκριτους ιστορικούς δίνοντας τους πρόσβαση σε κάθε κυβερνητικό
έγγραφο από το 1990 έως και το 1994 ώστε να μελετήσουν τις τότε σχέσεις της Γαλλίας
και του προέδρου Φρανσουά Μιτεράν με την Ρουάντα και τον ομόλογό του Ζουβενάλ
Χαμπιαριμάνα, το καθεστώς του οποίου ουσιαστικά προετοίμασε την γενοκτονία.
Σύμφωνα με τους ιστορικούς, είναι φανερή «η αποτυχία της
Γαλλίας στη Ρουάντα» μεταξύ του 1990 και 1994 και η «τύφλωσή» της απέναντι στη
γενοκτονία των Τούτσι, που διέπραξε το «ρατσιστικό, διεφθαρμένο και βίαιο»
καθεστώς των Χούτου. Και αυτά «παρά τις προειδοποιήσεις από το Κιγκάλι, την Καμπάλα
ή το Παρίσι», τονίζουν οι Γάλλοι ιστορικοί σήμερα.
Την ίδια στιγμή η μελέτη απαντά και σε μια ακόμα «καυτή»
ερώτηση: Κατά πόσο μπορεί η Γαλλία να θεωρεί ωστόσο συνένοχη με αυτή την στάση της;
«Η κρίση έληξε με την τραγωδία της Ρουάντα και την βαθιά
ήττα της Γαλλίας. Αλλά μπορεί η Γαλλία να θεωρηθεί συνεργός στην γενοκτονία των
Τούτσι; Αν αυτό σημαίνει ότι υπήρχε η προθυμία να συσχετιστεί με τις επιχειρήσεις
της γενοκτονίας, τίποτα στα αρχεία δεν στηρίζει αυτό», σημειώνουν οι ερευνητές
ιστορικοί.
Ωστόσο συνεχίζουν τονίζοντας: «Παρ’ όλα αυτά, για πάρα πολύ καιρό
η Γαλλία είχε εμπλακεί με το καθεστώς που ενθάρρυνε τη ρατσιστική σφαγή. Παρέμεινε
τυφλή στην προετοιμασία της γενοκτονίας από τα πιο ακραία στοιχεία του
καθεστώτος».
Η αναφορά εκτείνεται σε 1.200 σελίδες και παραδόθηκε την
Παρασκευή 27 Μαρτίου 2021 επίσημα στον πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν από τον ιστορικό
Βενσάν Ντουκλέ, τον επικεφαλής της δεκαπενταμελούς επιτροπής των ιστορικών που
μελέτησαν επί δύο χρόνια απόρρητα διπλωματικά και στρατιωτικά έγγραφα.
Η σημερινή κυβέρνηση της
Ρουάντα του Πολ Καγκάμε, η οποία έχει επικρίνει πολλές φορές την Γαλλία για την
τότε στάση της χαιρέτησε την έκθεση ως «ένα σημαντικό βήμα προς μια κοινή
κατανόηση του ρόλου της Γαλλίας στην γενοκτονία» και ανέφερε ότι σύντομα θα
δημοσιεύσουν και αυτοί από την πλευρά τους τη δική τους έρευνα τις επόμενες
εβδομάδες.
Ο ρόλος του Μιτεράν
Από την πρώτη στιγμή που αποκαλύφθηκε το μέγεθος της τραγωδίας
στην Ρουάντα μετά τις εφιαλτικές εκατό μέρες του 1994, άρχισαν να έρχονται στο
φως αναφορές και κατηγορίες για τον ρόλο του Γάλλου προέδρου Φρανσουά Μιτεράν
κάτι που οδήγησε σε τεταμένες σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών μέχρι και σήμερα.
Οι σφαγές ξεκίνησαν επίσημα στις 7 Απριλίου 1994, μια μέρα
μετά την κατάρριψη του αεροσκάφους στο οποίο βρισκόταν ο Χούτου πρόεδρος της Ρουάντα,
Ζουβενάλ Χαμπιαριμάνα και διήρκησαν (επίσημα) ως και τις 15 Ιουλίου. Για περισσότερες
από 100 μέρες χιλιάδες οπλισμένοι και εκτός ελέγχου Χούτου σε όλη τη χώρα επιτίθονταν
σε όποιον Τούτσι συναντούσαν. Φίλοι σκότωναν φίλους ή ακόμα και μέλη της οικογένειάς
τους μόνο και μόνο επειδή άνηκαν στην φυλή των Τούτσι ή επειδή βοηθούσαν Τούτσι.
