Η Σοβιετική Ένωση έπεσε ωστόσο δύο πολιτες της έμειναν εγκλωβισμένοι στο Διάστημα καθώς δεν υπήρχε το κράτος τους για να οργανώσει την επιστροφή τους!
Το βράδυ των Χριστουγέννων του 1991 η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο υποστάλθηκε για τελευταία φορά από το Κρεμλίνο. Στις 26 Δεκεμβρίου στον ουρανό ανέβηκε η τρίχρωμη σημαία της Ρωσίας και μια νέα εποχή ξεκινούσε για όλους τους πολίτες που κατοικούσαν στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Ωστόσο 358 χιλιόμετρα πάνω από την Γη στον διαστημικό σταθμό Μιρ έμοιαζε σαν να μην έχει αλλάξει τίποτα. Οι αστροναύτες Σεργκέι Κρικάλεφ και Αλεξάντερ Βόλκοφ που βρίσκονταν στον Μιρ συνέχιζαν να φορούν τις στολές τους με την σοβιετική σημαία, ωστόσο την ίδια στιγμή μια απίστευτη οδύσσεια ξεκινούσε γι’ αυτούς, τους τελευταίους σοβιετικούς πολίτες.
Μια μέρα μετά την παραίτηση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στις 25
Δεκεμβρίου 1991 και ενώ τα περισσότερα κράτη ήδη είχαν κηρύξει την ανεξαρτησία
τους, η Σοβιετική Ένωση παύει να υπάρχει ύστερα από 69 χρόνια. Η Ρωσία, μόνη
της πλέον, βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σειρά από τεράστιες προκλήσεις και
προβλήματα σε όλους τους τομείς. Ωστόσο, τα προβλήματά της δεν σταματούν μόνο
στη Γη, αλλά φτάνουν ως το διάστημα. Εκεί, οι Σεργκέι Κρικάλεφ και Αλεξάντερ
Βόλκοφ θα μείνουν σχεδόν παρατημένοι σε τροχιά γύρω από τη Γη καθώς η πάλαι
ποτέ κραταιά Σοβιετική Ένωση δεν έχει πια τα χρήματα για να τους φέρει πίσω στη
Γη, ενώ καμία άλλη χώρα δεν φαίνεται διατεθειμένη να προσφέρει τη βοήθειά της
στον πρώην εχθρό. Ειδικά για τον Κρικάλεφ το κόστος είναι πιο μεγάλο. Έχοντας
μείνει ήδη επτά μήνες στο διάστημα μέχρι την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, θα
αναγκαστεί τελικά να μείνει 311,8 συνεχόμενες μέρες σε τροχιά γύρω από τη Γη καθώς
δεν υπήρχαν τα χρήματα για να τον φέρουν πίσω!
Αυτή είναι η ιστορία των δύο τελευταίων πολιτών της
Σοβιετικής Ένωσης.
Εκτόξευση στο
διάστημα
Ο Σεργκέι Κρικάλεφ ήταν ένας από τους πολλά υποσχόμενους
αστροναύτες της Σοβιετικής Ένωσης στην μάχη της για την κατάκτηση του
διαστήματος. Ήδη από το 1988 είχε αρχίσει να εκπαιδεύεται για να μπορεί να
ανταπεξέλθει σε μακρά παραμονή στον σοβιετικό διαστημικό σταθμό Μιρ αλλά και
για διαστημικές βόλτες έξω από αυτόν. Στο πρώτο του ταξίδι στο διάστημα με την
αποστολή Soyuz TM-7 έμεινε στον διαστημικό σταθμό Μιρ για 151 μέρες και 11
ώρες. Λίγο καιρό μετά στο δεύτερο ταξίδι του επρόκειτο να γράψει ιστορία.
Στις 19 Μαΐου του 1991, ο Κρικάλεφ επέβαινε στην αποστολή
του Soyuz TM-12
μαζί με τον Ανατόλι Αρτσεμπάσκι και την Βρετανίδα Έλεν Σάρμαν. Παρόλο που η
Σοβιετική Ένωση «μαχόταν» με τη Δύση για την κατάκτηση του διαστήματος καθ’ όλη
τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, τα τελευταία χρόνια σημειώνονταν όλο και πιο
συχνές κοινές αποστολές με Σοβιετικούς και δυτικούς αστροναύτες με πρώτη την
κοινή αποστολή του Απόλλο-Σογιούζ του 1975.
