Από θύμα, θύτης. Πώς ένα παιδί που απήγαγε η ομάδα του Τζόσεφ Κόνι έγινε μια δολοφονική μηχανή. Αυτή είναι η ιστορία του Ντόμινικ Ονγουέν
Για όσους τον γνώριζαν το θέαμα ήταν πολύ περίεργο. Ένας πολέμαρχος με σακάκι και γραβάτα. 'Έμοιαζε τόσο αδύναμος πίσω από το προστατευτικό τζάμι. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Χάγης τον είχε ήδη κρίνει ένοχο για 61 εγκλήματα, μεταξύ των οποίων δολοφονίες, βασανισμούς, απαγωγές και βιασμούς. Πλέον περίμενε την ποινή του.
Κανείς δεν ξέρει τι πέρασε από το μυαλό του Ντόμινικ Ονγκουέν όταν άκουσε πως θα περάσει τα επόμενα 25 χρόνια της ζωής του στη φυλακή. Ίσως να σκέφτηκε πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν εκείνο το πρωί, που πήγαινε στο σχολείο, δεν τον είχαν απαγάγει. Αν κάποιο άλλο παιδί είχε... πάρει τη θέση του.
Ο Ονγκουέν είναι θύμα που μετατράπηκε σε θύτη. Η προσωπική του τραγωδία έγινε η βάση για την καταστροφή εκατοντάδων ζωών. Ένα παιδί που στην προσπάθεια του να επιβιώσει «αγκάλιασε» τη φρίκη και μετατράπηκε στο Λευκό Μυρμήγκι.
Τζόσεφ Κόνι ο... εξαγνιστής
Μετά πτώση του Ίντι Αμίν το 1979 η Ουγκάντα μετατράπηκε σε αρένα για τους διεκδικητές της εξουσίας. Από το 1980 έως το 1986 μαινόταν ο λεγόμενος Bush War με την επικράτηση τελικά του Γιοβερί Μουσεβερί ο οποίος παραμένει πρόεδρος της χώρας μέχρι και σήμερα. Το νέο καθεστώς ξεκίνησε μια λυσσαλέα επιχείρηση κατά των ηττημένων που διέφυγαν κυρίως προς τον βορρά της Ουγκάντας και κρύφτηκαν στη ζούγκλα. Ένας από αυτούς ήταν και ο Τζόσεφ Κόνι.
Ένας θρησκόληπτος μεγαλομανής νεαρός (βοηθός ιερέα ως παιδί) που θεωρούσε πως αποστολή του ήταν να... εξαγνίσει τον κόσμο. Ίδρυσε τον Lord's Resistance Army και ακολούθησε τόσο παρανοϊκές και ακραίες μεθόδους που ακόμα και κάποιοι σύντροφοι του δεν άντεξαν και στράφηκαν εναντίον του. Ο Κόνι έπεισε όσους τον ακολούθησαν ότι βρίσκονται σε αποστολή από τον Θεό μπροστά την οποία δεν μετρούσε τίποτα άλλο. Από τον... εξαγνισμό του δεν γλίτωσαν ούτε οι άμαχοι και πάγια τακτική στρατολόγησης ήταν οι εισβολές σε χωριά και οι απαγωγές παιδιών. Στη συνέχεα, τα αποκτήνωνε μέσω μιας φρικτής εκπαίδευσης και τα μετέτρεπε από θύματα σε θύτες.
Ένα παιδί που ήθελε
να ικανοποιεί τους μεγαλύτερους
Ο Ντόμινικ Οκούμο Σαβίο γεννήθηκε στο χωριό Τσοορούμ στη Βόρεια Ουγκάντα. Επισήμως ως χρονιά γέννησης του αναφέρεται το 1975 αλλά κάποιες αναφορές υποστηρίζουν ότι γεννήθηκε το 1977 ή το 1978. Οι γονείς του ήταν δάσκαλοι και κατά την πάγια τακτική της περιοχής τού έμαθαν ένα ψεύτικο επώνυμο για να το πει σε περίπτωση που τον απαγάγουν. Έτσι οι οικογένειες προστάτευαν τα υπόλοιπα μέλη. Ο Ντόμινικ πήρε το επώνυμο Ονγκουέν που στα σουαχίλι σημαίνει αυτός που γεννήθηκε την εποχή του λευκού μυρμηγκιού. Με αυτό το όνομα θα γινόταν περιβόητος τα επόμενα χρόνια.
