Το podcast που θεωρούταν σημείο αναφοράς στη σύγχρονη δημοσιογραφία αποδείχθηκε τελικά μια απάτη. Πώς μια κορυφαία δημοσιογράφος έπεσε θύμα του πάθους της να παρουσιάσει κάτι μοναδικό
Όσοι τον Απρίλιο του 2018 άκουσαν το podcast «Caliphate» συμφώνησαν πως η δημοσιογραφία έκανε ένα βήμα μπροστά. Το δημιούργημα της Ρουκμίνι Καλιμάκι ήταν άρτιο από κάθε άποψη. Μια εκπληκτική ατμοσφαιρική διήγηση δέκα επεισοδίων με εναλλαγή εικόνων και μουσική επένδυση. Εκεί η δημοσιογράφος των New York Times παρουσίασε την ιστορία ενός νεαρού που εντάχθηκε στο ISIS και έζησε στο χαλιφάτο.
Πέραν από την αρτιότητα της παραγωγής όμως αυτό που έκανε το podcast να ξεχωρίζει είναι ότι η Καλιμακί όχι μόνο είχε στα χέρια της επίσημα έγγραφα του «Νταές» αλλά εντόπισε και μιλούσε απευθείας με τον τζιχαντιστή.
Ο εκτελεστής
Ο Αμπού Χουζάιφα αλ Καναντί περιέγραψε με συγκλονιστικές λεπτομέρειες στη ρουμανική καταγωγής δημοσιογράφο το πώς ταξίδεψε από το Πακιστάν στη Ράκα και το πώς έγινε μέλος της αστυνομίας του χαλιφάτου. Σε κάθε νέο επεισόδιο ο νεαρός, ο οποίος πλέον ζούσε με άλλο όνομα στον Καναδά, έκανε νέες αποκαλύψεις.
Μίλησε για το πώς το ISIS οργάνωνε τρομοκρατικά χτυπήματα στη Δύση και πώς εκπαίδευε μάρτυρες. «Ήθελαν να κάνουν κάτι ανάλογα εντυπωσιακά με την 11η Σεπτεμβρίου. Ήθελαν να ξεπεράσουν την Αλ Κάιντα, να ξεχωρίσουν» θα πει και θα μιλήσει για χάρτες που του έδειξαν με στόχους στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Στην κορύφωση του ηχητικού ρεπορτάζ ο νεαρός αποκάλυψε πως όχι μόνο παρακολούθησε εκτελέσεις αλλά ήταν και ο ίδιος δήμιος. Με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες περιέγραψε πως εκτέλεσε έναν άντρα με μια σφαίρα στο κεφάλι και πως σκότωσε έναν άλλο μαχαιρώνοντας τον στην καρδιά. «Πήραμε μετά το πτώμα του και το κρεμάσαμε σε ένα σταυρό για να το βλέπουν όλοι» θα πει.
Ενδιάμεσα στη διήγηση της ιστορίας του Αμπού Χουζάιφα αλ Καναντί, η Καλιμάκι μιλούσε για έγγραφα, τα οποία είχαν εντοπίσει συνεργάτες της σε εδάφη που ανήκαν στο «Νταές», μαρτυρίες και φωτογραφίες που επιβεβαίωναν όλα όσα έλεγε. Η ακρόαση του Caliphate ήταν πραγματικά μια μοναδική εμπειρία και αποκόμιζες την εντύπωση ότι η δημοσιογράφος και η ομάδα της είχαν κάνει μια ενδελεχή έρευνα και διείσδυσαν στα άδυτα του χαλιφάτου. Σύσσωμη η δημοσιογραφική κοινότητα έπλεξε το εγκώμιο του podcast που κέρδισε υποψηφιότητα για βραβείο Πούλιτζερ. Η Καλιμακί τιμήθηκε με αρκετά βραβεία για το δημιούργημα της.
Τα... σύννεφα
Τα πρώτα ερωτηματικά για το πόσο αξιόπιστος ήταν ο Αλ Καναντί εκφράστηκαν από μια δημοσιογράφο του CBS περίπου έναν μήνα μετά την ολοκλήρωση του podcast. Δεν δόθηκε όμως συνέχεια καθώς η Καλιμακί παρουσίασε φωτογραφίες που της έδωσε ο τζιχαντιστής στις οποίες εμφανιζόταν να είναι στη Συρία με στρατιωτική περιβολή και όπλα.
Για την καναδική κυβέρνηση όμως το θέμα ήταν πολύ σοβαρότερο. Χιλιάδες Καναδοί πολίτες ζήτησαν από την κυβέρνηση να εντοπίσει να συλλάβει τον εκτελεστή του ISIS που ζούσε στην χώρα. Ξεκίνησε λοιπόν επίσημη έρευνα για την υπόθεση του.
Ο αυτοαποκαλούμενος Αμπού Χουζάιφα αλ Καναντί ήταν τελικά ο νεαρός Πακιστανός Σεχροζέ Τσαουντρί. Όπως αποκαλύφθηκε το όνομα του 26χρονου δεν υπήρχε σε καμία λίστα με μαχητές του ISIS και κανείς δεν τον γνώριζε. Πιθανότατα δεν ταξίδεψε ποτέ στη Συρία και αν το έκανε ήταν για ένα πολύ μικρό διάστημα. Δεν εντάχθηκε λοιπόν στην αστυνομία του χαλιφάτου, δεν συμμετείχε σε εκπαίδευση για τρομοκρατικά χτυπήματα και φυσικά δεν έκανε ποτέ εκτελέσεις. Η ιστορία του Τσαουντρί ήταν μια απάτη και το Caliphate ένα κίβδηλο αριστούργημα.