 |
| Ο Κρικάλεφ από πάνω με τη μαύρη στολή |
Ο Soyuz TM-12 εκτοξεύτηκε από το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο Καζακστάν σε μια περίοδο που ήδη η Σοβιετική Ένωση βρισκόταν σε κρίσιμη κατάσταση. Παρά την δεινή οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην οποία βρισκόταν η Ένωση, συνέχιζε τις διαστημικές της αποστολές. Προορισμός ήταν και πάλι ο σοβιετικός διαστημικός σταθμός Μιρ. Η Σάρμαν επέστρεψε στη Γη μια εβδομάδα μετά μαζί με το προηγούμενο πλήρωμα που είχε ολοκληρώσει το διάστημα παραμονής του στον Μιρ και στον σταθμό πλέον έμεινε ο Κρικάλεφ με τον Αρτσεμπάσκι. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού πραγματοποίησαν μάλιστα έξι διαστημικούς περιπάτους έξω από το σταθμό, για να πραγματοποιήσουν πειράματα και επισκευές.
Τον Ιούλιο του 1991, οι Κρικάλεφ και Αρτσεμπάσκι έχοντας
περάσει ήδη τρεις σχεδόν μήνες στον σταθμό θα έπρεπε να ετοιμάζονται για την
αναχώρησή τους. Ωστόσο, η ενδιάμεση αποστολή που είχε προγραμματιστεί για τον
Ιούλιο είχε ακυρωθεί καθώς η Σοβιετική Ένωση προσπαθούσε να μειώσει το κόστος.
Έτσι, αντί να φύγουν όπως ήταν αρχικά προγραμματισμένο, συμφώνησαν να
παραμείνουν στον Μιρ μέχρι να φτάσει το επόμενο πλήρωμα τον Οκτώβριο.
Το πραξικόπημα του
Αυγούστου
Οι δυο Σοβιετικοί κοσμοναύτες ακόμα και εκατοντάδες
χιλιόμετρα πάνω από τη Γη αγωνιούσαν για το μέλλον της πατρίδας τους αλλά και
το δικό τους. Όσο αυτοί γυρνούσαν 15 φορές την ημέρα γύρω από την Γη, η
Σοβιετική Ένωση διαλυόταν μέρα με την μέρα στα 15 ανεξάρτητα κράτη της. Τον
Αύγουστο του 1991, το πραξικόπημα που επιχειρήθηκε κατά της κυβέρνησης
Γκορμπατσόφ κατεστάλη σε τρεις μέρες, ωστόσο το πλήγμα ήταν ανεπανόρθωτο.
Τα νέα έφτασαν και στο διάστημα: «Για εμάς το πραξικόπημα
ήταν τελείως απρόσμενο. Δεν καταλαβαίναμε τι συνέβαινε. Όταν συζητούσαμε όλο
αυτό, προσπαθούσαμε να καταλάβουμε πώς οι εξελίξεις θα επηρέαζαν το διαστημικό
πρόγραμμα», θα πει ο Κρικάλεφ αργότερα στους δημοσιογράφους.
Όλο και περισσότερα κράτη διακήρυτταν την ανεξαρτησία τους
και το Καζακστάν ήταν ένα από αυτά που ετοιμάζονταν να αποσχιστούν από την
Σοβιετική Ένωση. Ωστόσο, στο Καζακστάν βρισκόταν και το κοσμοδρόμιο του
Μπαϊκονούρ απ’ όπου οι Σοβιετικοί ταξίδευαν από και προς το Διάστημα και με
τους άντρες της στον Μιρ, η Σοβιετική Ένωση δεν θα άντεχε να το χάσει. Σε μια
απέλπιδα προσπάθεια, η κυβέρνηση Γκορμπατσόφ πρόσφερε στο Καζακστάν τη
δυνατότητα ένας από τους αστροναύτες της να ταξιδέψει στο διάστημα στην επόμενη
προγραμματισμένη αποστολή.
Πράγματι, ο Καζακστανός Τοκτάρ Αουμπακίροφ έφτασε στον Μιρ
στις 2 Οκτωβρίου 1991 με την αποστολή Soyuz TM-13. Μαζί του ήταν ο πρώτος Αυστριακός αστροναύτης Φραντζ
Βιεχμπόκ και ο Σοβιετικός Αλεξάντερ Βόλκοφ. Ο Αουμπακίροφ όμως είχε πολύ μικρή
εμπειρία και δεν είχε εκπαιδευτεί για μακροχρόνια παραμονή στο διάστημα. Φυσικά
δεν ετίθετο ακόμα θέμα μακράς παραμονής στον Μιρ κάποιου μη Ρώσου κοσμοναύτη,
όπως ο Αυστριακός Βιεχμπόκ. Έτσι, δεν υπήρχε κάποιος για να αντικαταστήσει τον
Κρικάλεφ, ο οποίος αναγκάστηκε έτσι να παραμείνει στον Μιρ.
