Πώς οι συμμορίες διέλυσαν το Ελ Σαλβαδόρ


Η αιματοβαμμένη ιστορία της πιο μικρής χώρας της Κεντρικής Αμερικής που την μετέτρεψε σε μια από τις πιο επικίνδυνες του κόσμου

Αν αναζητήσετε τη λίστα με τις πιο επικίνδυνες χώρες του κόσμου πάντα σε μια από τις πρώτες θέσεις θα φιγουράρει το Ελ Σαλβαδόρ. Εδώ και αρκετές δεκαετίες, το Ελ Σαλβαδόρ κρατά τα πρωτεία στα ποσοστά δολοφονιών και βίας ανά τον κόσμο. Πώς όμως έφτασε αυτή η μικρή χώρα της Αμερικής να έχει γίνει συνώνυμο της εγκληματικότητας;

Η χώρα του Σωτήρα

Το Ελ Σαλβαδόρ είναι η μικρότερη και πιο πυκνοκατοικημένη χώρα της Κεντρικής Αμερικής και συνορεύει με την Γουατεμάλα και την Ονδούρα. Περίπου εξήμισι εκατομμύρια προσπαθούν να «χωρέσουν» στα 20.000 τ.χλμ. στα οποία εκτείνεται η χώρα.

Η κοινωνία του Ελ Σαλβαδόρ είναι βαθιά συντηρητική με την θρησκεία να καθορίζει απόλυτα τις ζωές των ανθρώπων. Το διαζύγιο μοιάζει σχεδόν με άγνωστη λέξη, ενώ ακόμα κι αν μια γυναίκα αποβάλλει μπορεί να θεωρεί ότι προσπάθησε επίτηδες να σκοτώσει το μωρό της και να καταδικαστεί σε πολλά χρόνια φυλακή. Την ίδια στιγμή, όσο κι αν προστατεύεται η ζωή των αγέννητων βρεφών, η ζωή όσων έχουν γεννηθεί μοιάζει να μην έχει ιδιαίτερη αξία. Δεκάδες άνθρωποι δολοφονούνται καθημερινά και εξαφανίζονται, θύματα σε έναν ατελείωτο πόλεμο μεταξύ των συμμοριών που μαστίζει τη χώρα.

Όλο τον 20ο αιώνα, το Ελ Σαλβαδόρ στιγματίστηκε από συνεχή πραξικοπήματα και το ανεβοκατέβασμα δικτατόρων με μάχες που βύθιζαν κάθε φορά τη χώρα όλο και πιο πολύ στη βία και άφηναν πίσω τους δεκάδες χιλιάδες νεκρούς. Το αποκορύφωμα ήρθε το 1980 όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ του Εθνικοαπελευθερωτικού μετώπου FMLN και των Σαλβαδοριανών Ενόπλων Δυνάμεων που κράτησε 12 ολόκληρα χρόνια και άφησε πίσω του τουλάχιστον 75.000 νεκρούς. Κατά κάποιον τρόπο η «καθημερινότητα» του τρόμου και των δολοφονιών που δημιουργήθηκε την εποχή του εμφυλίου σφυρηλάτησε την κουλτούρα της εγκληματικότητας που μαστίζει έως σήμερα τη χώρα.

Ο ρόλος των ΗΠΑ

Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου χιλιάδες Σαλβαδοριανοί μετανάστευσαν στις ΗΠΑ και κατά κύριο λόγο στο Λος Άντζελες προσπαθώντας να γλιτώσουν από τον πόλεμο και τον θάνατο. Ωστόσο, εκεί χωρίς να καταφέρνουν να πάρουν άσυλο παρέμεναν στην χώρα χωρίς άδεια και συχνά κατέληγαν στη φυλακή ακόμα και για μη βίαια παραπτώματα. Μέσα στη φυλακή οι νεαροί Σαλβαδοριανοί ήρθαν σε επαφή με κοινούς εγκληματίες και δεν ήταν δύσκολο να στραφούν στη βία, για να επιβιώσουν. Σύντομα στις γειτονιές του Λος Άντζελες διαμορφώθηκε από παράνομους μετανάστες του Ελ Σαλβαδόρ μια από τις πιο ισχυρές και βίαιες συμμορίες, η Mara Salvatrucha 13 (MS-13). Αρχικά, σκοπός της MS-13 ήταν η προστασία των μεταναστών από το Ελ Σαλβαδόρ από άλλες συμμορίες εντός και εκτός φυλακής στο Λος Άντζελες. Σύντομα όμως εξελίχθηκε σε μια καθαρά εγκληματική συμμορία που φημίζεται ως σήμερα για τις αδίστακτες μεθόδους της.


