Μετά από έναν αιώνα καταπίεσεις οι Αϊνού διεκδικούν τα δικαιώματα
τους. Θέλουμε ο κόσμος να μάθει ότι υπάρχουμε, θέλουμε να μας επιστρέψουν τα λείψανα
των προγόνων μας, λένε
Το Χοκάιντο είναι το βορειότερο νησί της Ιαπωνίας και το
δεύτερο μεγαλύτερο μετά το κεντρικό νησί, Χόνσου, όπου βρίσκεται και η
πρωτεύουσα της χώρας, το Τόκιο. Είναι επίσης η κατοικία των ελάχιστα
εναπομείναντων πλέον ιθαγενών της Ιαπωνίας, των Αϊνού, για τους οποίους πολύ
λίγοι γνωρίζουν.
Ο λαός των Αϊνού έμενε στο νησί για τουλάχιστον 2.000 χρόνια
πριν οι Ιάπωνες κατακτήσουν το νησί και φροντίσουν με κάθε τρόπο να
«εξαφανίσουν» τους ιθαγενείς και τον πολιτισμό τους.
Η
παράδοση της αρκούδας
«Αυτή είναι η καλύβα της αρκούδας», λέει η χαμογελαστή 70χρονη Κιμίκο Ναράκι στην
ανταποκρίτρια του BBC, Έλι
Κομπ δείχνοντας σε μια ξυλινη κατασκευή φτιαγμένη από στρογγυλούς κορμούς και
τοποθετημένη πάνω σε στύλους.
«Πιάναμε δύο αρκούδες όταν ήταν ακόμα μωρά και τις
μεγαλώναμε ως μέλη της οικογένειάς μας. Μοιράζονταν μαζί μας το φαγητό μας και
ζουν στο χωριό μας. Όταν έφτανε η στιγμή, ελευθερώναμε την μια αρκούδα στο
δάσος και σκοτώναμε την άλλη για να την φάμε», αφηγείται. Οι ντόπιοι πίστευαν
ότι έχοντας συμπεριφερθεί καλά στην αρκούδα όσο ήταν στη ζωή το πνεύμα του
ιερού αυτού ζώου θα εξασφάλιζε καλή τύχη στην κοινότητα.
Η Ναράκι, η οποία μοιάζει πολλές δεκαετίες νεότερη από τα 70 της χρόνια, είναι Αϊνού. Ζει ακόμα στο Χοκάιντο, το νησί όπου ζούσαν και οι πρόγονοί της όταν κατείχαν ακόμα πολύ μεγαλύτερα εδάφη. Παρόλο που οι Αϊνού είναι μια φυλή ιθαγενών για τους οποίους λιγοι γνωρίζουν, μελετώνται με μεγάλο ενδιαφέρον από ανθρωπολόγους εξαιτιας της πολύ ξεχωριστής τους πολιτιστικής, γλωσσικής και φυσικής ταυτότητας. Παρόλο που ζούσαν στο Χοκάιντο για χιλιάδες χρόνια καταπιέστηκαν και περιθωριοποιήθηκαν από τους Ιάπωνες για αιώνες.
Η
ιστορία των Αϊνού
Αν και δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για την προέλευση των
Αϊνού, οι περισσότεροι μελετητές πιστεύουν ότι είναι απόγονοι μιας φυλής
αυτοχθόνων που είχε εξαπλωθεί στη βόρεια Ασία. Οι Αϊνού ονόμαζαν το Χοκάιντο «Ainu Moshiri» (Γη των Αϊνού) και
ασχολούνταν κατά κύριο λόγο με το κυνήγι, το ψάρεμα και τη συλλογή τροφής.
Ζούσαν κυρίως στις πιο ζεστές νότιες ακτές και είχαν εμπορικές σχέσεις με τους
Ιάπωνες. Ωστόσο μετά την Μεταρρύθμιση Μεϊτζί στην Ιαπωνία πριν από περίπου 150
χρόνια (η μεταρρύθμιση αποτέλεσε μια σημαντική προσπάθεια εκσυγχρονισμού της
Ιαπωνίας), πολλοί κάτοικοι της Ιαπωνίας άρχισαν να μετακομίζουν στο Χοκάιντο με
την Ιαπωνία να χρησιμοποιεί το νησί ως αποικία. Τότε, ξεκίνησαν οι πολιτικές
διακρίσεων κατά του ντόπιου πληθυσμού με αποκορύφωμα έναν νόμο του 1899, ο
οποίος όριζε ότι οι Αϊνού θα πρέπει να φύγουν από τους παραδοσιακούς τόπους
κατοικίας τους και να μετεγκατασταθούν στις ορεινές περιοχές στο κέντρο του
νησιού.
