Για έξι ώρες η Αμπράμοβιτς στάθηκε μπροστά στο κοινό και το προκάλεσε να τη δει σαν αντικείμενο και να χρησιμοποιήσει 72 αντικείμενα πάνω της. Αυτό που ακολούθησε ήταν τρομακτικό
Το 1974 η Μαρίνα Αμπράμοβιτς στάθηκε
μπροστά στο κοινό παρουσιάζοντας το σώμα της σαν αντικείμενο. Η εικαστική καλλιτέχνιδα
ήταν 28 ετών όταν παρουσίασε, στο Studio Morra στη Νάπολη, την περφόρμανς «Rhythm 0»
η οποία στην ουσία ήταν ένα συγκλονιστικό κοινωνικό πείραμα.
Η Αμπράμοβιτς στεκόταν ακίνητη και δεν
αντιδρούσε δίνοντας στο κοινό το δικαίωμα να κάνει ό,τι ήθελε στο κορμί της.
Μπροστά στην Σέρβα καλλιτέχνιδα υπήρχε ένα τραπέζι με 71 αντικείμενα τα οποία ο
κόσμος μπορούσε να χρησιμοποιήσει. Ανάμεσα τους ήταν ένα τριαντάφυλλο, ένα άρωμα,
μέλι, ψωμί, κρασί, ένας καθρέφτης, ένα κραγιόν, ένα ψαλίδι, νυστέρι, τανάλια,
μια μεταλλική μπάρα, μια σφαίρα και ένα όπλο.
Το «Rhythm 0» κρατούσε συνολικά έξι ώρες. Η Αμπράμοβιτς
στηνόταν μπροστά στο κοινό στις οκτώ το βράδυ και αποχωρούσε στις δύο το πρωί. Μια
επιγραφή ανέφερε:
«Οδηγίες: Υπάρχουν 72 αντικείμενα πάνω
στο τραπέζι τα οποία κάποιος μπορεί να τα χρησιμοποιήσει επάνω μου όπως επιθυμεί.
Εγώ είμαι το αντικείμενο. Κατά τη διάρκεια της περφόρμανς παίρνω την πλήρη
ευθύνη».
«Ήθελα να δω μέχρι που μπορεί να φτάσει το κοινό»
Η Αμπράμοβιτς ήταν αποφασισμένη να
φτάσει στα άκρα. Δεν θα αντιδρούσε ακόμα και αν την βασάνιζαν ή την κακοποιούσαν.
«Ήθελα να δω μέχρι που μπορεί να φτάσει
το κοινό αν ο καλλιτέχνης δεν κάνει τίποτα, δεν αντιδρά. Υπήρχαν αντικείμενα με
τα οποία το κοινό μπορούσε να κάνει όμορφα πράγματα, υπήρχε όμως και το
αντίθετο. Μπορούσαν ακόμα και να βάλουν την σφαίρα στο όπλο και να με
σκοτώσουν. Ήθελα όμως να πάρω αυτό το ρίσκο. Να δω πώς θα αντιδράσει το κοινό
σε μια τέτοια περίσταση» τονίζει η Αμπράμοβιτς.
Το «Rhythm 0» αναζητούσε απάντηση στο πώς θα
λειτουργήσει ο άνθρωπος αν του δώσουν πλήρη ελευθερία πάνω σε ένα ξένο σώμα. Τι
θα επιλέξει; Πώς θα λειτουργήσουν οι άντρες απέναντι σε μια όμορφη γυναίκα που
λέει «είμαι αντικείμενο, μπορείτε να κάνετε ό,τι θέλετε»;
Από τα τριαντάφυλλα στα βασανιστήρια
Αρχικά οι αντιδράσεις ήταν ήπιες. Το
κοινό παρακολουθούσε την Αμπράμοβιτς και περιεργαζόταν τα αντικείμενα. Κάποιος
την πλησίασε και την έστρεψε ώστε να κοιτάζει αλλού. Ένας άλλος της έδωσε ένα
τριαντάφυλλο.
Ο κριτικός Τόμας ΜακΈβιλεϊ, ο οποίος
ήταν παρών, θυμάται:
Ξεκίνησε ήρεμα. Κάποιος την έστρεψε.
Κάποιος έσπρωξε τα χέρια της στον αέρα. Κάποιος άλλος την άγγιξε κάπως απαλά. Η
Ναπολιτάνικη νύχτα άρχισε να ανάβει. Την τρίτη ώρα, όλα τα ρούχα της κόπηκαν με
ξυράφι. Την τέταρτη ώρα, οι ίδιες λεπίδες άρχισαν να εξερευνούν το δέρμα της.