Ο Αουμπακίροφ και ο Βιεχμπόκ μαζί με τον Αρτσεμπάσκι θα
επιστρέψουν στη Γη στις 10 Οκτωβρίου. Ωστόσο, ο Κρικάλεφ και ο Βόλκοφ θα πρέπει να
παραμείνουν στον διαστημικό σταθμό Μιρ, ο οποίος δεν μπορούσε να μείνει χωρίς
πλήρωμα. Οι τρεις μήνες για τον Κρικάλεφ έγιναν πέντε και τώρα ήταν άγνωστο
πότε θα μπορούσε να επιστρέψει στη Γη.
Καθ’ όλη την διάρκεια αυτής της παραμονής, ο Κρικάλεφ
μπορούσε να μιλά σύντομα με την σύζυγό του, Έλενα, η οποία εργαζόταν στο κέντρο
διαστημικού ελέγχου. Οι δυο τους είχαν γνωριστεί μέσω ασυρμάτου στην πρώτη
αποστολή του Κρικάλεφ στον Μιρ και τώρα
είχαν παντρευτεί έχοντας μια κόρη εννέα μηνών. Ο Κρικάλεφ στα σύντομα αυτά
τηλεφωνήματα προσπαθούσε να μάθει πώς τα πήγαινε η οικογένειά του την ώρα που η
οικονομία κατέρρεε.
«Προσπαθούσα να μην του λέω για δυσάρεστα πράγματα επειδή θα
ήταν πολύ δύσκολο γι’ αυτόν. Κι απ’ ό,τι καταλαβαίνω και ο Σεργκέι έκανε το
ίδιο», ανέφερε αργότερα η σύζυγός του σε ένα ντοκιμαντέρ.
Όσο πιο πολύ έμενε στο διάστημα ο Κρικάλεφ, τα πράγματα στην
Σοβιετική Ένωση γίνονταν πιο δύσκολα. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να βρει
περισσότερα χρήματα, η Ένωση πωλούσε θέσεις στον διαστημικό σταθμό Μιρ σε
δυτικές κυβερνήσεις. Κάπως έτσι ταξίδεψε ως εκεί και ο Αυστριακός Βιεχμπόκ
καθώς η Αυστρία αγόρασε τη θέση για επτά εκατ. δολάρια. Υπήρχαν ακόμα και
συζητήσεις για να πουληθεί ο ίδιος ο Μιρ, ενώ βρισκόταν σε λειτουργία, ωστόσο
το σχέδιο αυτό δεν προχώρησε.
Η Σοβιετική Ένωση δεν είχε τους οικονομικούς πόρους για να
οργανώσει μια νέα αποστολή ώστε να αντικαταστήσει τον Κρικάλεφ και ακόμα και σε
αυτή που έστειλαν τον Οκτώβριο οι θέσεις είχαν πουληθεί σε αστροναύτες που δεν
είχαν την απαιτούμενη εμπειρία για να αντικαταστήσουν τον Σοβιετικό κοσμοναύτη.
 |
| Ο Κρικάλεφ (κάτω) και ο Βόλκοφ (πάνω) |
«Η ανθρώπινη φυλή έστειλε τον γιο της στα αστέρια για να εκπληρώσει σημαντικούς στόχους. Αλλά λίγο μόνο αφού έφυγε από τη Γη, χάθηκε το ενδιαφέρον γι’ αυτούς τους στόχους εξαιτίας γήινων και εξηγήσιμων λόγων. Κι άρχισε να ξεχνά τον κοσμοναύτη της. Δεν τον έφερε καν πίσω στον καθορισμένο χρόνο και πάλι για εντελώς γήινους λόγους», έγραφε η σοβιετική εφημερίδα Πράβντα.
Στην πραγματικότητα, ο Κρικάλεφ και ο Βόλκοφ θα μπορούσαν να
είχαν φύγει. Υπήρχε μία ειδικά κατασκευασμένη κάψουλα στον διαστημικό σταθμό,
σχεδιασμένη για αυτόν τον σκοπό. Ωστόσο αυτό θα σήμαινε και το τέλος του Μιρ,
καθώς δεν θα έμενε κανείς πίσω για να ασχοληθεί με τον σταθμό. Έτσι οι δυο τους
αποφάσισαν να μείνουν.