«Είναι μια πολύ άσχημη ιστορία», επισημαίνει ο καθηγητής νομικής Κουνιχίκο Γιοσίντα, ο οποίος διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Χοκάιντα. Οι Αϊνού εξαναγκάστηκαν να στραφούν στην γεωργία, αφού πλέον δεν μπορούσαν να ψαρεύουν τον σολομό που ζούσε στα ποτάμια τους και να κυνηγούν τα ελάφια που ζούσαν στα δάση του. Επιπλέον, εξαναγκάστηκαν να χρησιμοποιούν ιαπωνικά ονόματα, να μιλούν μόνο ιαπωνικά εγκαταλείποντας τη γλώσσα τους, ενώ τους απαγορεύτηκε οποιαδήποτε πολιτιστική τελετή του παρελθόντος τους, όπως η παράδοση με τις αρκούδες. Ο στιγματισμός που ακολούθησε οδήγησε πολλούς Αϊνού να κρύβουν την ταυτότητά τους με τα αποτελέσματα να είναι ορατά μέχρι και σήμερα καθώς οι περισσότεροι ιθαγενείς είναι φτωχοί, χωρίς καμία πολιτική εκπροσώπηση, ενώ η γνώση του παρελθόντος τους έχει αρχίσει να χάνεται. Μάλιστα, Ιάπωνες ερευνητές έφτασαν στο σημείο να λεηλατούν παραδοσιακούς τάφους των Αϊνού από τον 19ο αιώνα ως και το 1960, παίρνοντας τεράστιο όγκο λειψάνων για τις μελέτες τους χωρίς ωστόσο να τα επιστρέφουν ποτέ.
Κάτι
αλλάζει
Πρόσφατα ωστόσο κάτι φαίνεται να αλλάζει για τους Αϊνού.
Μόλις τον Απρίλιο του 2019 αναγνωρίστηκαν από την ιαπωνική κυβέρνηση για πρώτη
φορά επίσημα ως ιθαγενείς της Ιαπωνίας. Είχαν προηγηθεί πολλά χρόνια συζήτησης
τα οποία κατέληξαν σε μια πιο θετική θεώρηση του πολιτισμού των Αϊνού, οι
οποίοι πλέον μπορούσαν ελεύθερα να είναι περήφανοι για την γλώσσα τους και την
καταγωγή τους.
«Είναι σημαντικό να προστατεύσουμε την τιμή και την αξιοπρέπεια των Αϊνού και να την μεταδώσουμε στις νέες γενιές ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχει μια ζωντανή κοινότητα με ιδιαίτερες αξίες», ανέφερε ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης Γιοσιχίντε Σούγκα.
Η Κιμίκο Ναράκι παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην διατήρηση της ταυτότητας των Αϊνού. Η ίδια κάνει ξεναγήσεις σε παραδοσιακά χωριά των ιθαγενών, τα οποία αποτελούν μέρος του Κέντρου Προώθησης του Πολιτισμού των Αϊνού, το πρώτο κρατικό κέντρο που από το 2003 στηρίζει τον πολιτισμό των ιθαγενών. Σε αυτό οι επισκέπτες έρχονται σε επαφή με τις δημιουργίες των Αϊνού, τα ρούχα που φορούσαν, βλέπουν παραδοσιακές χορογραφίες και μπορούν να καταλάβουν πώς ζούσαν οι Αϊνού στα μέρη αυτά, όταν γύρω τους υπήρχε μόνο η άγρια φύση.
«Το 97% των Αϊνού δεν παρουσιάζονται επίσημα ως Αϊνού. Όμως, όταν οι άνθρωποι έρχονται εδώ και βλέπουν όλα αυτά είναι πολύ περήφανοι για τον πολιτισμό τους», αναφέρει ο ανθρωπολόγος Τζέφρι Γκάιμαν του Πανεπιστημίου του Χοκάιντο.
«Αν προσπαθούσα να πως στους ανθρώπους για τα δικαιώματα των Αϊνού κανένας δεν θα ενδιαφερόταν. Όταν όμως βλέπουν τον χορό μας ή τη μουσική μας, αυτό τους κάνει να θέλουν να μάθουν περισσότερα για εμάς», αναφέρει η Ριόκο Ταχάρα, μια ακτιβίστρια Αϊνού.
Ωστόσο, κανένας ιθαγενής Αϊνού δεν μένει στο κέντρο. Το
χωριό είναι απλώς ένα αντίγραφο για να δει ο κόσμος πώς ζούσαν παλιά οι Αϊνού.
Στην πραγματικότητα υπάρχουν πια πολύ λίγες γειτονιές όπου μένουν οι ιθαγενείς
διασκορπισμένες στο Χοκάιντο. Αν και δεν υπάρχουν επίσημες καταγραφές
υπολογίζεται ότι σήμερα ζουν περίπου 20.000 Αϊνού σε διάφορες πόλεις και χωριά
του Χοκάιντο.