Οι New York Times παρουσίασαν αρχικά κάποια στοιχεία και μαρτυρίες αξιωματούχων για να εξηγήσουν πώς έφτασαν στο σημείο να δώσουν έγκριση για τη δημοσίευση του podcast. Γρήγορα όμως παραδέχθηκαν ότι οι αποκαλύψεις για τον 26χρονο τους προβληματίζουν και ξεκινούν τη δική τους έρευνα. Η Καλιμάκι σιώπησε.
Το μεγάλο πλήγμα στην αξιοπιστία της ήρθε όταν ερευνητής που είχε προσλάβει η δημοσιογράφος αποκάλυψε πως η Καλιμακί αντιμετώπιζε τα στοιχεία επιλεκτικά. «Μας πίεζε να βρούμε στοιχεία που θα επιβεβαιώνουν τα όσα έλεγε ο Τσαουντρί και παρέβλεπε ό,τι δεν της έκανε και αμφισβητούσε την αξιοπιστία του 26χρονου» θα πει ο ερευνητής. O Τσαουντρί «πούλησε» την ιστορία που ήθελε να ακούσει η Καλιμακί. Η δημοσιογράφος ένιωσε ότι έχει στα χέρια της ένα εκπληκτικό θέμα και δεν θα... επέτρεπε στην αλήθεια να της την χαλάσει.
Η αλήθεια
Τον Σεπτέμβριο του 2020 οι καναδικές αρχές συνέλαβαν τον Τσαουντρί και τον κατηγόρησαν επίσημα για απάτη. Λίγες μέρες μετά τη σύλληψη οι Times ανακοίνωσαν ότι θα κάνουν μια νέα έρευνα πάνω σε όλη την υπόθεση του Caliphate. Τα αποτελέσματα της ανακοινώθηκαν στις 18 Δεκεμβρίου 2020. Με τίτλο «Μια καθηλωτική ιστορία του ISIS που ειπώθηκε σε ένα podcast των Times καταρρέει» η εφημερίδα παραδέχθηκε πως το Caliphate βασίστηκε σε ψευδή στοιχεία. Με ένα εκτενέστατο κείμενο, στο οποίο δεν αναφέρεται πουθενά η Ρουκμίνι Καλιμάκι, οι Times επιβεβαιώνουν ότι ναι μεν ο Τσαουντρί είναι οπαδός του τζιχαντισμού και είχε πάθος με το ISIS αλλά ποτέ δεν υπήρξε μέλος του. Τίποτα δεν αποδεικνύει ότι ταξίδεψε στη Συρία και εντάχθηκε στο «Νταές», όλα όσα διηγήθηκε είναι αποκύημα της φαντασίας του. Οι φωτογραφίες που έδωσε στην Καλιμακί είναι είτε αλιευμένες από το διαδίκτυο, είτε από μέρη όπου δεν δραστηριοποιούνταν το ISIS. Ο... εκτελεστής του χαλιφάτου είναι τελικά ένας Πακιστανός φοιτητής που ζει στο Τορόντο. Αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα και έχει γενικότερα μια βαρετή ζωή.
«Είναι σίγουρα οπαδός του ISIS, 100%. Έτσι φαίνεται ότι δημιούργησε μια φανταστική ιστορία. Δεν είναι δύσκολο να συμβεί. Δεν είχε ζωή, δεν είχε φίλους και τον κατάπιε όλο αυτό το υλικό για το ISIS που έβλεπε καθημερινώς στο διαδίκτυο» αναφέρει ο Μουμπίν Σάικ, συνεργάτης της αστυνομίας και ειδικός σε θέματα τρομοκρατίας. Ο Τσαουντρί έχει πλέον αφεθεί ελεύθερος και ο δικηγόρος του δηλώνει ότι σκοπεύει «να υπερασπιστεί με πάθος τον εαυτό του». Έχει πέσει στην παγίδα που έστησε ο ίδιος στον εαυτό του καθώς πλέον, σύμφωνα με όσα υποστήριζε, είναι είτε απατεώνας, είτε εκτελεστής του χαλιφάτου.
Το Caliphate ως παράδειγμα για το μέλλον
Η Ρουκμίνι Καλιμάκι δεν έχει αντιδράσει σε όλες αυτές τις αποκαλύψεις. Παραμένει σιωπηλή όλο αυτό το διάστημα. Η δουλειά της, πριν το συγκεκριμένο podcast, λειτουργεί προς υπεράσπιση της. Ενισχύει το σενάριο πως πιθανότητα έπεσε θύμα του πάθους της να στηρίξει ένα συγκλονιστικό αλλά χωρίς αξιοπιστία θέμα, πράγμα όμως απαράδεκτό για δημοσιογράφο με την εμπειρία της. Δεν είδε τα στοιχεία και δεν στάθηκε στις ανακολουθίες του Τσαουντρί.
Πλέον το Caliphate θα μνημονεύεται ως ένα κακό παράδειγμα ερευνητικής δημοσιογραφίας που θα υπενθυμίζει πως η αλήθεια, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, έρχεται στο φως. Από την άλλη ως παραγωγή παραμένει ένα αριστούργημα που αποτελεί οδηγό για το μέλλον της δημοσιογραφίας. Ο κόσμος έχει ανάγκη από παραγωγές σαν το Caliphate που δεν θα θυσιάσουν όμως την πραγματικότητα στο βωμό της εμπορικότητας.