Και εγένετο Ρωσία
Λίγο αργότερα έφτασε η 25η Δεκεμβρίου 1991. Ο
Μιχαήλ Γκορμπατσόφ υπέβαλε την παραίτησή του από την ηγεσία της κυβέρνησης. Μια
μέρα μετά η Σοβιετική Ένωση ήταν παρελθόν και ο Μπόρις Γέλτσιν αναλάμβανε την
ηγεσία της Ρωσίας. Με την κατάσταση στη νέα χώρα να είναι πιο έκρυθμη από ποτέ
το τελευταίο πράγμα που είχαν στο μυαλό τους
οι ιθύνοντες ήταν οι δύο άνθρωποι που βρίσκονταν στο διάστημα.
Εξάλλου υπήρχε ένα ακόμα πρόβλημα. Το κοσμοδρόμιο από το
οποίο θα έπρεπε να εκτοξευτεί μια νέα αποστολή άνηκε πλέον σε ένα διαφορετικό
κράτος, αυτό του Καζακστάν, με το τελευταίο να ζητά υψηλό αντίτιμο για να
επιτρέψει μια απογείωση και προσγείωση στο έδαφός του.
«Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν οικονομικό, επειδή η δική μου
παραμονή στο διάστημα σημαίνει ότι μπορούν να εξοικονομήσουν χρήματα. Λένε ότι
είναι δύσκολο για μένα, δεν είναι καλό για την υγεία μου. Αλλά τώρα που η χώρα
αντιμετωπίζει τόσες δυσκολίες, η προσπάθεια για την εξοικονόμηση περισσότερων
χρωμάτων πρέπει να είναι η βασική προτεραιότητα», έλεγε ο Κιρκάλεφ ενώ
βρισκόταν ακόμα σε τροχιά.
Ωστόσο, αργότερα ο Κρικάλεφ εκμυστηρεύτηκε τους φόβους που
είχε τόσο χιλιόμετρα πάνω από τη Γη: «Αναρωτήθηκα αν είχα τη δύναμη να επιβιώσω
ώστε να ολοκληρώσω το πρόγραμμα, δεν ήμουν σίγουρος».
Η παρατεταμένη παραμονή στο διάστημα ενέχει πάντοτε σοβαρούς
κινδύνους για τους κοσμοναύτες. Η έκθεση στην ακτινοβολία αυξάνει τις
πιθανότητες για δημιουργία καρκίνου, καταρράκτη, αδυναμία στα οστά, μολύνσεις.
Την ίδια στιγμή η περιορισμένη κίνηση και η έλλειψη βαρύτητας κάνει τους μυς να
ατροφούν και το ανοσοποιητικό σύστημα να αδυνατίζει.
25 Μαρτίου 1992
Τελικά, ύστερα από 311 μέρες και 8 ώρες στο διάστημα έφτασε
πλέον η στιγμή ο Κρικάλεφ να αφήσει το σπίτι του για τους τελευταίους δέκα
μήνες. Μια νέα αποστολή Soyuz,
η πρώτη μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και η πρώτη Ρωσο-Γερμανική έφτασε
στον Μιρ και ήρθε επιτέλους η ώρα για τον Κρικάλεφ να γυρίσει σπίτι. Μαζί του
ήρθε ο Βόλκοφ και ο Γερμανός αστροναύτης Kλάους Ντίτριχ Φλέιντ που είχε
ταξιδέψει ως τον Μιρ με την
Ρωσο-Γερμανική αποστολή λίγες μέρες πριν.
Ο Κρικάλεφ ανέπνευσε ξανά γήινο αέρα στις 25 Μαρτίου 1992.
Είχε περάσει 10 μήνες στο διάστημα και είχε κάνει πάνω από 5.000 περιστροφές
γύρω από τη Γη. Όταν βγήκε από την κάψουλα που τον έφερε πίσω ήταν κάτωχρος και
φανερά αδυνατισμένος. Χρειάστηκαν τέσσερις άντρες για να τον μεταφέρουν καθώς ο
ίδιος δεν μπορούσε να σταθεί στα πόδια του. Στη στολή του έφερε το σήμα μια
άλλης εποχής: τη σημαία και τα αρχικά της Σοβιετικής Ένωσης που πλέον δεν
υπήρχε. Αυτός και ο Βόλκοφ, με την ίδια σημαία στη στολή του, ήταν οι
τελευταίοι πολίτες της Σοβιετικής Ένωσης, οι πολίτες που έχασαν την αλλαγή
γιατί πολύ απλά δεν βρίσκονταν στη Γη.