Από την άλλη, ήδη από τη δεκαετία του '60 είχε δημιουργηθεί στο Λος Άντζελες μια από τις πιο βίαιες -ως και σήμερα- συμμορίες, αυτή της 18th Street γνωστή και ως Mara 18 (M-18). Αν και ξεκίνησε από Μεξικανούς μετανάστες σύντομα ενέταξε στους κόλπους της μετανάστες από πολλές χώρες της Λατινικής και κυρίως της Κεντρικής Αμερικής και μετατράπηκε σε μια από τις πιο «πολυεθνικές» συμμορίες του Λος Άντζελες. Φυσικά, σύντομα μέλη της έγιναν και μετανάστες από το Ελ Σαλβαδόρ.

Όταν το 1992 έληξε  ο εμφύλιος στο Ελ Σαλβαδόρ, οι ΗΠΑ αποφάσισαν να απελάσουν πίσω στη χώρα τους όσους μετανάστες από το Ελ Σαλβαδορ είχαν καταδικαστεί για εγκλήματα. Κάπως έτσι τα πιο ισχυρά μέλη της ήδη γιγαντωμένης Mara Salvatrucha 13 και της Mara 18 καταφτάνουν στη χώρα τους αποφασισμένα να παλέψουν μεταξύ τους για το ποιος θα επικρατήσει. Ο ατέρμονος κύκλος βίας ξεκινά και μέχρι σήμερα δεν έχει σταματήσει.  


Η κάθε συμμορία έχει καταφέρει να πάρει υπό τον έλεγχό της γειτονιές ακόμα και ολόκληρες πόλεις και το τίμημα για όποιον δεν αποδέχεται την εξουσία της είναι μεγάλο.  Η MS-13 και η M-18 βρίσκονται σε έναν συνεχή πόλεμο μεταξύ τους με σκοπό την απόλυτη επικράτηση της μιας έναντι της άλλης με τις δολοφονίες και τα βασανιστήρια να είναι στην καθημερινή διάταξη.

Η καθημερινότητα του Ελ Σαλβαδόρ

Πολλοί νέοι επιλέγουν να ενταχθούν στις συμμορίες είτε γιατί κάποιος συγγενείς τους είναι ήδη μέλος είτε γιατί φαίνεται ως η μόνη λύση σε μια χώρα που μαστίζεται από τον αναλφαβητισμό και την ανεργία. Όπως υπολογίζεται το 21% των αντρών και το 27% των γυναικών στη χώρα είναι αναλφάβητοι, ενώ από όσους νέους πάνε στο σχολείο πολύ λιγοι θα συνεχίσουν στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ελάχιστοι στην τριτοβάθμια. Την ίδια στιγμή τα ποσοστά ανεργίας ειδικά μεταξύ των νέων 15-24 ετών είναι πολύ υψηλά. Έτσι, η μόνη επιλογή γι’ αυτούς είναι είτε η μετανάστευση είτε η ένταξη σε συμμορίες.

Όπως υπολογίζεται στη χώρα υπάρχουν περίπου 60.000 ενεργά μέλη στις δυο βασικές συμμορίες που δρουν κυρίως στην πρωτεύουσα Σαν Σαλβαδόρ. Την ίδια στιγμή οι δυνάμεις των αρχών -αστυνομία, στρατός και παραστρατιωτικοί- δεν ξεπερνούν τους 52.000.

