Κι όμως αυτή η φωτογραφία δεν είναι αληθινή, αλλά κέρδισε διαγωνισμό φωτογραφίας

 

Πού μπορεί να φτάσει η τεχνητή νοημοσύνη και κατά πόσο μπορει να μιμηθεί την ανθρώπινη δημιουργία και την πραγματικότητα; Μια φωτογραφία- που δεν είναι φωτογραφία- προκάλεσε μια μεγάλη συζήτηση

Μια φωτογραφία που δεν είναι φωτογραφία και όμως κέρδισε σε διαγωνισμό φωτογραφίας. Κάπως έτσι θα μπορούσε να συνοψιστεί η ιστορία πίσω από την εικόνα για την οποία συζητά το διαδίκτυο και ο κόσμος της φωτογραφίας εδώ και λίγες μέρες.

Η φωτογραφία «Ο Ηλεκτρολόγος» από τη σειρά «Ψευδομνησία» (ένας όρος που παραπέμπει στο ότι η φωτογραφία δεν είναι πραγματική) ήταν αυτή που επιλέχθηκε ως μια από τις καλύτερες της χρονιάς στον διεθνή διαγωνισμό «Sony World Photography Award». Η φωτογραφία ανήκει στον Γερμανό καλλιτέχνη Μπόρις Έλνταγκσεν. Ωστόσο, ο ίδιος ο δημιουργός ενημέρωσε την διοργάνωση ότι η φωτογραφία δεν ήταν στην πραγματικότητα τραβηγμένη με κάποια μηχανή, αλλά ένα δημιούργημα μηχανών τεχνητής νοημοσύνης (A.I.) προκαλώντας την έναρξη μιας μεγάλης συζήτησης.


Ο Έλνταγκσεν ξεκινώντας από μια μικρή πόλη στη νοτιοδυτική Γερμανία σπούδασε φωτογραφία και στη συνέχεια εννοιολογική τέχνη και media πριν αρχίσει να ασχολείται και με τη φιλοσοφία.

Όπως λέει εισήγαγε το έργο του στον διαγωνισμό, καθώς η κριτική επιτροπή του διαγωνισμού SWPA δήλωσε ότι οποιαδήποτε συσκευή μπορούσε να έχει χρησιμοποιηθεί για να συμμετέχει κάποιος στον διαγωνισμό. Έτσι, τον Μάρτιο του 2023 ο Έλνταγκσεν ενημερώθηκε ότι είχε κερδίσει το βραβείο για την κατηγορία Ανοιχτού Διαγωνισμού / Δημιουργικότητα για την εικόνα του που δείχνει δύο γυναίκες από δύο διαφορετικές γενιές.

Αφού έγινε γνωστή η νίκη του στον διαγωνισμό, ο ίδιος εμφανίστηκε στην απονομή των βραβείων αρνούμενος να αποδεχθεί το βραβείο που είχε κερδίσει. Όπως είπε χαρακτηριστικά υπέβαλε την αίτηση για να διαπιστώσει αν οι διαγωνισμοί φωτογραφίας είναι έτοιμοι να υποδεχθούν εικόνες που δημιουργούνται μέσα από τις δυνατότητες του A.I. Όπως καταλήγει ο ίδιος «δεν είναι».

«Πόσοι από εσάς γνωρίζατε ή υποψιάζεστε ότι η εικόνα μου δημιουργήθηκε με τεχνητή νοημοσύνη; Κάτι σε αυτό δεν είναι σωστό, έτσι δεν είναι; Οι εικόνες και η φωτογραφία δεν πρέπει να ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε ένα βραβείο σαν αυτό. Είναι διαφορετικές οντότητες. Το «ΟΛΑ ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ» δεν είναι φωτογραφία. Επομένως, δεν θα δεχτώ το βραβείο», είπε ο Έλνταγκσεν στην ομιλία του στην τελετή απονομής των βραβείων. Είπε ακόμα ότι αυτή ήταν μια «ιστορική στιγμή», καθώς ήταν η πρώτη φορά που μια εικόνα τεχνητής νοημοσύνης κέρδισε έναν διάσημο διεθνή διαγωνισμό φωτογραφίας.