Τα
σημάδια τους παντού
Αν και οι Ιάπωνες προσπάθησαν με κάθε τρόπο να αφανίσουν του
Αϊνού, τα σημάδια τους είναι παντού για οποιον ξέρει να τα αναγνωρίσει. Ακόμα
και η ονομασία της πρωτεύουσας του Χοκάιντο, το Σαπόρο, προέρχεται από την
γλώσσα των ιθαγενών. Η λέξη προέρχεται από τις λέξεις «sat» (στεγνό) poro (μεγάλο) και pet (ποτάμι) καθώς η πόλη βρίσκεται δίπλα στον
ποταμό Τογιοχίρα. Το ίδιο και η περιοχή Σιρετόκο, η οποία είναι το κομμάτι γης
που βγαίνει μέσα στη θάλασσα στο βορειοανατολικό σημείο του νησιού. Η λέξη στα
Αϊνού σημαίνει της γης (siri) που
προεξέχει (etuk).
Οι εναπομείνατες Αϊνού οργανώνουν ακόμα τα δικά τους ετήσια φεστιβάλ, ενώ έχουν σχηματίσει την δική τους καλλιτεχνική ομάδα που δημιουργεί παραδοσιακές κατασκευές, ενώ έχουν και το δικό τους μουσικό γκρουπ. Εστιατόρια στο Σαπόρο σερβίρουν ακόμα παραδοσιακό φαγητό Αϊνού και είναι σημεία συνάντησης της κοινότητας. Εδώ και λίγα χρόνια ένα πολύ διάσημο manga της Ιαπωνίας, το Golden Kamuy, παρουσιάζει έντονα τον πολιτισμό των Αϊνού κάνοντάς τον γνωστό σε όλη τη χώρα.
«Τα τελευταία χρόνια οι άνθρωποι ενδιαφέρονται περισσότερο για τους Αϊνού. Αυτό με κάνει περήφανη, αλλά μένει αρκετή ακόμα δουλειά», λέει η Ταχάρα.
Ήδη μάλιστα η κυβέρνηση ετοιμάζει ένα είδος εθνικού μουσείου των Αϊνού, το National Park for Ethnic Harmony, το οποίο επρόκειτο να ανοίξει τις πόρτες του τον Απρίλιο, ωστόσο τα σχέδια ακυρώθηκαν λόγω του κοροναϊού.
"Ο
κόσμος πρέπει να μάθει"
Όμως πολλοί ειδικοί θεωρούν ότι η πρόσφατη αναγνώριση της
κοινότητας δεν είναι αρκετή. Αναφέρουν ότι η ιαπωνική κυβέρνηση απλά
προσποιείται ότι ενδιαφέρεται. Το νέο νομοσχέδιο δεν δίνει στους ιθαγενείς
ξεκάθαρα και ισχυρά δικαιώματα. "Οι Αϊνού δεν μπορούν να ψαρέψουν σολομούς
και τα φράγματα συνεχίζουν να σηκώνοντας σε ιερές τοποθεσίες. Δεν υπάρχει
αυτοδιάθεση, ομαδικά δικαιώματα και αποζημιώσεις. Είναι απλά μια πολιτιστική
παράσταση. Η αναγνώριση είναι ουσιαστικά συμβολική και χωρίς ουσία. Η
πραγματικότητα είναι ότι πρόκειται για μια ντροπιαστική κατάσταση" λέει ο
Γιοσίντα.
Οι Αϊνού ονειρεύονται ότι θα μπορέσουν να ζήσουν ξανά σε αρμονία με τη φύση. Εκεί θα ήθελα να επιστρέψουν. "Αυτό που θέλω είναι να έχω και πάλι μια περιοχή όπου θα μπορώ να κυνηγήσω και να ψαρέψω ελεύθερα. Μια περιοχή που θα μπορώ να καλλιεργήσω παραδοσιακά" αναφέρει η Ταχάρα.
Όλο και περισσότερα μέλη των Αϊνού μαθαίνουν πάλι την μητρική τους γλώσσα η οποία έχει επισήμως ανακηρυχτεί υπό εξαφάνιση από την Unesco. Όσο για το μήνυμα που θέλουν να στέιλουν και τι ελπίζουν για το μέλλον τους η Ταχάρα λέει: "Θέλω να πω στον κόσμο ότι η Ιαπωνία είχε και χει ιθαγενείς. Ο κόσμος δεν το γνωρίζει. Θέλω να υπάρχει αλληλοσεβασμός, να σεβόμαστε τη ζωή του άλλου και να ζούμε με ειρήνη σε αυτή τη χώρα. Φυσικά θα ήθελα να επιστρέψουν τα λείψανα των προγόνων μας. Να επιστραφούν στους τάφους από τους οποίους τα πήραν".