Ο πόλεμος για επικράτηση μεταξύ των δύο συμμοριών έχει πολλές φορές διαλύσει ακόμα και οικογένειες, ενώ οι εξαφανίσεις πολιτών είναι σύνηθες φαινόμενο. Ακόμα πιο συνήθεις είναι οι δολοφονίες. Τη διετία 2012-2014 οι δυο αντίπαλες συμμορίες MS-13 και M-18 είχαν κηρύξει ανακωχή και τα ποσοστά δολοφονιών είχαν μειωθεί αισθητά. Μάλιστα, τον Απρίλιο του 2012 για πρώτη φορά μετά από χρόνια δεν καταγράφηκε καμία δολοφονία! Ωστόσο η ανακωχή κατέρρευσε και σύντομα οι δολοφονίες άρχισαν να εκτοξεύονται.

Η πιο αιματηρή χρονιά θεωρείται το 2015 όταν συνολικά καταγράφηκαν 6.425 δολοφονίες, κάτι που μεταφράζεται κατά μέσο όρο σε 17,6 δολοφονίες ανθρώπων την ημέρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στα νούμερα αυτά δεν υπολογίζονται οι άνθρωποι που εξαφανίζονται και δεν τους βρίσκει ποτέ κανείς… Το 2018 καταγράφηκαν «μόλις» 3.340 δολοφονίες – ή αλλιώς εννέα δολοφονίες την ημέρα.

Όπως αναφέρει ο φωτορεπόρτερ Tariq Zaidi που βρέθηκε στο Ελ Σαλβαδόρ για λογαριασμό του The Guardian, όταν ένας άνθρωπος βρίσκεται δολοφονημένος οι συγγενείς του αποφεύγουν να καλούν την αστυνομία. Προσπαθούν να θάψουν το πτώμα όσο πιο γρήγορα γίνεται καθώς οι κηδείες είναι συχνός στόχος από τα μέλη της αντίπαλης συμμορίας ώστε να «εξοντώσουν» ακόμα περισσότερους εχθρούς.

Εξάλλου, και οι ίδιοι οι αστυνομικοί αποφεύγουν να πάνε στις σκηνές των εγκλημάτων. Τα μέλη των συμμοριών συνήθως παραμονεύουν κοντά στον άνθρωπο που έχουν δολοφονήσει ώστε να σκοτώσουν και τους αστυνομικούς που τους κυνηγούν. Οι αστυνομικοί κυκλοφορούν στους δρόμους συνήθως με μπαλακλάβες ώστε να προστατεύουν την ταυτότητά τους καθώς είναι συχνά στόχος των συμμοριών.

Ακόμα πιο δύσκολη είναι η καθημερινότητα για όσους επιλέγουν να μην είναι μέλη καμίας συμμορίας. Είναι σχεδόν απαγορευτικό για κάποιον πολίτη να περπατήσει μόνος του στους δρόμους ειδικά την νύχτα, καθώς αυτοί ελέγχονται από διαφορετικές συμμορίες ανάλογα με την περιοχή. Ο μόνος τρόπος διασκέδασης είναι σε κλειστούς, φυλασσόμενους χώρους, όπως είναι τα εμπορικά κέντρα, ώστε να είναι καλύτερα προστατευμένοι από επιθέσεις. Οι συμμορίες ελέγχουν σχεδόν τα πάντα στη χώρα. Εκτός από μαγαζιά στη δικαιοδοσία τους βρίσκονται ακόμα και ολόκληρα συγκροτήματα κατοικιών. Έτσι, εκτός από το ενοίκιο ο κάτοικος θα πρέπει να πληρώνει και ένα έξτρα ποσό στην συμμορία για «προστασία».