Ο ίδιος ο Έλνταγκσεν υποστηρίζει ότι είχε ενημερώσει από την πρώτη στιγμή που μπήκε στην μικρή λίστα των υποψηφίων ότι η φωτογραφία του είναι προϊόν τεχνητής νοημοσύνης και η World Photography Organisation είπε αργότερα ότι οι κριτές το γνώριζαν. Ωστόσο, μέχρι ο Έλνταγκσεν να αποκαλύψει ότι η φωτογραφία ήταν προϊόν Α.Ι., η διοργάνωση δεν είχε κάνει καμία τέτοια αναφορά.


Ο Έλνταγκσεν καταγγέλλει τους διοργανωτές ότι δεν απάντησαν ποτέ στα ερωτήματά του και δε ξεκίνησαν τη συζήτηση που θα ήθελε ο ίδιος να γίνει σχετικά με τη σχέση φωτογραφίας και ψηφιακής δημιουργίας. Σύμφωνα με τον ίδιο, στην επικοινωνία που είχε με τους διοργανωτές μέσω email του είχαν υποσχεθεί ότι θα κάνουν μια συνέντευξη με ερωτήσεις και απαντήσεις (Q & A) όπου ο Έλνταγκσεν θα μιλούσε για τη δημιουργία του και θα συζητούσαν για τη σχέση φωτογραφίας-τεχνητής νοημοσύνης.

«Μου υποσχέθηκαν ότι θα λάβω τις ερωτήσεις τους σύντομα. Περίμενα 20 ημέρες, τίποτα. Και αυτό ουσιαστικά οδήγησε στο σημείο όπου είπα, πρέπει να κάνω κάτι ενοχλητικό, κάτι για το οποίο δεν μπορούν να σιωπήσουν όπως συνέβαινε στο παρελθόν», είπε.

Μιλώντας στο Reuters μέσω Zoom, ο Έλνταγκσεν είπε ότι ένιωθε υποχρεωμένος να κάνει κάτι δημόσια μετά από αυτό που ένιωθε ότι ήταν η άρνηση των διοργανωτών του διαγωνισμού SWPA να συμμετάσχουν σε μια συζήτηση για το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης (A.I.) στην τέχνη και τη δημοσιογραφία.

«Ήθελα να δω αν είναι έτοιμοι οι διαγωνισμοί για να υποδεχθούν εικόνες που δημιουργήθηκαν μέσω A.I. - και δεν είναι. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουν ότι θα υπάρχουν ολοένα και περισσότερες εικόνες που δημιουργούνται τεχνητά από A.I και δεν πρέπει να αναμιγνύονται σε διαγωνισμούς φωτογραφίας. Είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Φαίνονται ίδια, αλλά δεν πρέπει να ανήκουν στην ίδια κατηγορία», είπε στο Reuters.

«Ναι, είναι A.I. και το υποστηρίζουμε γιατί είναι μια δημιουργική κατηγορία και κοιτάμε στο μέλλον. Αυτός θα ήταν ένας τέλειος τρόπος για να γίνει η συζήτηση δημόσια και να δημιουργηθεί ένα θετικό αποτέλεσμα», λέει ο Έλνταγκσεν εξηγώντας το πώς πιστεύει εκείνος ότι θα έπρεπε να είχε γίνει η συζήτηση.

Για την καλύτερη αντιμετώπιση του θέματος της Τεχνητής Νοημοσύνης στο μέλλον, ο Έλνταγκσεν λέει ότι θα ήθελε να δει μια αλλαγή στην ορολογία από «Photography» σε «Promptography», αναφερόμενος στον Περουβιανό φωτογράφο Christian Vinces που επινόησε αυτό τον όρο, αφού διάβασε για το περιστατικό στο Βερολίνο (prompt σημαίνει «εντολή»).

«Αγαπάω τη φωτογραφία, αγαπάω να δημιουργώ εικόνες με τεχνητή νοημοσύνη, αλλά έχω συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι το ίδιο πράγμα. Το ένα είναι σα να γράφεις με το φως, το άλλο σαν να γράφεις με εντολές. Συνδέονται-η γλώσσα της τεχνητής νοημοσύνης έχει μάθει από την φωτογραφία- αλλά η ΑΙ έχει τη δική της ζωή. Αν οι άνθρωποι θέλουν να μείνουν σιωπηλοί και να μην μιλούν γι’ αυτό, είναι λάθος», τονίζει.