Ο θείος του Ντόμινκ, Τζόνσον Οντόνγκο κατέθεσε στο Δικαστήριο για την παιδική ηλικία του ανιψιού του: «Ήταν ένα καλό παιδί που ήθελε πάντα να ικανοποιεί τους μεγαλύτερους. Το πρωί βοηθούσε στο σπίτι και μετά έβγαζε τις κατσίκες για να βοσκήσουν. Ήταν ένα κανονικό παιδί που του άρεσε να παίζει με τους φίλους του. Βοηθούσε τον πατέρα του και σεβόταν τους μεγαλύτερους. Ήθελε να γίνει ιερέας. Τίποτα στη συμπεριφορά του δεν έδειχνε ότι κάποια στιγμή θα έκανε αυτά τα φρικτά εγκλήματα». Όλοι όσοι κλήθηκαν ως μάρτυρες υπεράσπισης μίλησαν για ένα ευγενικό παιδί που ήταν πάντα πρόθυμο να βοηθήσει.
Ο Ντόμινικ πήγαινε στο σχολείο του το πρωί που οι αντάρτες του Κόνι μπήκαν στο χωριό. Τον απήγαγαν μαζί με άλλα δύο αγόρια. Ήταν περίπου δέκα ετών. Οι γονείς του δεν θα τον έβλεπαν ποτέ ξανά. Η μητέρα του Ροζέρ Λαλάρ δολοφονήθηκε από το LRA μέσα στους επόμενους μήνες. Επέμενε να μάθει που είναι το παιδί της και το πλήρωσε. Ο πατέρας του Πολ Οπόμπο σκοτώθηκε τρία χρόνια μετά από καθεστωτικές δυνάμεις. Θεώρησαν ότι είναι αντάρτης και τον πυροβόλησαν.
Η εκπαίδευση
Ο Τζο Κακανιέρο ήταν ένα από τα αγόρια που απήχθησαν μαζί με τον Ντομινίκ. Θυμάται τη φρίκη που έζησε. «Ξεκινήσαμε για το στρατόπεδο τους μέσα στην ζούγκλα. Μας χτυπούσαν, ήμασταν άρρωστοι και κουρασμένοι αλλά επιζήσαμε. Θυμάμαι που χτυπούσαν τον Ονγκουέν γιατί δεν περπατούσε γρήγορά».
Φτάνοντας στο στρατόπεδο ο Ντομινίκ παραδόθηκε στον υπαρχηγό του Κόνι, Βενσάν Ότι. Έκανε δουλειές στο σπίτι του Ότι και ακολουθούσε την εκπαίδευση για να γίνει στρατιώτης.
Ο LRA υπέβαλλε τα παιδιά σε ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια με στόχο να σπάσουν κάθε δεσμό με την προηγούμενη ζωή τους. «Έδιναν διαταγή σε κάποια παιδιά να σκοτώσουν τους γονείς τους. Ήταν το πρώτο τεστ. Ήθελαν να βάλουν το μίσος μέσα σου και να νιώσεις ότι πλέον δεν έχεις τίποτα να χάσεις σε αυτό τον κόσμο» θυμάται ο Φρεντ Ομπίτα, ένα από τα παιδιά που είχε απαγάγει ο LRA και κατάφερε να αποδράσει.
Η εκπαίδευση συμπεριλάμβανε παρακολούθηση και συμμετοχή σε βασανιστήρια και εκτελέσεις και φρικτές τελετές με διαμελισμό πτωμάτων και βιασμούς. Μέσα σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα τα παιδιά μεταλλάσσονταν σε κτήνη.
Από θύμα, θύτης
Ο Ντομινίκ ξεχώρισε αμέσως από τα άλλα παιδιά. Ήταν η βαθιά του πίστη στο Θεό, η προσαρμοστικότητα και η τόλμη του που άρεσε στην ηγεσία των ανταρτών.
«Ένα παιδί που είχε σκοπό να γίνει ιερέας ταίριαζε στην ατμόσφαιρα του LRA. Ήταν ένα πρόσφορο έδαφος για προσηλυτισμό στις ιδέες του Κόνι. Επιπλέον είχε μια ιδιαίτερη έφεση στη μάχη. Η ικανότητα του στο πεδίο της μάχης έγινε διάσημη μέσα στον LRA. Τον θεωρούσαν γενναίο με ξεχωριστές ηγετικές ικανότητες» αναφέρει ο Κίελ Άντερσον που έκανε έρευνα για τον Ντομινίκ Ονγκουέν.
Ο Μόουζες Οκέλο (πρώην μέλος του LRA) από τη μεριά του θυμάται ότι το «Λευκό Μυρμήγκι» ήταν πάντα πρόθυμο να ηγηθεί ριψοκίνδυνων αποστολών: «Όταν σε αιχμαλωτίζουν σε τόσο τρυφερή ηλικία μπορείς τελικά να κάνεις τα πάντα. Ήταν κι αυτός ένα παιδί-στρατιώτης σαν κι εμένα και σαν τόσους άλλους. Όταν δραπέτευσα το 2004 ήταν υποδιοικητής. Ο Κόνι έχανε τόσα ηγετικά στελέχη που είτε σκοτώνονταν, είτε αυτομολούσαν και όσοι έμεναν ανέβαιναν γρήγορα στην ιεραρχία».