ΦΩΤΟ: Tariq Zaidi


Υπάρχει ελπίδα;

Μια μικρή αλλαγή φαίνεται να διαφαίνεται στο Ελ Σαλβαδόρ τους τελευταίους μήνες. Τον Ιούλιο του 2019 εκλέχτηκε ως νέος πρόεδρος ο 38χρονος Ναγίμπ Μπουκέλε (ΦΩΤΟ), ο οποίος μάλιστα δεν ήταν υποψήφιος κάποιου από τα δύο κραταιά πολιτικά κόμματα της χώρας, το FMLN και το ARENA, αλλά του κεντροδεξιού κόμματος GANA. Από την πρώτη στιγμή μίλησε για αλλαγή σε πολλά θέματα της κοινωνίας της χώρας και μεταξύ άλλων ανακοίνωσε την δημιουργία ενός μεγαλόπνοου σχεδίου, το οποίο έχει σκοπό να διαλύσει τις συμμορίες του Ελ Σαλβαδόρ μέσα σε τρία με τέσσερα χρόνια.


Αμέσως μετά την εκλογή του αποδέσμευσε 31 εκατ. δολάρια για το σχέδιο με πρώτο βήμα την ενίσχυση της παρουσίας της αστυνομίας και του στρατού στους δρόμους της πόλης. Απώτερος σκοπός είναι οι αρχές να επανακαταλάβουν τον έλεγχο κάθε γειτονιάς και να εκδιώξουν τις συμμορίες. Μέσα σε δύο μήνες, η αστυνομία ανακοίνωσε ότι είχε συλλάβει πάνω από 5.000 μέλη συμμοριών σε όλη τη χώρα.

Παράλληλα, έθεσε τις φυλακές σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης κηρύσσοντας 28 σωφρονιστικά ιδρύματα σε καθεστώς απομόνωσης. Αυτό σημαίνει ότι κανένας επισκέπτης δεν θα μπορεί πλέον να δει τους φυλακισμένους, ενώ μπλόκαρε το σήμα των κινητών τηλεφώνων για όσους είναι μέσα σε αυτή. Ταυτόχρονα μείωσε τους κρατούμενους σε κάθε κελί σε μια προσπάθεια να κοπούν οι δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ των μελών των συμμοριών και μετέφερε ορισμένους κρατούμενους σε  φυλακές υψίστης ασφαλείας.
Κρατούμενοι στο κελί τους - ΦΩΤΟ: Tariq Zaidi

Ο Μπουκέλε έχει τονίσει πως θεωρεί την οικονομική ανάπτυξη ως τη βασική λύση για να βγει η χώρα από την φτώχεια και την ανεργία που οδηγεί στην μετανάστευση αλλά και την ένταξη στις συμμορίες. Ήδη κατάφερε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση από το Μεξικό και τις ΗΠΑ για επενδύσεις στη χώρα επαναπροσδιορίζοντας τις σχέσεις της χώρας με τις ΗΠΑ που ουσιαστικά δεν είχαν ποτέ βελτιωθεί από την δεκαετία του ’90.

Τον Οκτώβριο, ο Μπουκέλε ανακοίνωσε ότι το ποσοστό δολοφονιών στη χώρα έχει πέσει στα χαμηλότερα επίπεδα εδώ και δεκαετίες. Συγκεκριμένα, τον Οκτώβριο καταγράφηκαν 3,8 δολοφονίες την ημέρα, το οποίο μεταφράζεται σε 112 νεκρούς για το μήνα αυτό σε όλη τη χώρα. Ωστόσο, την ίδια στιγμή καταγράφονται πάνω από 3.300 εξαφανίσεις ατόμων ως τώρα μέσα στο 2019 ένας αριθμός αυξημένος κατά 200 άτομα σε σχέση με όλο το 2018.

Είναι φανερό ότι το έγκλημα δεν έχει σταματήσει στο Ελ Σαλβαδόρ. Οι δεκαετίες βίας και αναταραχών φαίνεται ότι έχουν στιγματίσει βαθιά κάθε κάτοικο της χώρας και όσο και αν το σχέδιο του Μπουκέλε είναι ελπιδοφόρο είναι άγνωστο πότε θα σταματήσει ο κύκλος βίας που έχει ανοίξει σε αυτήν την μικρή χώρα της Κεντρικής Αμερικής.