Το πρώτο ελληνικό δημοψήφισμα ήταν η απόλυτη παρωδία

Τον Νοέμβριο του 1862 οι Έλληνες κλήθηκαν να γράψουν το όνομα του ατόμου που ήθελαν να διαδεχθεί τον Όθωνα. Η διαδικασία ήταν αστεία και χαώδης. Ο νικητής έγινε βασιλιάς μόνο στα χαρτιά και τελικά επικράτησε αυτός που πήρε έξι ψήφους

Μετά την εξέγερση του 1862 ο βασιλιάς Όθωνας εκδιώχθηκε και ο ελληνικός θρόνος έμεινε «ορφανός». Η Προσωρινή Κυβέρνηση του Δημητρίου Βούλγαρη προχώρησε λοιπόν σε μια απόφαση που θα συνιστούσε παγκόσμια πρωτοτυπία. Ο λαός κλήθηκε να επιλέξει ποιον ήθελε για αντικαταστάτη του Όθωνα. Ήταν το πρώτο δημοψήφισμα στην ιστορία του νεαρού τότε ελληνικού κράτους και εξελίχθηκε στην απόλυτη παρωδία.

Το ερώτημα που τέθηκε στο δημοψήφισμα ήταν «ποιον επιθυμείτε για βασιλιά;». Δεν υπήρχαν συγκεκριμένοι υποψήφιοι αλλά ένα λευκό χαρτί. Ο κάθε ψηφοφόρος καλούταν να γράψει το όνομα του εκλεκτού του για τον βασιλικό θρόνο και στη συνέχεια να υπογράψει. Η ψηφοφορία ήταν φανερή! Δικαίωμα ψήφου είχε ο κάθε άρρεν Έλληνας πολίτης που είχε συμπληρώσει το 20στό έτος της ηλικίας του.

Το δημοψήφισμα ξεκίνησε την 19^η Νοεμβρίου (1^η Δεκεμβρίου με το παλιό ημερολόγιο), είχε διάρκεια δέκα ημερών και την ευθύνη διεξαγωγής ανέλαβαν οι Δήμοι. Στην Αθήνα ο δήμαρχος Εμμανουήλ Κουτσικάρης καλούσε, όσους επιθυμούσαν να προσέλθουν στο δημαρχείο, από τις εννέα το πρωί έως τις τέσσερις το απόγευμα για να ψηφίσουν. Την έναρξη της ψηφοφορίας έκανε συμβολικά η Ιερά Σύνοδος που πήγε σύσσωμη στο Δημαρχείο, με τους γραμματείς και τους υπαλλήλους της.

Παρότι δεν υπήρχαν υποψήφιοι υπήρχε εκλεκτός. Ήταν ο πρίγκιπας Αλφρέδος, ο δευτερότοκος γιος του Αλβέρτου της Σαξονίας-Κοβούργου & Γκότα και της Βικτωρίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι ιεράρχες έστειλαν πρώτοι το μήνυμα. Αφού έγραψαν όλοι το όνομα του Αλφρέδου προχώρησαν και σε μια δέηση υπέρ του. Ακολούθησαν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου με τους φοιτητές τους.

Το δημοψήφισμα εξελίχθηκε ουσιαστικά σε μια συλλογή υπογραφών υπέρ του Αλφρέδου. Υπάρχουν αναφορές για συγκεντρώσεις και προσπάθειες να κινητοποιηθεί το εκλογικό σώμα και να στηρίξει την έλευση του Αλφρέδου στην Ελλάδα. Η Εθνοσυνέλευση προπαγάνδιζε την εκλογή ενός Άγγλου ηγεμόνα, προκειμένου η Ελλάδα να τεθεί υπό την προστασία της Αυτοκρατορίας, ενώ ο Χαρίλαος Τρικούπης, πρεσβευτής ακόμη τότε της Ελλάδος στη Βρετανία, διαβεβαίωνε ότι αυτή ήταν και η πρόθεση των Άγγλων.

Ένεκα της έριδος…

Ένα χαρακτηριστικό περιστατικό για την αναρχία που κυριάρχησε στο δημοψήφισμα έφτασε ως τις μέρες μας μέσω των πρακτικών της εκλογής που έγινε στον Δήμο Παρνασσίων της τότε Φθιωτιδοφωκίδας τα οποία διασώθηκαν. Το σύνολο όσων εψήφισαν (350 δημότες) έδειξαν την προτίμησή τους στον Αλφρέδο.

Οι κάτοικοι του χωριού Κολοβάτες (νυν Δροσοχώρι) είχαν διένεξη με τους κατοίκους των Τοπολίων (νυν Ελαιώνας) που ήταν η έδρα του δήμου. Δεν μπορούσαν λοιπόν να ασκήσουν το δικαίωμά τους. Έτσι έλυσε το πρόβλημα ο παπάς του χωριού. Έφτιαξε ιδιαίτερο «πρωτόκολλο» για τους δικούς του και αφού υπέγραψαν όλοι πρόσθεσε τη διευκρίνιση ότι «οι ανωτέρω κάτοικοι Κολοβατών δεν δυνάμεθα να εισέλθωμεν εις τον Δήμον Τοπόλιας ένεκα της έριδος διά τούτο εκάμαμεν μόνοι μας την δήλωσιν υπέρ του Βασιλέως Αλφρέδου»!