Άντρες, γυναίκες, ηλικιωμένοι, παιδιά, νεογέννητα βρέφη όλοι έπεσαν θύματα της ανελέητης
βίας. Η παγκόσμια κοινότητα κοιτούσε συγκλονισμένη, ωστόσο δεν επενέβη κανείς
μέχρι που ήταν αργά.
Διαβάστε ΕΔΩ: Ενώ ο κόσμος κοιμόταν...
Η μελέτη, ένα προσχέδιο της οποίας φέρνει στο φως το Γαλλικό
Πρακτορείο λίγο πριν από την επίσημη δημοσιοποίησή της, επιμένει στην ευθύνη
που έφερε ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας, Φρανσουά Μιτεράν, στην ακολουθούμενη
πολιτική του απέναντι στη Ρουάντα.
«Αυτή η ευθυγράμμιση με την εξουσία της Ρουάντας απορρέει
από τη βούληση του αρχηγού του κράτους και της προεδρίας της Δημοκρατίας, Φρανσουά
Μιτεράν», γράφουν οι 15 ιστορικοί της Επιτροπής. Ο Φρανσουά Μιτεράν διατηρούσε
«ισχυρή, προσωπική και άμεση σχέση» με τον Ζουβενάλ Χαμπιαριμάνα, επισημαίνουν.
Η σχέση αυτή, σε συνδυασμό με την εθνικιστική ανάγνωση της
κατάστασης στη Ρουάντα, δικαιολόγησε «την παράδοση σημαντικών ποσοτήτων όπλων
και πυρομαχικών στο καθεστώς του Χαμπιαριμάνα, όπως και την πολύ μεγάλη
ανάμειξη των Γάλλων στρατιωτικών στην εκπαίδευση των Ενόπλων Δυνάμεων της
Ρουάντας». Πρακτικά, η Γαλλία εφοδίασε τους Χούτου με τα όπλα και την
τεχνογνωσία που θα τους έδιναν στη συνέχεια τη δυνατότητα να διαπράξουν την
γενοκτονία.
Η έκθεση καταγγέλλει, επίσης, «την ύπαρξη αντικανονικών
πρακτικών της γαλλικής κυβέρνησης, παράλληλων αλυσίδων επικοινωνίας, την
καταστρατήγηση των νόμιμων διαδικασιών, τις πράξεις εκφοβισμού», στο πλαίσιο
της εφαρμογής μιας πολιτικής που αποφασίστηκε επί της ουσίας από το ίδιο τον
Μιτεράν και τον στενό κύκλο του.
Την εποχή της γενοκτονίας, η Γαλλία «καθυστέρησε να
διακόψει» τους δεσμούς της με τους υπεύθυνους και συνέχισε να επισείει την
απειλή του FPR (σ.σ. το Πατριωτικό Μέτωπο της Ρουάντας, οι πρώην αντάρτες
Τούτσι που έβαλαν τέλος στη γενοκτονία)», γράφουν οι ιστορικοί.
Η ντροπή της επιχείρησης Τιρκουάζ
Στις 22 Ιουνίου 1994, η Γαλλία αποφάσισε να στήσει στην
Ρουάντα μια «ανθρωπιστική» - όπως υποστήριξε – επιχείρηση, την οποία ονόμασε «επιχείρησηΤιρκουάζ»
(Operation Turquoise).
Με την άδεια του ΟΗΕ, η Γαλλία από τον Ιούνιο ως τον Αύγουστο του 1994
δημιούργησε μια «ζώνη ασφαλείας» στα νοτιοδυτικά της χώρας, την γνωστή ως «ζώνη
Τιρκουάζ». Εκεί, θα μπορούσαν να φυγαδευτούν με ασφάλεια πρόσφυγες από την
υπόλοιπη Ρουάντα υπό την προστασία των Γάλλων μέχρι τελικά να τους μεταφέρει στο (τότε) Ζαΐρ.
