Θα πληρώνατε 120.000 δολ. για μια μπανάνα;

Ένα έργο σε γκαλερί στο Μαϊάμι έχει ανοίξει πάλι τη συζήτηση για το τι τελικά συνιστά τέχνη. Οι αναλύσεις, το πείραμα του Banksy και τα αδέλφια Μπερεζούτσκι

Μια ώριμη μπανάνα και ένα κομμάτι μονωτικής ταινίας δεν κοστίζουν πάνω από ένα ευρώ. Όμως μια ώριμη μπανάνα κολλημένη με ένα κομμάτι μονωτικής ταινίας στον τοίχο μιας γκαλερί στο Μαϊάμι κοστίζει τουλάχιστον 120.000 δολάρια. Τόσο τουλάχιστον κοστολογεί η γκαλερί Perrotin το έργο του διάσημου Ιταλού εικαστικού Μαουρίτσιο Κατελάν που εκτίθεται στην έκθεση της Art Basel Miami Beach.

Και αν στην πλειονότητα ακούγεται παρανοϊκό να αγοράσεις μια πραγματική μπανάνα, που μέσα σε λίγες μέρες θα σαπίσει, και ένα κομμάτι ταινίας με αυτό το τεράστιο ποσό, υπάρχουν ήδη δύο άτομα που έχουν πληρώσει 120.000 δολάρια.

Ο Κατελάν έφτιαξε τρία αντίγραφα του έργου και το εναπομείναν πλέον κοστολογείται στα 150.000 δολάρια.

Το έργο έχει προκαλέσει αντιδράσεις και έχει ανοίξει ξανά την ατέρμονη συζήτηση για το τι τελικά συνιστά τέχνη και τι όχι και πώς μπορείς να κοστολογείς σωστά ένα έργο. Σύμφωνα με την ανακοίνωση της γκαλερί Perrotin το δημιούργημα του Κατελάν "αποτελεί μια διερευνητική προσέγγιση σχετικά με τον τρόπο που εκχωρούμε αξία στα αντικείμενα".

Ο ιδρυτής της γκαλερί, Εμανουέλ Περοτέν, από τη μεριά του τόνισε. "Οι μπανάνες είναι ένα σύμβολο του παγκόσμιου εμπορίου, έχουν έναν διφορούμενο συμβολισμό,  καθώς αποτελούν ένα κλασικό αντικείμενο χιούμορ. Ο καλλιτέχνης μετατρέπει τετριμμένα αντικείμενα σε ένα μέσο εκφοράς τόσο της απόλαυσης όσο και της κριτικής".

Όπως εξηγεί η γκαλερί, η ιδέα για το έργο ξεκίνησε πριν από έναν χρόνο. "Ο Κατελάν αναζητούσε υλικά για να δημιουργήσει ένα γλυπτό σε σχήμα μπανάνας. Κάθε φορά που ταξίδευε είχε μια  μπανάνα μαζί του και την κρεμούσε κάπου στο δωμάτιο του ξενοδοχείο για να εμπνευστεί. Πειραματίστηκε με διάφορα μοντέλα – ένα από ρητίνη, ένα μπρούτζινο – μέχρι που επέστρεψε στην αρχική  ιδέα μιας αληθινής μπανάνας" τονίζει η γκαλερί. Τελικά ο Κατελάν απλά αγόρασε μπανάνες σε ένα οπωροπωλείο στο Μαϊάμι και δημιούργησε το έργο του. Ο τίτλος του είναι "Comedian" και τονίζεται ότι οι ενδιαφερόμενοι συλλέκτες θα πρέπει να έχουν υπόψη ότι δεν υπάρχουν σαφείς οδηγίες για την μακροπρόθεσμη συντήρησή του: «Αν η μπανάνα ωριμάσει και πιάσει μούχλα κατά την έκθεσή της, θα ληφθούν επιτόπου οι σχετικές αποφάσεις» αναφέρει η γκαλερί.