Σαρωτική επικράτηση Αλφρέδου

Το αποτελέσμα του δημοψηφίσματος ανακοινώθηκε από την Εθνοσυνέλευση τον Φεβρουάριο του 1963. Σε σύνολο 241.202 ψήφων ο Αλφρέδος πήρε τις 230.016. Μόλις 2.400 ψήφισαν τον πρίγκιπα Λόχτενμπεργκ ο οποίος πήρε τη δεύτερη θέση. Στη λίστα των αποτελεσμάτων υπάρχουν ενδιαφέροντα στοιχεία. Η τρίτη και η τέταρτη επιλογή δεν αφορούσε κάποιο συγκεκριμένο όνομα. 1.917 ζήτησαν απλά Ορθόδοξο βασιλιά και 1.841 Ρώσο αυτοκράτορα. 1.763 έγραψαν απλά τη λέξη βασιλιάς και 482 «Ζήτω οι τρεις εξουσίες». Μόλις 93 άτομα έγραψαν στο χαρτί τους «Δημοκρατία» ενώ ένας και μοναδικός ψήφισε την επιστροφή του Όθωνα. Τέλος ο πρίγκιπας Γουλιέλμος της Δανίας πήρε έξι ψήφους. Όπως αποδείχθηκε ήταν αρκετές …

Αναλυτικά τα αποτελέσματα:

Πρίγκιπας Αλφρέδος	230.016
Πρίγκιπας Λόιχτενμπεργκ	2.400
Ορθόδοξος Βασιλιάς	1.917
Ρώσος αυτοκράτορας	1.841
Μεγάλος Δούκας Νικόλαος	1.821
Βασιλιάς	1.763
Πρίγκιπας Νικόλαος της Ρωσίας	1.741
Ζήτω οι Τρεις Εξουσίες	482
Κωνσταντίνος Νικολάγιεβιτς της Ρωσίας	478
Ναπολέων Ιωσήφ Βοναπάρτης	345
Αυτοκρατορικός Πρίγκιπας της Γαλλίας	246
Δημοκρατία	93
Ρώσος Πρίγκιπας	14
Αμεδαίος της Ισπανίας	13
Αυτοκρατορικός Πρίγκιπας της Ρωσίας	9
Κάποιο μέλος των Ρομανώφ	8
Πρίγκιπας Φίλιππος, κόμης της Φλάνδρας	7
Πρίγκιπας Γουλιέλμος της Δανίας	6
Πρίγκιπας Υψηλάντης	6
Τζουζέπε Γκαριμπάλντι	3
Ερρίκος του Ωμάλ	3
Ναπολέων Γ΄	2
Σουηδός πρίγκιπας	2
Φραγκίσκος του Ζουανβίλ	1
Στρατηγός Μ'Μαόν	1
Ιωάννης-Γαβριήλ Εϋνάρδος	1
Όθων Α΄ της Ελλάδας	1
Συνολικός αριθμός ψηφοφόρων	241.202

 

Βασιλιάς μόνο στο ΦΕΚ

Στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της 28ης Φεβρουαρίου 1863 δημοσιεύθηκε το ψήφισμα με τίτλο «Περί αναγορεύσεως του Ηγεμονόπαιδος Αλφρέδου ως Βασιλέως της Ελλάδος». Αναγορεύοντας τον Αλφρέδο βασιλιά η Εθνοσυνέλευση θεώρησε πως ασκούσε πίεση στις μεγάλες δυνάμεις να αποδεχθούν την απόφαση του ελληνικού λαού.

Τόσο ο ίδιος ο πρίγκιπας όσο και η βασίλισσα Βικτώρια αρνήθηκαν ευγενικά. Είχαν μάλιστα ξεκαθαρίσει προ δημοψηφίσματος ότι ο Αλφρέδος δεν θα ανέβαινε στον ελληνικό θρόνο τονίζοντας ότι οι αποφάσεις της Διάσκεψης του Λονδίνου απαγόρευαν στις βασιλικές οικογένειες των τριών δυνάμεων να δεχθούν το ελληνικό στέμμα.

Κάπως έτσι μπήκε η σφραγίδα της παρωδίας στο πρώτο ελληνικό  δημοψήφισμα το οποίο όχι μόνο έγινε υπό αστείες συνθήκες αλλά ουσιαστικά δεν ελήφθη ποτέ υπ’ όψιν.

Θριαμβευτής με έξι ψήφους

Ο Αλφρέδος, ο οποίος είχε αναγορευθεί επισήμως βασιλιάς, έμεινε στην πατρίδα του και έγινε Δούκας της Σαξονίας-Κοβούργου & Γκότα. Πέθανε το 1900 σε ηλικία 56 ετών. Ο πραγματικός νικητής του δημοψηφίσματος ήταν τελικά αυτός που πήρε μόλις έξι ψήφους. Το ΦΕΚ της 9ης Απριλίου 1863 αναγόρευε νέο βασιλιά της Ελλάδας τον Γουλιέλμο της Δανίας, δεύτερο γιό  του Χριστιανού του Σλέσβιχ-Χόλσταϊν-Σόντερμπουρκ-Γκλύξμπουρκ και της Λουίζας της Έσσης-Κάσσελ. Θα ερχόταν στην Ελλάδα με το ελληνοποιημένο όνομα Γεώργιος Α’ και θα καθόταν στον θρόνο για μισό αιώνα. Άγνωστο παραμένει το αν... επιβράβευσε με κάποιο τρόπο τους έξι υποστηρικτές του.

*Νομικά η ψηφοφορία του 1862 δεν θεωρείται δημοψήφισμα (referendum) με θεματικό χαρακτήρα αλλά δημοψήφισμα προς επιβεβαίωση του προσώπου του κληρονομικού ανώτατου άρχοντα (plebiscitum).