Τον Απρίλιο του 1995 ο Ονγκουέν στο πλευρό του μέντορά του, Βενσάν Ότι, συμμετείχε στη σφαγή στο χωριό Ατιάκ. Περίπου 300 κάτοικοι εκτελέστηκαν, τα αγόρια αιχμαλωτίστηκαν για να γίνουν στρατιώτες και τα κορίτσια για σκλάβες του σεξ.
Μέσα στα επόμενα χρόνια θα συμμετείχε σε πολλές παρόμοιες επιχειρήσεις και θα εντυπωσίαζε με την αγριότητα του. Έγινε μέλος της επίλεκτης ομάδας Σινία και στις αρχές του 2000 ήταν πλέον διοικητής με σωματοφύλακες, πολλές «συζύγους» και παιδιά-υπηρέτες. Ο LRA πλέον δραστηριοποιούταν και σε γειτονικές με την Ουγκάντα χώρες όπως το Νότιο Σουδάν, η Δημοκρατία του Κονγκό και η Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία και ο Ονγκουέν είχε αποκτήσει τη φήμη του αδίστακτου πολέμαρχου που εκτελεί γελώντας.
Το 2005 εκδόθηκε διεθνές ένταλμα σύλληψης εναντίον του και οι ΗΠΑ προσέφεραν 5εκατ. δολάρια για πληροφορίες που θα οδηγούσαν στη σύλληψη του. Λίγο μετά κυκλοφόρησε η πληροφορία ότι ο Ονγκουέν σκοτώθηκε σε μάχη κάτι που επιβεβαίωσε και ο LRA. Όπως αποδείχθηκε ήταν ένα ψέμα για να κερδίσει χρόνο το «Λευκό Μυρμήγκι».
O Ονγκουέν ανήκε πλέον στην ηγετική ομάδα του LRA. Το 2006 συμμετείχε στη συνάντηση του Τζόσεφ Κόνι με τον ηγέτη των ανταρτών του Νοτίου Σουδάν, Ρικ Ματσάρ (πλέον αντιπρόεδρος της χώρας). «Δεν καθόταν αλλά περπατούσε πάνω κάτω. Φαινόταν σαν να έκανε έλεγχο για την ασφάλεια του χώρου. Έδειχνε πολύ σοβαρός, με παραλλαγή και μαλλιά ράστα» θυμάται ο Αλφόνς Οβίνι-Ντόλο που συμμετείχε σε εκείνη την αποτυχημένη συνάντηση ειρήνευσης.
Η πτώση και η σύλληψη
Τελικά ούτε οι κυβερνητικές δυνάμεις αλλά ούτε οι διεθνείς προσπάθειες για σύλληψή του απέφεραν αποτελέσματα. Ήταν η κόντρα του με τον Κόνι που τον οδήγησε τελικά στη Χάγη.
Ο Ονγκουέν άρχισε να αμφισβητεί τις αποφάσεις του Κόνι και έκανε προσπάθειες να διαπραγματευτεί την παράδοση του. Η πρώτη του τιμωρία ήταν να μεταφερθεί στη Δημοκρατία του Κονγκό. Εκεί οργάνωσε πολλές επιχειρήσεις κατά πολιτών ως μέσο πίεσης για τις επιθέσεις που δεχόταν ο LRA.
Ο Ονγκουέν ηγήθηκε των λεγόμενων Σφαγών των Χριστουγέννων από τις 24 Δεκεμβρίου 2008 έως τις 13 Ιανουαρίου 2009. Με την ομάδα του έμπαινε σε χωριά και σκότωνε αθώους πολίτες. Οι λεπτομέρειες από την αγριότητα της σφαγής παγώνει το αίμα. Ο Ονγκουέν επέβλεπε προσωπικά τις δολοφονίες και ζητούσε από τους στρατιώτες του να μην αφήσουν κανέναν ζωντανό. Βίαζαν και βασάνιζαν γυναίκες και ανήλικα κορίτσια και αιχμαλώτισαν πολλά παιδιά. Επιζώντες αναφέρουν ότι ανάγκαζαν τα παιδιά να βλέπουν τους γονείς τους να βασανίζονται και να εκτελούνται με τσεκούρια και ματσέτες. Τα στοιχεία μιλούν για τουλάχιστον 620 νεκρούς, έως και πάνω από 860.