Αρκετά χρόνια αργότερα, ο Κρικάλεφ θα θυμηθεί εκείνη την ημέρα: «Ήταν πολύ ευχάριστα παρόλο που είχαμε να αντιμετωπίσουμε την ξαφνική βαρύτητα. Αλλά ψυχολογικά έφυγε ένα πολύ μεγάλο βάρος. Υπήρχε μια συγκεκριμένη αίσθηση. Δεν μπορώ να την αποκαλέσω ευφορία, αλλά ήταν πολύ όμορφα». Πλέον δεν θα είχε την τεράστια ευθύνη να χειρίζεται τον Μιρ. Θα χρειαζόταν αρκετές εβδομάδες ώστε να νιώσει ξανά φυσιολογικά και αρκετούς μήνες στην γη για να αναρρώσει πλήρως.
 |
| Κρικάλεφ-Βόλκοφ-Φλέιντ κατά την άφιξή τους στη Γη |
Όταν οι δημοσιογράφοι τον ρώτησαν τι τον εξέπληξε περισσότερο στον αλλαγμένο πλανήτη που επέστρεψε, ο Κρικάλεφ δεν έδωσε την απάντηση που πολλοί θα περίμεναν:
«Τι με εκπλήσσει περισσότερο; Αρχικά, η Γη ήταν σκοτεινή και
τώρα είναι λευκή. Ο χειμώνας έχει έρθει και πριν ήταν καλοκαίρι. Τώρα ξεκινά να
ανθίζει και πάλι. Αυτή είναι η πιο εντυπωσιακή αλλαγή που μπορείς να δεις από
το διάστημα», ανέφερε.
Σχετικά με την πολιτική αλλαγή δήλωσε: «Η αλλαγή δεν είναι τόσο δραματική. Ζούσα στη Ρωσία που αποτελούσε μέλος της ΕΣΣΔ, τώρα γύρισα στη Ρωσία που είναι μέλος της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών».
Η ζωή μετά
Παρά την σχεδόν δραματική του εμπειρία, ο Κρικάλεφ συνέχισε
να λατρεύει το διάστημα και όχι μόνο δεν αποσυνδέθηκε από αυτό αλλά έπαιξε
σημαντικό ρόλο στην δημιουργία του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού με την
συνεργασία NASA και Ρωσίας.
Λίγους μόνο μήνες
μετά την επιστροφή του ο Κρικάλεφ έπιασε πάλι δουλειά και ταξίδεψε ως τις ΗΠΑ.
Εκεί εκπαιδεύτηκε και προετοιμάστηκε για να γράψει ξανά ιστορία δύο χρόνια
αργότερα, το 1994, όταν θα γινόταν ο πρώτος Ρώσος αστροναύτης που θα ταξίδευε
στο διάστημα με αστροναύτη της NASA,
τον Τσαρλς Μπόλντεν.
 |
| O Κρικάλεφ έτοιμος για την αποστολή με τη NASA |
«Αφού συναντήθηκα, προετοιμάστηκα και πέταξα με τον Σεργκέι είχα πια μεγάλες ελπίδες ότι οι σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας στο διάστημα θα εξελίσσονταν και ότι μια μέρα θα ήταν πολύ φυσιολογικό Αμερικανοί και Ρώσοι να πετούν μαζί και με αστροναύτες από άλλα κράτη», δήλωσε αργότερα ο Μπόλντεν.
Δεν πέρασαν πολλά χρόνια μετά από αυτήν την κοινή πτήση για
να δημιουργηθεί ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός. Ο Κρικάλεφ ήταν μέλος της πρώτης
επανδρωμένης αποστολής που στάλθηκε στον ΔΔΣ ώστε να προετοιμάσει τον σταθμό
για όλες τις επόμενες αποστολές.
Συνολικά, μέχρι την απόσυρσή του πέταξε έξι φορές στο διάστημα
και έμεινε σε τροχιά συνολικά 803 μέρες,
εννέα ώρες και 39 λεπτά. Με το χρόνο αυτό είναι ο τρίτος αστροναύτης που έχει
περάσει περισσότερο χρόνο εκτός της Γης καθώς τον περνούν μόνο ο Γκενάδι
Παντάλκα και ο Γιούρι Μαλεντσένκο. Σήμερα είναι αντιπρόεδρος της μεγαλύτερης
ρωσικής εταιρείας που κατασκευάζει διαστημικά σκάφη, εργαλεία και εξαρτήματα
για τον ΔΣΣ, Korolev Rocket and Space
Corporation Energia. Πάντα όμως θα είναι γνωστός ως ο τελευταίος πολίτης της Σοβιετικής
Ένωσης.