Η κατάσταση ωστόσο για τους «τζενοσιτέρς» (όσους διοργάνωσαν
και εφάρμοσαν την γενοκτονία) είχε ήδη αρχίσει να είναι δύσκολη εξαιτίας της αντεπίθεσης
του FPR. Έτσι, μέσω του ραδιοφωνικού δικτύου που άκουγαν όλοι οι Χούτου
ενημερώθηκαν γι’ αυτήν την «ζώνη ασφαλείας»
και πολλοί από αυτούς έσπευσαν εκεί. Κάτω από την «επίβλεψη» των Γάλλων,
οι Χούτου συνάντησαν σχεδόν εγκλωβισμένους μέσα στην «ζώνη Τιρκουάζ» χιλιάδες
Τούτσι κι εκεί η γενοκτονία απλώς συνεχίστηκε. Σύμφωνα με αναφορές, οι
περισσότερες από τις οικογένειες Τούτσι που εξολοθρεύτηκαν πλήρως (σφαγιάστηκαν
τόσο οι γονείς όσο και τα παιδιά) δολοφονήθηκαν ακριβώς σε αυτήν την ζώνη, όπου
οι Γάλλοι υποτίθεται ότι θα τους προστάτευαν.
Την ίδια στιγμή, οι «τζενοσιτέρς»… βαφτίστηκαν πρόσφυγες και
βρήκαν ασφαλές καταφύγιο μακριά από τα δικαστήρια. Θεωρείται ότι με αυτόν τον τρόπο
εκατοντάδες άνθρωποι που συμμετείχαν στην γενοκτονία κατάφεραν να κρύψουν την
δράση τους και να ξεφύγουν από την δικαιοσύνη.
Αν και επίσημα δεν είχε επιβεβαιωθεί ποτέ ως τώρα ο τρόπος
με τον οποίο εξελίχθηκε η «Επιχείρηση Τιρκουάζ», οι κατηγορίες ήρθαν στο φως
από την πρώτη στιγμή. Παράλληλα, υπήρχαν επαναλαμβανόμενες κατηγορίες ότι το
Παρίσι βοήθησε υπόπτους για την συμμετοχή τους στην γενοκτονία να δραπετεύσουν
υπό την προστασία του γαλλικού στρατού. Η μελέτη των 15 ιστορικών τώρα
επιβεβαίωσε πλήρως αυτές τις κατηγορίες.
Η έκθεση συμπέρανε ότι τον Ιούλιο του 1994 «οι δολοφόνοι,
αλλά και οι ιθύνοντες της γενοκτονίας» βρίσκονταν επίσης στην ζώνη ασφαλείας
και «οι γαλλικές πολιτικές αρχές αρνήθηκαν να τους συλλάβουν».
«Η Γαλλία αντέδρασε καθυστερημένα με τη
στρατιωτική-ανθρωπιστική επιχείρηση Τιρκουάζ, μεταξύ Ιουνίου-Αυγούστου 1994, η
οποία επέτρεψε μεν να σωθούν πολλές ζωές, όχι όμως εκείνες της μεγάλης πλειονότητας
των Τούτσι της Ρουάντας, που εξοντώθηκαν από τις πρώτες εβδομάδες της
γενοκτονίας», αναφέρει η έκθεση.
Ο Μιτεράν και ο κύκλος του φαίνεται ότι φοβούνταν την αύξηση
της αγγλόφωνης επιρροής από την Ουγκάντα και το RPF του Καγκάμε στην γαλλόφωνη Αφρική. Σύμφωνα
με τους ιστορικούς, οι Γάλλοι εγκλωβίστηκαν στις επιλογές αυτές από τον «μετά-αποικιακό»
τρόπο σκέψης που θεωρούσε ότι «το ρατσιστικό, διεφθαρμένο και βίαιο» καθεστώς
του Χαμπιαριμάνα αντιμετώπιζε την εξέγερση των Τούτσι, η οποία – θεωρούσε η
Γαλλία- ήταν κατευθυνόμενη από την αγγλόφωνη Ουγκάντα. Τελικά προχώρησε σε
στρατιωτική επέμβαση με μεγάλη καθυστέρηση, όταν ήταν πια πολύ αργά για να
σταματήσει την γενοκτονία.