Διάφορες μικρές σεξουαλικές επιθέσεις πάνω στο σώμα της. Ήταν όμως τόσο
αφοσιωμένη στο πείραμα που δεν θα είχε αντισταθεί ακόμα και στον βιασμό ή τη
δολοφονία της. Τα πράγματα χειροτέρευσαν τις τελευταίες δύο ώρες.
Αντιμέτωπο με την παραίτηση της θέλησης
της και την σιωπηρή κατάρρευση της ανθρώπινης ψυχολογίας ένα προστατευτικό γκρουπ
άρχισε να δημιουργείται μέσα στο κοινό. Όταν κάποιος έβαλε ένα γεμάτο όπλο στο
κεφάλι της Μαρίνα και το δικό της δάχτυλο άγγιξε τη σκανδάλη μια μάχη ξέσπασε
μεταξύ των ομάδων που είχαν δημιουργηθεί στο κοινό».
Όσο περνούσε η ώρα φαινόταν να ελευθερώνονται κτηνώδη ένστικτα ενός τουλάχιστον μέρους του κοινού. «Από τα φιλιά και το τριαντάφυλλο εξελίχθηκε γρήγορα σε κάτι άλλο. Το κοινό γινόταν όλο και πιο άγριο. Έκοψαν τον λαιμό μου και ήπιαν το αίμα μου. Με μετέφεραν, με ξάπλωσαν στο τραπέζι και έβαλαν ένα μαχαίρι ανάμεσα στα πόδια μου. Πήραν το ψαλίδι και έκοψαν τα ρούχα μου αφήνοντας με γυμνή» τονίζει η καλλιτέχνιδα από τη Σερβία.
Η Αμπράμοβιτς κατέληξε ημίγυμνη,
κακοποιημένη με αίμα να τρέχει από τον λαιμό της. Στις εικόνες που υπάρχουν από
τις τελευταίες στιγμές της παράστασης τη βλέπουμε γυμνή να περιστοιχίζεται
κυρίως από άντρες. Είχε πλέον μετατραπεί (και) σε αντικείμενο σεξουαλικό
ενδιαφέροντος.
«Αν αφήσεις το κοινό να αποφασίσει μπορεί να σε σκοτώσει»
Όταν ολοκληρώθηκε η περφόρμανς και
έφυγε από τον χώρο η εικονα έμοιαζε απόκοσμη. Ήταν όμως το ίδιο το κοινό που είχε δημιουργήσει
αυτή την εικόνα, το κοινό στο οποίο είχε δοθεί η απόλυτη ελευθερία επί ενός συνανθρώπου
τους. Καθώς αποχωρούσε το κοινό και απομακρυνόταν από αυτή, δεν ήθελε καν να την
κοιτάξει σαν να ντρεπόταν για αυτό που είχε συμβεί. «Μετά από έξι ώρες έγινα
και πάλι ο εαυτός μου, σταμάτησα να είμαι η μαριονέττα του κοινού. Δεν
μπορούσαν να με κοιτάξουν στο πρόσωπο. Δεν ήθελαν καμία αλληλεπίδραση ή
αντιπαράθεση μαζί μου. Δεν ήθελαν να θεωρηθούν υπόλογοι ή να κριθούν για αυτό
που έκαναν. Φαινόταν σαν να ήθελαν να ξεχάσουν πώς τους άρεσε να με πληγώνουν»
λέει η Αμπράμοβιτς.
Όσο για το τι της δίδαξε το «Rhythm 0» τονίζει: «Ήταν μια περφόρμανς που έσπρωξε
το σώμα μου στα όρια του. Όταν γύρισα στο ξενοδοχείο διαπίστωσα ότι είχε ασπρίσει
ένα μέρος από τα μαλλιά μου. Αυτό που έμαθα είναι ότι αν αφήσεις το κοινό να
αποφασίσει μπορεί να σε σκοτώσει. Ένιωσα πραγματικά βιασμένη. Έκοψαν τα ρούχα
μου, έβαλαν τα αγκάθια από το τριαντάφυλλο στο στομάχι μου, ένα άτομο με σημάδεψε
με το όπλο στο κεφάλι και ένα άλλο του τράβηξε το χέρι. Δημιούργησε μια
επιθετική ατμόσφαιρα».
Επίλογος
Το «Rhythm 0» ως κοινωνικό πείραμα είναι πράγματι τρομακτικό. Το κοινό είχε την επιλογή να κάνει όμορφα πράγματα με την Αμπράμοβιτς και να την προστατέψει. Μια μερίδα του επέλεξε να την εκμεταλλευτεί και να την κακοποιήσει. Επέλεξε να τη δει γυμνή και ευάλωτη. Το «Rhythm O» θέτει το ερώτημα: Μπορούμε να εμπιστευτούμε τον άνθρωπο στον οποίο δίνεται δύναμη χωρίς έλεγχο και όρια; Η απάντηση είναι: Σίγουρα όχι!