Μέχρι σήμερα το διασημότερο, στο ευρύ κοινό, έργο του Κατελάν ήταν το "America", μια χρυσή λεκάνη τουαλέτας. Το έργο που κοστολογείται στα 6 εκατ. δολάρια κλάπηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο από το ανάκτορο Μπλένιμ της Βρετανίας. Δεν έχει ακόμα βρεθεί. Ένα άλλο διάσημο έργο του, το «Him» που εμφανίζει ένα γονατιστό Χίτλερ, είχε πουληθεί στην τιμή ρεκόρ των 17,2 εκατομμυρίων δολαρίων το 2016.

Πριν την μπανάνα ο ανανάς

Το πόσο σχετικά είναι τα πάντα σε αυτή τη μορφή τέχνης αποδεικνύει και η... υπόθεση του ανανά σε μια έκθεση το 2017. Συγκεκριμένα το πανεπιστήμιο Ρόμπερτ Γκόρντον, στην πόλη Αμπερντίν της Σκωτίας, φιλοξένησε έκθεση έργων σύγχρονης τέχνης. Δύο φοιτητές αποφάσισαν να αφήσουν έναν ανανά πάνω σε ένα πάγκο εκθεμάτων μιας γκαλερί. Επιστρέφοντας μετά από  λίγες μέρες ανακάλυψαν ότι κάποιος είχε καλύψει τον ανανά με γυάλινη προθήκη και πλέον αποτελούσε έργο τέχνης.

"Στην αρχή, ο φίλος μου ο Ρουιάρι, τον αγόρασε για πλάκα σε έναν απ' τους φίλους του, που είναι αλλεργικός στον ανανά. Αλλ' αυτός δεν το βρήκε καθόλου, μα καθόλου αστείο και δεν ξέραμε τι να κάνουμε τον ανανά. Περνώντας απ' το φεστιβάλ, τον αφήσαμε δίπλα σε κάποια εκθέματα για να δούμε σε πόσον καιρό θα τον έπαιρνε κάποιος. Το επόμενο που είδαμε ήταν ότι είχε τοποθετηθεί σε μια γυάλινη προθήκη και δεν πιστεύαμε τα μάτια μας", είχε αποκαλύψει ένας από τους φοιτητές και προσέθεσε: "Για δέκα λεπτά, δεν μπορούσαμε να σταματήσουμε να γελάμε". Το 2016 δύο νεαροί άφησαν στο πάτωμα του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης του Σαν Φρανσίσκο ένα ζευγάρι γυαλιά και κατέγραψαν τις αντιδράσεις. Ο κόσμος σταματούσε, τα παρατηρούσε με σπουδή και μιλούσε για το τι συμβολίζουν.

Γενικότερα είναι δεκάδες οι αναφορές που μιλούν για επισκέπτες γκαλερί που ρωτούν την τιμή ενός έργου τέχνης που δεν είναι τίποτα άλλο από ένας απλός πυροσβεστήρας ή ένα ξεχασμένο αντικείμενο σε ένα τραπέζι.

To... πείραμα του Banksy

Μια πολύ ενδιαφέρουσα ματιά στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης έδωσε το ντοκιμαντέρ του διάσημου Βρετανού καλλιτέχνη Banksy με τίτλο "Exit Through the Gift Shop". Κυκλοφόρησε το 2010 και παρουσιάζει την ιστορία του Τιερί Γκέτα, ενός καλλιτέχνη που πλέον έχει το προσωνύμιο Mr. Brainwash.

Ο Γκέτα ήταν φίλος του Banksy και έφτιαχνε ντοκιμαντέρ για την street art. Ο Βρετανός τον ενθάρρυνε να στραφεί σε κάτι άλλο καθώς θεωρούσε τις ταινίες του κακές. Αυτός αποφάσισε να ασχοληθεί με τα στένσιλ και ζήτησε από τον Banksy να τον στηρίξει σε μια έκθεση που θα έκανε. Παρότι τα έργα του Mr Brainwash δεν άρεσαν στον Βρετανό πείστηκε να πει κάτι για την έκθεση. "Ο Mr Brainwash δεν είναι τίποτα απ' όσα περιμένετε, είναι πολύ χειρότερος" δήλωσε ο Banksy και ήταν αρκετό να προκαλέσει μαζικό ενδιαφέρον.