Συνέχισε τη δολοφονική του δράση στη Δημοκρατία του Κονγκό και το 2014 αποφάσισε να διακόψει την επικοινωνία του με τον Κόνι και να δρα αυτόνομα. Στα τέλη του 2014 όμως πείστηκε να συναντήσει τον ηγέτη του LRA στο νότιο Νταρφούρ. Η συνάντηση ήταν τελικά μια παγίδα και ο Ονγκουέν συνελήφθη.
Με την βοήθεια συντρόφων του κατάφερε να αποδράσει και πέρασε στην Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία όπου παραδόθηκε στην ομάδα ανταρτών Σελέκα.
Αυτοί τον παρέδωσαν στις αρχές της Ουγκάντας. «Ο Κόνι θέλει μόνο να είναι αρχηγός και να δουλεύεις για αυτόν και την οικογένεια του σαν σκλάβος. Ακόμα και οι αξιωματικοί αναγκάζονταν να μεταφέρουν το φαγητό και τα πράγματα του. Παραδόθηκα γιατί κατάλαβα ότι έχανα την ώρα μου στην ζούγκλα. Ο LRA δεν έχει μέλλον. Καλώ τους συντρόφους μου να επιστρέψουν στις ζωές τους ως πολίτες» είπε μιλώντας στα Μέσα της χώρας. Μετά από ένα μικρό χρονικό διάστημα παραμονής στην Ουγκάντα μεταφέρθηκε στη Χάγη για να δικαστεί.
Στο εδώλιο
Κατά τη διάρκεια της δίκης ο Ονγκουέν έπαιξε το χαρτί του θύματος. «Είμαι μπροστά σε αυτό το διεθνές δικαστήριο με τόσες κατηγορίες και όμως είμαι το πρώτο θύμα γιατί με απήγαγαν όταν ήμουν παιδί. Αυτό που μου συνέβη δεν πιστεύω ότι συνέβη ούτε στον Ιησού Χριστό» είπε. Οι δικηγόροι του υποστήριξαν ότι δεν είχε άλλη επιλογή και ουσιαστικά δεν μπορούσε να πάρει αποφάσεις: «Μεγάλωσε σε ένα από τα πιο σκληρά περιβάλλοντα που έχει γνωρίσει ποτέ η ανθρωπότητα, είχε ελάχιστο χώρο για να αναπτυχθεί ηθικά ώστε να μπορέσει αργότερα να παίρνει ανεξάρτητα τις αποφάσεις του. Γνωρίζοντας το τρόπο λειτουργίας του LRA, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι έχει την ευθύνη».
Τα στοιχεία όμως ήταν συντριπτικά εναντίον του. Ο Ονγκουέν είχε και ευκαιρίες να αφήσει τον LRA και μπορούσε να μην ηγηθεί επιχειρήσεων κατά αμάχων (κάτι που έκανε με ιδιαίτερη ικανοποίηση).
«Κορίτσια και γυναίκες είχαν να διαλέξουν ανάμεσα στον αναγκαστικό γάμο με τον Ονγκουέν ή τους στρατιώτες του και τον θάνατο. Της ανάγκαζαν να αφήνουν τα μωρά τους στη ζούγκλα, για να δουλεύουν. Ανάγκαζαν αιχμαλώτους να σκοτώνουν άλλους αιχμαλώτους ή να αυτοκτονούν. Ο Ονγκουέν σχεδίαζε και εκτελούσε επιθέσεις σε στρατόπεδα προσφύγων. Πυροβολούσε, έκαιγε και βασάνιζε μέχρι θανάτου αμάχους. Κλείδωναν οικογένειες στα σπίτια τους και τα έκαιγαν. Έσερναν πτώματα στους δρόμους. Τα έκανε όλα αυτά από επιλογή ως ένας απολύτως υπεύθυνος ενήλικας» ανέφερε μια κατήγορος.
Τον Φεβρουάριο του 2021 το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι ο Ονγκουέν είναι ένοχος για 61 κατηγορίες. Στις 6 Μαΐου 2021 ανακοινώθηκε η ποινή του: 25 χρόνια κάθειρξη. Δεν ήταν η ανώτατη ποινή καθώς του αναγνωρίστηκε ότι υπήρξε εκτός από θύτης και θύμα. Είναι το πρώτο παιδί-στρατιώτης που καταλήγει να καταδικαστεί για τα εγκλήματα του.
Ο Τζόσεφ Κόνι, που οργάνωσε την απαγωγή του Ονγκουέν και εκατοντάδων άλλων παιδιών και τα μετέτρεψε σε τέρατα, παραμένει ελεύθερος. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι κρύβεται μαζί με την ομάδα του, που απαρτίζεται πλέον από περίπου 100 άτομα, στη ζούγκλα του Νοτίου Σουδάν.