«Η μελέτη εντοπίζει μια μεγάλη σειρά ευθυνών της Γαλλίας
εξίσου σοβαρών όσο και συντριπτικών», τονίζουν οι ιστορικοί.
«Την εποχή της γενοκτονίας, άργησε πάρα πολύ να διακόψει τους
δεσμούς με την προσωρινή κυβέρνηση των ακραίων Χούτου (σημ. που ανέλαβαν μετά
τον θάνατο του Χαμπιαριμάνα) οργανώνοντας τη γενοκτονία και συνέχισαν να
παρουσιάζουν ως βασική τους θέση ότι το RPF είναι η απειλή».
Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Άντριου Γουάλις, ο οποίος απέκτησε
πρόσβαση στην μελέτη, δήλωσε στο Al Jazeera ότι πρόκειται για ένα «εκρηκτικό υλικό».
«Αυτό που με σόκαρε περισσότερο ήταν το γεγονός ότι
αναφέρουν (σημ. στην μελέτη) πως η γαλλική Υπηρεσία Πληροφοριών ήξερε ότι οι Χούτου
εξτρεμιστές ήταν αυτοί που έριξαν το αεροπλάνο του Χαμπιαριμάνα, το οποίο ήταν
κι αυτό που πυροδότησε την έναρξη της γενοκτονίας», αναφέρει.
«Παλιότερα, ένας Γάλλος δικαστής είχε γνωμοδοτήσει ότι δεν
συνέβη κάτι τέτοιο και είχε επιρρίψει ευθύνες στον αρχηγό του RPF και νυν πρόεδρο της Ρουάντα, Πολ
Καγκάμε. Αυτή η παραπληροφόρηση συνεχιζόταν για 27 χρόνια. Ήταν στα αρχεία τους
και ήξεραν ότι στην πραγματικότητα δεν είναι αλήθεια», συνεχίζει.
Προσπάθεια προσέγγισης
Το 2014 ο Πολ Καγκάμε είχε κατηγορήσει την Γαλλία ότι είχε
εμπλακεί στη γενοκτονία «πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από αυτή» και αρνήθηκε
να επιτρέψει στον τότε Γάλλο υπουργό Δικαιοσύνης να παραβρεθεί στις εκδηλώσεις
για τα 20 χρόνια από την γενοκτονία.
Ο Μακρόν από τότε που ανέβηκε στην προεδρία της Γαλλίας το
2017 προσπαθεί να εξετάσει το αποικιακό παρελθόν της χώρας. Στο πλαίσιο αυτό
σύστησε την συγκεκριμένη επιτροπή, ενώ σε μια άλλη περίπτωση ζήτησε από τον
ιστορικό Μπενζαμίν Στορά να εξετάσει τον στρατιωτικό ρόλο της Γαλλίας στον
Πόλεμο Ανεξαρτησίας της Αλγερίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι 15 ιστορικοί που συνέστησαν την
επιτροπή για την έρευνα της συμμετοχής της Γαλλίας στην γενοκτονία της Ρουάντα
δεν είχαν καμία προηγούμενη ερευνητική σχέση με το συγκεκριμένο ιστορικό
γεγονός. Αυτό θεωρήθηκε βασική προϋπόθεση σε μια προσπάθεια να διασφαλιστεί η
αντικειμενικότητα της έρευνας. Ωστόσο, οι ιστορικοί είχαν μεγάλη εμπειρία σε
έρευνες για την γενοκτονία των Αρμενίων και του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου καθώς και
γνώσεις του διεθνούς ποινικού νόμου.
Μετά τη δημοσιοποίηση της έκθεσης για το ρόλο της Γαλλίας
στη γενοκτονία, το Ελιζέ ανακοίνωσε ότι ελπίζει πως πλέον οι σχέσεις της χώρας
με τη Ρουάντα θα αναπτυχθούν και θα βελτιωθούν. Σύμφωνα με πηγές από το Ελιζέ,
η έρευνα αυτή δεν έχει σκοπό να βελτιωθούν οι σχέσεις της Γαλλίας μόνο με την
Ρουάντα, αλλά και με ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο καθώς πολλές χώρες έχουν
εκφράσει τις ενστάσεις τους για τα όσα έκανε η Γαλλία.
Διαβάστε ΕΔΩ: Ο εβένινος άγγελος της Ρουάντας