Η τεχνητή νοημοσύνη χρειάζεται τον άνθρωπο

«Εξ αρχής η προσέγγισή μου στη φωτογραφία ήταν περισσότερο ψυχολογική και φιλοσοφική. Ήταν ένα ταξίδι στο εσωτερικό μου. Δεν αναπαριστά ό,τι βλέπει ο καθένας μπροστά του. Έχοντας αυτό το υπόβαθρο, η τεχνητή νοημοσύνη με σαγήνευσε. Έχει χτιστεί από το συλλογικό υποσυνείδητο. Έχω επίσης διαπιστώσει ότι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί μπορεί να συνδεθεί με την Θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνα», αναφέρει.

Σύμφωνα με την Θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνα για κάθε μορφή και κάθε αντικείμενο υπάρχει μια ιδανική εκδοχή του στον κόσμο των ιδεών. Έτσι, υπάρχει το ιδανικό τραπέζι και κάθε μορφή τραπεζιού στον πραγματικό κόσμο είναι απλώς μια μίμηση, μια εκδοχή της αρχικής ιδέας. Αντίστοιχα στην τεχνητή νοημοσύνη αυτή η μίμηση ανατίθεται στον αλγόριθμο, ο οποίος αποθηκεύει όλες τις εκδοχές με βάση τη γνώση του συλλογικού μας ασυνείδητου και στη συνέχεια δημιουργεί την δική του μορφή. «Πολλοί άνθρωποι, όταν παραπονιούνται για την τεχνητή νοημοσύνη, λένε ότι αντιγράφει και κλέβει. Όχι δεν συμβαίνει αυτό. Απλώς μαθαίνει την πλατωνική θεωρία», τονίζει στον Guardian.

Στην επίμαχη φωτογραφία βλέπει κάποιος ένα ασπρόμαυρο πορτρέτο δύο γυναικών. Η πιο ηλικιωμένη στέκεται από πίσω με τα χέρια της, τα οποία είναι τόσο ταλαιπωρημένα που μοιάζουν παραμορφωμένα, να ακουμπούν στους ώμους της νεότερης γυναίκας που στέκεται στο προσκήνιο. Τα μάτια και των δύο γυναικών φανερώνουν κάτι μεταξύ τρόμου και θλίψης. Είναι μια έντονα υποβλητική σκηνή, που αποκαλύπτει πολλά για την ανθρώπινη κατάσταση και τη διαχρονικότητά της. Ίσως άλλωστε γι' αυτό η εικόνα κέρδισε το βραβείο. Την ίδια στιγμή όμως είναι κάπως ανησυχητικό το γεγονός ότι δημιουργήθηκε από  μια μηχανή.

Βέβαια, στην πραγματικότητα για τη δημιουργία της ήταν απαραίτητος ο άνθρωπος-στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Έλνταγκσεν.

«Η διαδικασία έχει πάρα πολλά βήματα. Δεν γράφεις απλώς τρεις λέξεις και μετά πατάς την εντολή «generate» για τη δημιουργία. Έχω διαπιστώσει ότι υπάρχουν 11 βήματα εντολών. Δημιουργείς μια εικόνα με μια εντολή κειμένου, αλλά αν θέλεις να δώσεις διαφορετικές υφές για παράδειγμα στο φόντο θα πρέπει πάλι να επέμβεις και να περιγράψεις τι ακριβώς θέλεις», αναφέρει μιλώντας στον Guardian.

Άλλη ψηφιακή δημιουργία του Έλνταγκσεν

Ωστόσο, όπως λέει, παρά την αγάπη του για την τεχνητή νοημοσύνη αυτό δεν έχει δημιουργήσει μέσα του κάποια κρίση ταυτότητας ως φωτογράφος καθώς ποτέ δεν του άρεσε η ιδέα να είναι μόνο ένα πράγμα.