Καθώς προχωρά το ντοκιμαντέρ βλέπουμε τον Γκέτα να παράγει μαζικά στένσιλ, να μην ενδιαφέρεται καθόλου για την οργάνωση της έκθεσης και να ασχολείται αποκλειστικά με την προώθηση της. Τελικά χάρη στη βοήθεια συνεργατών του Banksy η έκθεση ανοίγει και η επιτυχία της είναι τεράστια. Χιλιάδες άνθρωποι την επισκέπτονται και ο Γκέτα βγάζει ένα εκατομμύριο δολάρια μέσα στην πρώτη εβδομάδα. Ο κόσμος θεωρώντας πως ο Mr Brainwash έχει την αποδοχή του Bansky πλήρωνε χιλιάδες δολάρια για τα έργα του αδιαφορώντας ουσιαστικά για όλα τα άλλα.

O Bansky παραδέχεται ότι το φιλμ ήταν ένα μάθημα γι' αυτόν για το πώς τελικά ορίζεται η καλή ή κακή τέχνη. "Έκανα λάθος που τον βοήθησα" λέει γελώντας στο τέλος του ντοκιμαντέρ ενώ αργότερα μέσω εκπροσώπου του θα τονίζει: "Πιστεύω ότι είναι κάποιο είδος φάρσας, δεν ξέρω όμως για ποιον είναι φάρσα. Τελικά δεν ξέρω αν είναι καν φάρσα".

Ο Ατματσίδης και τα αδέλφια Μπερεζούτσκι

Πάνω στο θέμα της σύγχρονης τέχνης μια καυστική σατιρική ματιά αποτέλεσε και το... πείραμα της τηλεοπτικής εκπομπής "Ό,τι να 'ναι" το 2016. Ένας από τους συνεργάτες της εκπομπής επισκέφθηκε τη Διεθνή Συνάντηση Σύγχρονης Τέχνης και μίλησε με επισκέπτες της.

Στο βίντεο βλέπουμε ανθρώπους να δηλώνουν πως σκοπεύουν σίγουρα θα επισκεφθούν την έκθεση ζωγραφικής του Αφρικανού ζωγράφου Πίτερ Οφορίκουε (πρώην ποδοσφαιριστής του Ολυμπιακού), ότι ο Ηλίας Ατματσιδης (παλαίμαχος γκολκίπερ της ΑΕΚ) είναι μια ενδιαφέρουσα μορφή της τέχνης, πολύ διαβασμένος και έχει προσφέρει πολλά. Υπεύθυνος της έκθεσης τονίζει ότι δεν μπορεί να κοστολογηθεί συγκεκριμένο έργο τέχνης του Πιερλουίτζι Κολίνα (Ιταλός διαιτητής ποδοσφαίρου) και επισκέπτρια αναφέρει ότι γνωρίζει καλά την καλλιτεχνική δουλειά των αδελφών Μπερεζούτσκι (Ρώσοι ποδοσφαιριστές).

Με τον φόβο να θεωρηθούν αδαείς οι συνεντευξιαζόμενοι αναγνώριζαν και μιλούσαν για καλλιτέχνες και έργα που φυσικά δεν υπάρχουν.

Επίλογος

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι γενικότερα η σύγχρονη τέχνη και ειδικότερα η εικαστική έχει προσφέρει εκπληκτικά αριστουργήματα. Από την άλλη πάντα θα προκαλεί συζητήσεις ένα έργο όπως μια μπανάνα στον τοίχο που κοστολογείται 150.000 δολάρια.

Σε αυτές τις αφαιρετικές μορφές τέχνης πολλές φορές βλέπεις κάτι εκεί που θέλεις να το δεις ή εκεί που σου υποδεικνύουν ότι πρέπει να το δεις. Ίσως τελικά στην περίπτωση της μπανάνας η πραγματική τέχνη να έγκειται στο γεγονός ότι ο καλλιτέχνης και η γκαλερί έπεισαν τουλάχιστον δύο συλλέκτες να πληρώσουν αυτό το υπέρογκο ποσό για κάτι τόσο καθημερινό και τόσο προσωρινό. 

Όπως είχε πει και ο Μαρσέλ Ντισάν για το διάσημο ουρητήριο που είχε ονομάσει Κρήνη: «Τους πέταξα το ουρητήριο στα μούτρα ως πρόκληση και αυτοί τώρα το θαυμάζουν για την αισθητική του ομορφιά».