«Εμείς, ο κόσμος της φωτογραφίας, χρειαζόμαστε μια ανοιχτή συζήτηση», είπε ο Έλνταγκσεν. «Μια συζήτηση για το τι θέλουμε να θεωρούμε φωτογραφία και τι όχι. Είναι η ομπρέλα της φωτογραφίας αρκετά μεγάλη ώστε να προσκαλεί εικόνες τεχνητής νοημοσύνης να εισέλθουν - ή αυτό θα ήταν λάθος; Με την άρνησή μου για το βραβείο ελπίζω να επιταχύνω αυτή τη συζήτηση», αναφέρει στη δήλωσή του.

Κίνδυνος η τεχνητή νοημοσύνη;

Ο Έλνταγκσεν πάντως δηλώνει κατηγορηματικά ότι δεν θεωρεί τη διαδικασία δημιουργίας μιας εικόνας τεχνητής νοημοσύνης ως απανθρωποποιημένη ή ως κάτι για το οποίο ο άνθρωπος βρίσκεται στο περιθώριο. «Δεν το βλέπω ως απειλή για τη δημιουργικότητα. Εμένα πραγματικά με απελευθερώνει. Όλα τα όρια που είχα στο παρελθόν –υλικά και οικονομικά εμπόδια– δεν έχουν πλέον σημασία. Και για πρώτη φορά στην ιστορία, η παλαιότερη γενιά έχει ένα πλεονέκτημα, επειδή η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένας επιταχυντής γνώσης. Τα δύο τρίτα των εντολών είναι σωστές εάν έχεις τις γνώσεις και τις δεξιότητες, όταν γνωρίζεις πώς λειτουργεί η φωτογραφία, όταν γνωρίζεις ιστορία τέχνης. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να κάνει ένας εικοσάχρονος».

Η πραγματική πρόκληση που παρουσιάζει η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι ότι μπορεί να κλονίσει τη σχέση μας με την ανθρώπινη δημιουργικότητα επειδή αυτή δεν θα είναι πλέον μοναδική και ακατάληπτη. Ούτε ότι μπορεί να καταστρέψει θέσεις εργασίας και, ενδεχομένως, ολόκληρες βιομηχανίες . «Η απειλή είναι για τη δημοκρατία και το φωτορεπορτάζ. Έχουμε τόσες πολλές ψεύτικες εικόνες, πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να δείξουμε στους ανθρώπους τι είναι τι», τονίζει ο Έλνταγκσεν.

«Η στοιχειώδης τεχνητή νοημοσύνη αφορά την αναγνώριση συγκεκριμένων προτύπων. Είναι πραγματικά δύσκολο και εξακολουθεί να μπερδεύεται και να αγωνίζεται να αναγνωρίσει τη διαφορά μεταξύ ενός σκύλου και μιας γάτας. Ο πανικός αφορά τελικά το ότι θα υπάρχει η αλήθεια και θα υπάρχει η πραγματικότητα, και η πραγματικότητα θα είναι ένα μείγμα αλήθειας, παραισθήσεων – έτσι ονομάζονται τα όσα «περίεργα» μπορεί να παράγει το μηχάνημα– και εσκεμμένα ψέματα. Η προπαγάνδα συνήθιζε να μεταδίδει ένα μοναδικό μήνυμα αποκλείοντας άλλα μηνύματα. Τώρα η προπαγάνδα θα μας κατακλύσει με τα πάντα», εξηγεί ο Μικ Γκόρντον, ο οποίος ετοιμάζει το διδακτορικό του στην τεχνητή νοημοσύνη στο Queen Mary's στο Μπέλφαστ

Ο Έλνταγκσεν προτείνει να υπάρχει ένα είδος συστήματος φωτεινών σηματοδοτών με βάση το οποίο οι εικόνες των ειδήσεων θα χαρακτηρίζονται ως «αυθεντικές, χειραγωγημένες ή δημιουργημένες. Τα γεγονότα χρειάζονται τόσο πολύ χρόνο, τόσους πολλούς ανθρώπους. Πρέπει να έχουμε έναν τρόπο που να βοηθά τον Τύπο, δεν μπορούν να το κάνουν μόνοι τους», αναφέρει. «Πρέπει να επενδύσουμε σε αυτό γιατί αν δεν το κάνουμε, η δημοκρατία θα αποτύχει. Θα μας χειραγωγήσει όποιος θέλει».